OSMANLI DÖNEMİ’NDE HZ. ALİ KÜLLİYESİ VAKIFLARI

Yıl 2019, Sayı: 91, 89 - 106, 23.09.2019

Wameedh Sarhan Al-rubaye

Öz

Hz. Ali türbesini bütün İslâm kaynakları zikretmektedir. Çünkü Hz. Ali türbesi, bütün Müslümanlarınnazarında çok kutsal ve etkili bir mekândır. Hz. Ali türbesi ilk olarak Halife Harun er-Reşîd’in döneminde170-193 786-808 ortaya çıkmıştır. Çünkü Hz. Ali’nin türbesinin yerini Ehl-i Beyt’in haricindekimse bilmemekte, türbenin üzerindeyse sadece toprak olup herhangi bir yapı bulunmamaktaydı.Osmanlı arşiv belgelerine göre Hz. Ali vakıfları yalnızca Necef’te bulunmamaktadır. Necef’in yanısıra Bağdat, Hille ve Horasan yolunda da Hz. Ali vakıfları bulunmaktadır. Ayrıca belgelerde Bağdattahrir defterinde ilk defa Hz. Ali’nin vakfının kaydedilmiş olduğu da görülmektedir. Kanuni SultanSüleyman başta olmak üzere Osmanlı sultanları ve devlet adamları her zaman Hz. Ali vakıflarınasaygı ve ihtiram göstererek muamelede bulunmuşlardır. Osmanlı sultanları ve Bağdat valilerinin tamamı,Hz. Ali vakfının işleyiş sisteminde hiçbir değişiklik yapmamışlardır. Hatta Osmanlı Devleti,Hz. Ali şehri olan Necef’e bir idareci bile tayin etmemiştir. Osmanlı Dönemi’nde Necef’i, Nâkibu’l-Eşraf ve Hz. Ali Külliyesi vakıflarının mütevellisi olan şahıs idare etmiştir. Necef ve diğer kutsalşehirlerin ahalisi, Osmanlı Dönemi boyunca huzur ve güven içinde hayat sürmüştür. Osmanlı Dönemi’ndeNecef ve diğer kutsal yerler sosyal ve ekonomik yönden de oldukça gelişmiştir. Bu çalışmadaOsmanlı arşiv belgeleri başta olmak üzere sair kaynakların ışığında, Osmanlı Dönemi’nde Hz. AliKülliyesi Vakıfları konusu ele alınmıştır. Bu bağlamda Hz. Ali Külliyesi, Hz. Ali Külliyesi vakıf gelirkaynakları ile Hz. Ali Külliyesi vakıf görevlileri ve hizmetleri konuları ele alınmıştır. Bunlara ilavetenHz. Ali Külliyesi Kütüphanesi ve Hz. Ali Külliyesi’nde bulunan eşyalar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Necef, külliye, Osmanlı, vakıf, Nâkibu’l-Eşraf

Waqif of Imam Ali in the Ottoman Period

Öz

The Waqif of Imam Ali is mentioned in all of the Islamic sources because The Sanctuary of Imam Ali is a very sacred and influential place for all Muslims. The Sanctuary of Imam Ali was appeared in 170-193 during the reign of Caliph Harun er-Rashid. Nobody knew the location of Ali’s tomb except the Ahl al-Bayt, there was no structure on the tomb but only soil. According to Ottoman archival documents, the Waqif of Imam Ali were not only located in Najaf but also in Baghdad, Hila and on the road to Khorasan. The Waqif of Imam Ali appeared in the fisrt place in the documents in the book of Baghdad. It is also understood that the waqif was also registered during Ottoman reign. Especially, Suleiman the Magnificient respected the Waqif of Imam Ali greatly and all the Ottoman sultans and the statesmen were treated his waqifs with respect. Ottoman sultans and all Baghdad governors did not make any changes in the management of the Waqif of Imam Ali. In addition, the Ottoman Empire did not even appoint an administrator to Najaf, the city of Imam Ali. During the Ottoman period, Nâkibu’l-Eşraf was responsible for Najaf, and Waqif of Imam Ali. The people of Najaf and other holy cities lived in peace and security and these holy places developed socially and economically throughout the Ottoman period. In this study, in the light of sources especially the Ottoman archival documents, the subject of Waqif of Imam Ali in the Ottoman Period with income sources, officials and services were discussed. In addition, the library and items of The Sanctuary of Imam Ali are emphasized

Anahtar Kelimeler

Imam Ali, Najaf, shrine, Ottoman, waqıf, Nâkibu’l-Eşraf

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BOA, TT.d, 1134. BOA, TT.d, 386. BOA, TT.d, 1028. BOA, EV.d, 45167. BOA.D.BŞM.BGH, 1, 27. BOA.BŞM.BGH, 1, 29. TK.MA.d. 4525.003. TKGM.TADB.d, 540. Yazılı Kaynaklar
• Abdusselâm, İmad. (1992). el-Irak el-Üser el-Hâkime 1258-1918. Bağdat: Bağdat
• Üniversitesi Basımevi. el-Bahadeli, Muhammad Bakır Ahmed. (2014). el-Hayat el-Fikriyye fi en-Necef. Ne- cef: Stara Yayınevi.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Çiftlik”. İslâm Ansiklopedisi (MEB). C. III. 392-397. el-Hakîm, Hasan İsa. (1385). Necef Tarihi. C. II, Kum.
• Hondmîr, Giyaseddin b. Humameddin el-Hüseyini. (1237). Habibu’s-Siyer fi Efrad el-Beşer. C. IV.
• İbn Kesîr, İmâdeddin Ebî el-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureşî ed-Dımaşkî. (1998). el-Bi- dâye ve en-Nihâye. Tah. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, C. XIII, Mısır.
• Matrakçı, Nasühü’s-Silahi. (2014). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süley- man Han. Çev. G.Yurdaydın, Ankara: TTK.
• Mutçalı, Serdar. (2012). Arapça- Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınevi.
• Olivie. (1988). Rihlet Olivier ilâ el-Irak 1794-1796. Çevriyazı: Yusuf Habbi, Bağdat: el-Meca el-İlm el-Irak Matbaası.
• Öz, Mustafa. “Ehl-i Beyt” İslam Ansiklopedisi TDV, 1994, İstanbul, C.X, 498-501.
• Peçevi, İbrahim. (1968). Pecevi Tarihi. C.1, İstanbul: Son Telgraf Matbaası.
• Suad Mahir. (1969).Hz. Ali Meşhedi. dar el-Ma’rif, Kahire.
• Şemseddin Sami. (2017). Kâmûs-ı Türkî. Hazırlayanlar: Raşit Gündoğdu ve Niyazi
• Adıgüzel, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık. et-Tabrasî, Mirza Hüseyin en-Nurî. (2008). Hatimet el-Mustedrek el-Vesail, TMT Mü- esset Ehl-i Beyt, Beyrut.