HACI BEKTAŞ VELİ’NİN HALİFELERİNDEN KOYUN BABA’NIN BALKANLAR’DAKİ İZLERİ

Yıl 2019, Sayı: 91, 29 - 42, 23.09.2019

Zeki Gurel

Öz

Bu yazının genel amacı; Türk-İslâm kültüründe Koyun Baba adıyla bilinen evliyanın hayatını ve öğretilerini araştırıp ortaya koymaktır. Özel amacı ise Koyun Baba adıyla tanınan bu evliyanın Balkan coğrafyasındaki varlığını ve etkileri araştırmak ve ortaya koymaktır. Yazı hazırlanırken, Türkiye’deki Koyun Baba türbelerinin çoğu bizzat ziyaret edilmiştir. Özellikle Çorum Osmancık’taki Koyun Baba üzerinde durulmuştur. Çünkü el yazması Koyun Baba menakıpnamelerinin tamamı genellikle burayı işaret etmektedir. Burayı Koyun Baba’nın Balkanlardaki izleri araştırılırken de Makadonya’nın Kalkandelen şehri Şipkoviça köyü yakınlarındaki Koyun Baba Türbesi bizzat faklı yıllarda iki defa ziyaret edilmiştir. Literatür taramaları ve derlemeler sonucunda Koyun Baba’nın kimliği, öğretileri ve özellikle de balkanlardaki izleri ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Evliya Çelebi, Seyahatname isimli eserinde Koyun Baba’yı anlatırken, Koyun Baba’nın, bizzat Hacı Bektaş Veli’nin halifesi olduğunu söylemiştir. Adı etrafında oluşan menkıbelerden öğrenildiğine göre; Koyun Baba, Horasan’da dünyaya gelmiştir. Asıl adı Seyyid Ali olup İmam Rıza’nın on ikinci oğludur. Koyun Baba, Horasan’dan çıkarak Kerbela’yı ziyaret ettikten sonra hacca gitmiş, oradan Anadolu’ya gelerek Bursa’ya uğramış sonra da Osmancık’a gelip yerleşmiştir. Koyun Baba’nın otuz kadar kerameti, menakıpnamelerle günümüze kadar ulaşmıştır. Otman Baba’nın ve Piri Baba’nın velâyetnamelerinde de Koyun Baba’dan bahsolunmaktadır. Koyun Baba menakıpnamesi nazım ve nesir olarak kaleme alınmış ve elyazması eserler olarak da günümüze kadar ulaşmıştır. Türkiye’de pek çok yerde Koyun Baba Türbesi bulunmaktadır. Balkanlar’da ise Romanya ve Makedonya’da Koyun Baba’nın türbesi bulunmaktadır. Yazıda önce Koyun Baba’nın hayatı, öğretileri ve hakkında yapılan çalışmalar anlatılmış, ardından Koyun Baba’nın, evladı Erişti Ali’yi Balkanlar’a, Tuna kıyılarını irşat için göndermesi ile Koyun Baba’nın Balkanlar’daki etkisi anlatılmıştır. Romanya’daki Koyun Baba Türbesi’nden bahsedilip, Makedonya’da Kalkandelen yakınlarındaki Koyun Baba Türbesi etrafında anlatılanlardan bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli, Koyun Baba, Balkanlar, Koyun Baba ve Balkanlar

Traces in The Balkans Left By The Koyun Baba, A Caliph of Haci Bektash Veli

Öz

The main aim of this article is to investigate the life and teachings of the wali known as Koyun Baba in Turkish-Islamic culture. The other aim of this study is to investigate the existence and effects of Koyun Baba in the Balkan region. The researcher personally visited most of the tombs that are believed to belong to Koyun Baba in Turkey during the study. In particular, tomb of Koyun Baba in Çorum Osmancik province was emphasized since all of the handwritten manuscripts of Koyun Baba usually point there. The researcher also visited tomb of Koyun Baba near the village of Sipkoviça, Kalkandelen in Macedonia twice in different years while investigating Koyun Baba’s traces in the Balkans. As a result of literature review, the identity, teachings and traces of Koyun Baba in the Balkans were tried to be uncovered.Ottoman Explorer Evliya Çelebi talks about Koyun Baba in his travelbook Seyahatname: “Koyun Baba, personally is the caliph of Haci Bektash Veli.” As a result of the legends about him, it is understood that Koyun Baba was born in Khorasan. His real name is Seyyid Ali and he is accepted as 12th son of the imam-sect leader Rıza. Koyun Baba left Khorasan and after visiting Karbala, he went to pilgrimage to Mecca after which he came to Anatolia and visited the city of Bursa. There he became a shepherd of a wealthy person called Abdullah and he made a deal with this wealthy man: when a sheep gave a birth to twins Koyun Baba had the right to obtain one of them. After a while, he came to Osmancık with forty sheep he had received in Bursa. Koyun Baba’s fame has reached the present day as a result of his 30 miraculous deeds and anecdotes. In so-called ‘velâyetname’ books which are about the lives of walis like Otman Baba and Piri Baba Koyun Baba was mentioned. In addition, the anecdotes about the Koyun Baba were written in both verse and prose which have reached the present day as manuscripts. One can find lots of Koyun Baba Tombs all over Turkey. However, there are two Koyun Baba tombs in the Balkans, one in Romania and the other inMacedonia. After mentioning Koyun Baba’s life, doctrine and research carried out on him, we will talk about sending his evlat son Erişti Ali for spiritual and ethic guide to the Balkans from Çorum, Osmancık and his influence in the Balkans. We will first talk about the Koyun Baba tomb in Romania and then the one in Tetovo, Macedonia, making comparisons with the narratives in Turkey

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Haci Bektash Veli, Koyun Baba, The Balkans, Koyun Baba and The Balkans

Kaynakça

• Aydemir, Yaşar. (2013). “Makedonyalı Saîd ve Şiirleri” Divan Edebiyatı Araştırma- ları Dergisi. 10, 205-228.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Teknikleri İstilâ Devrinin Kolonizatör Türk Derviş- leri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi2, 279–353
• Bodea, Camalia. (2009).Otomanı In Folklorul Romanesc. Bükreş.
• Büyükyaka, Hüseyin. (1981).Hz. Koyun Baba Hayatı ve Kerametleri. Tosya.
• Çeviksoy, Osman. (1990). “Babalar ve Oğullar” Geriye Hüzün Kalır. Ankara: Ocak Yayınları.
• Dinamo, H. İzzettin. (1976). Koyun Baba. İstanbul: May Yayınları.
• Doğantaş, Muzaffer. (2007). “Piri Baba Velâyetnamesi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 41, 178–179.
• Domeniconi, Carlo. (1991).Concertidi Berlinbul & Koyunbaba. İstanbul: Raks Müzik Yapım
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi (1999).Sadeleştirenler: Tevfik Temel Kıran-Necati Ak- taş, Mümin Çevik. İstanbul. C.11, s. 481.
• Fedai, Harid.(2002).Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler I. Ankara. 376-380.
• Gürel, Zeki. (2000).Koyun Baba. Ankara: Yörtürk Yörük Türkmen Vakfı Yay.
• ——. (2006).Osmancık’ta Koyun Baba Vakfı. Ankara: Koyun Baba Vakfı Yay.
• Kalafat, Yaşar. (1998). “Bedri Noyan Dedebaba ve Balkanlarda Bektaşilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 6, 81–98.
• Kılıç, Filiz vd. (2007).Otman Baba Velâyetnamesi [Tenkitli Metin]. Ankara: Grafiker Ofset Yayınevi.
• Nureddinî, Mensur .(2003).“Makedonya’daki Belli Başlı Ziyaret Yerleri”, Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi. Gostivar- Makedonya.
• Tahir, Kemal. (1959). Köyün Kamburu. İstanbul: Dizerkonca Yayınevi
• Yılmaz, Hacı. (1999). “Bilinmeyen Bir Koyunbaba Menâkıbnâmesi Üzerine”.Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 11, 21–52