SIRAÇ SOSYOPOLİTİK HAREKETİ VE ANŞA BACILI OCAĞI

Yıl 2019, Sayı: 91, 65 - 88, 23.09.2019

İlkay Sahın

Öz

Aşiret olarak da bilinen Sıraçlar, günümüzde orta Anadolu’da Tokat, Yozgat, Sivas ve Amasya’nın köylerinde yaşayan Beydili Türkmeni bir Kızılbaş/Alevi topluluktur. Sıraçların büyük çoğunluğu yaklaşık yüz elli yıl önce kurumsallaşmaya başlayan Anşa Bacılı Ocağı’na mensuptur. Sıraçlar, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Anşa bacının karizmatik önderliğinde yeni bir ocak kurmuşlardır. Ocağın açığa çıktığı 19. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma projelerini uyguladığı, hızlı, radikal ve iç içe geçmiş yapısal ve kültürel bir değişim sürecinden geçtiği ve buna bağlı krizlerle yüzleştiği bir geçiş anına/dönemine denk düşmektedir. 19. yüzyıl Osmanlı Devleti için geleneksel sosyal düzeni rasyonel düzene dönüştüren Batılılaşma projelerinden kaynaklı sosyal ve kültürel krizlerin, buna bağlı toplumsal hareketlerin yaşandığı bir geçiş dönemidir. Bu çalışma, Sıraçların, 19. yüzyılın başlarında, hem Kızılbaş ocaklarına hem de merkezî otoriteye karşı başlattıkları ve yeni bir ocağın ihdasıyla sonuçlanan sosyopolitik hareketlerini V. Turner’in sosyal dramalara dair yaklaşımından hareketle süreçsel olarak ele almak niyetindedir. Makalede modernleşmenin periferinin geleneksel kurumsal düzenini değiştiren etkileri karşısında Sıraçlar tarafından başlatılan kolektif ihlal hareketinin ayrı ve yeni bir hizip olarak Anşa Bacılı Ocağı’nı nasıl yapılandırdığı Osmanlı arşiv belgeleri ve 2010-2012 arasında gerçekleştirilen etnografik saha araştırmasından elde edilen veriler çerçevesinde süreçsel olarak değerlendirilmiştir. Saha araştırması ve arşiv belgelerinden elde edinilen veriler bu çalışmanın sorunsalına göre sınıflandırılmış ve yorumlanmıştır. Çalışmada Sıraç sosyopolitik hareketinin ihlal, kriz ve telafi aşamalarından geçerek ayrı bir ocak olarak kurumsallaştığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anşa Bacılılar, sosyal drama, sosyal hareketler, toplumsal değişim

Sirac Socio-Political Movement and the Ocak of Anşa Baci

Öz

Sıraç, known as an Aşiret, is a Kızılbaş/Alevi community of Beydili Turkoman living in villages of Tokat, Yozgat, Sivas and Amasya in central Anatolia. Most of the Siraçi villages in Tokat-Zile and Yozgat-Çekerek belong to the ocak of Anşa bacı that began to institutionalize a hundred and fifty years ago. Sıraç Turkmens set up a new ocak during the leadership of Anşa bacı at the end of the nineteenth century. The 19th century, when the ocak was founded, coincided with a transition period in which the Ottoman Empire implemented Westernization projects, underwent a process of rapid, radical and intertwined structural and cultural change and faced with crises related to it. This study aims to explore socio-political movements initiated by Sıraçis at the beginning of the nineteenth century against both Kızılbaş ocaks and central authority and resulting in schism and establishment of a new ocak as a process according to V. Turner’s approach of social drama. How the movement initiated by Sıraçis was structured as a separate and new ocak is tried to be pointed out. The institutionalization of the ocak of Anşa Bacılı was analysed according to the data obtained from the Ottoman archival documents and the ethnographic fieldwork carried out in villages in the Zile/Tokat and Çekerek/ Yozgat between 2010 and 2012. As a result, it was concluded that Sıraç sociopolitical movement was institutionalized as a new and separate ocak through the stage of breach, crisis and redress

Anahtar Kelimeler

The ocak of Anşa Bacı, social drama, social movements, social change

Kaynakça

• BOA.DH.MKT.PRK., Dosya No: 1089, Gömlek No. 11, 1306.Ca.20, [22 Ocak 1889].
• BOA.DH.MKT., 1524/119, 1305.Za.15.
• BOA.DH.MKT., 1438/72, 1304.Za.21.
• BOA.DH.MKT., 1432/12, 1304.L.22.
• BOA.DH.MKT.PRK., 1006/28, 1304.Z.18.
• BOA.Y.PRK-ASK., Dosya No. 43, Gömlek Sıra No. 104, 1305.R.27.
• Bell, Catherine. (1997). Ritual Perspectives and Dimensions. New York: Oxford Uni- versity.
• ——. (1992). Ritual Theory, Ritual Practice. New York: Oxford University Press.
• Doja, Albert. (2006). “A Political History of Bektashism from Ottoman Anatolia to Contemporary Turkey”. Journal of Church and State 48/2, 423-450.
• Grimes, Ronald L.. (1985). “Victor Turner’s Social Drama and T. S. Eliot’s Ritual Drama”. Anthropologica 27/1(2), 79-99.
• ——. (2006). “Performance”. Theorizing Rituals, Issues, Topics, Approaches, Con- cepts. Eds. Jens Kreinath, Jan Snoek, Michael Stausberg. Leiden: Brill, 379- 395.
• Langer, Robert ve Udo Simon. (2008). “The Dynamics of Orthodoxy and Heterodoxy. Dealing with Divergence in Muslim Discourses and Islamic Studies”. Die Welt des Islams 48, 273-288.
• Schröter, Susanne. (2004). “Rituals of Rebellion-Rebellion as Ritual: A Theory Re- considered”. The Dynamics of Changing Rituals: The Transformation of Re- ligious Rituals within Their Social and Cultural Contexts. Eds.Jens Kreinath, Constance Hartung, and Annette Deschner. New York: Peter Lang, 41-58.
• Selçuk, Ali vd. (2012). “Sıraç Alevileri (Çekerek-Zile)”. TÜBİTAK Proje No: 109K382, Kayseri.
• Şahin, İlkay. (2013). Online Alevi Topluluklar Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli Bir İnanç Topluluğuna. Konya: Çizgi.
• Şahin, İlkay vd. (2017). “‘Heterodoxy’ within ‘Heterodoxy’:Anşa Bacı of the Sıraç Alevis, a Charismatic Female Leader”. Alevis in Europe Voices of Migration, Culture and Identity. Ed. Tözün İssa. London/New York: Routledge, 26-45.
• Turner, Victor. (1974). Dramas, Fields, and Metaphors Symbolic Action in Human Society. New York: Cornell University Press.
• ——. (1979). “Frame, Flow and Reflection: Ritual and Drama as Public Liminality”. Japanese Journal of Religious Studies 6/4, 465-499.
• ——. (1982). From Ritual to Theatre. New York: Paj Publications.
• ——. (1985). “Liminality, Kabbalah, And The Media”. Religion 15, 205-217.
• ——. (1986). “Dewey, Dilthey, and Drama: An Essay in the Anthropology of Expe- rience”, The Anthropology of Experience. Eds. Victor Turner, Edward M. Bru- ner. Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 33-45.
• ——. (1987). “Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites de Passage”. Betwixt and Between: Patterns of Masculine and Feminine Initiation. Eds. Louise Carus Mahdi, Steven Foster, Meredith Little. Illinois: Open Court Publishing, 3-19.
• ——. (1995). The Ritual Process, Structure and Anti-Structure. New York: Aldine De Gruyter.
• Weber, Max. (2005). Bürokrasi ve Otorite. Çev. H. Bahadır Akın. Ankara: Adres.