Mâtemî’nin Nesrü’l-Le’âlî Tercümesi

Yıl 2019, Sayı: 91, 107 - 146, 23.09.2019

Ferudun Hakan Ozkan

Öz

Türk milleti tarafından, ehl-i beyt mensubu olduğu için çok sevilen ve örnek alınan Hz. Ali’nindeğişik adlar altında Arapça olarak derlenen ve Farsçaya tercüme edilen vecizeleri, bir kısmınınkim olduğu belirsiz toplam elli farklı sanatçı tarafından manzum ya da mensur olarak Türkçeye aktarılmıştır.Bunlar arasında 16. yüzyılda yaşadığı bilinen Mâtemî tarafından kaleme alınan Terceme-iNesrü’l-Le’âlî Min Kelâmi Alî Ebî Tâlib adlı eser bu çalışmaya konu teşkil etmiştir. Çalışmanınbaşında Hz. Ali vecizelerinin derlemeleri ve Türkçeye yapılan tercümeleri hakkında muhtasar bilgiverilmiş, ardından müellifi Mâtemî hakkındaki bilgiler tartışılarak bu eseri kaleme alan Mâtemî ilekaynaklarda mahlası önce Mâtemî olup sonra Hâtemî’ye dönüşen şairin aynı kişi olmadığı ortayakonmuş, eseri üzerinde çalışılan şairin 16. yüzyılda yaşadığı ve asıl adınınYâr Alî Tebrîzî olduğu,Akkoyunlu Devleti’nin dağılmasıyla Anadolu’ya gelip Bursa’da ikamet ettiği, Yavuz Sultan Selim’eeser sunduğu, üç eserinin olduğu tespit edilmiştir. Bilahare eserin içeriği, dil-üslup ve şekil özellikleriile ilgili tespitlerde bulunulmuş, ardından eserin nüshaları tanıtılmıştır. Son olarak da eserin ikinüshasına dayalı olarak oluşturulan tenkitli metninin çeviri yazısı verilmiştir. Eserde Hz. Ali’nin 252vecizesi elifba esasına göre sıralanmış ve her bir vecize ikişer beyitlik kıtalarla Türkçeye aktarılmıştır.Öğretici ve yol gösterici içerikli bu vecizeler toplumun aydınlanması ve fertlerin olgunlaşmasıaçısından önem taşımaktadır. Mâtemî vecizeleri tercüme ederken olabildiğince Türkçe kelime kullanarakTürkçenin söz varlığına ve edebî bir dil olmasına katkıda bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, vecize, Yâr Alî Tebrîzî, Mâtemî, tercüme, Nesrü’l-Le’âlî, Riyâzu’l-Efkâr, Mübâhese-i Bahâr bâ Hazân

Translation of Mâtemî’s Nesrü’l-Le’âlî

Öz

The apothegms of Hz. Ali, who is loved, respected and taken as a role model by Turkish nation because of his being a member of Ahl-i Bayt the family of the Prophet , have been translated into Turkish as both poetry and prose by a total of fifty different writers some of whom are unknown. Among them, Terceme-i Nesrü’l-Le’âlî Min Kelâmi Alî Ebî Tâlib, written by Mâtemî who is known to live in the 16th century, is the subject of this study. In the first part of the study, the selected collected works about the apothegms of Hz. Ali and their Turkish translations were concisely presented; then, by giving information about Mâtemî, it was pointed out that Mâtemî, the poet of the above-stated work, was a different person from the poet who firstly used the pseudonym Mâtemî and then changed it to Hâtemî. In this study, it was also revealed that the poet whose work was focused in this study lived in the sixteenth century and that his real name was Yâr Alî Tebrîzî who migrated to Anatolia and lived in Bursa after the collapse of the Akkoyunlu State. It was also found out that he presented a literary work to Selim the Resolute and had three literary works. Afterwards, the content, language and style of the above-mentioned work was analysed and then the copies of the work were introduced. Hz. Ali’s 252 apothegms were listed on the basis of elifba and each one was translated into Turkish with two couplets. These educative and guiding statements are important in terms of enlightenment of society and maturation of individuals. While translating the Mâtemî apothegms,it was aimed to contribute to the vocabulary and poetic quality of the Turkish language by using Turkish words as much as possible

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, apothegms, Yâr Alî Tebrîzî, Mâtemî, translation, Nesrü’l-Le’âlî, Riyâzu’l-Efkâr, Mübâhese-i Bahâr bâ Hazân

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. (2017). Riyâzî Muhammed Efendi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. http:// ekitap.kulturturizm.gov.tr
• Âl-i Dâvûd, Seyyid Alî (1382). “Münâzara-i Hazân u Bahâr”, Neşr-i Dâniş, Bahar 1382, Sayı: 107. http://ensani.ir/fa/article/author/113732 erişim: 22.08.2019
• Alî Saferî-i Akkal’a. (1389). Kelimât-ı Kısâr-ı İmâm Alî (Dü Mecmû’a).Tahran: Merkez-i Pejûheşî-i Mîrâs-ı Mektûb.
• Ali Şîr Nevaî. (1363). “Kısmet-i Duvvom: Tercüme-i Hakîmşâh Muhammed-i Kazvînî” Tezkire-i Mecalisü’n-Nefâis, haz. Ali Asgar Hikmet, Tahran: Kitabfurûş-ı Menuçehrî.
• Alî Şîr Nevâî. (2019). Mecâlisü’n-Nefâis I-II Herâtî ve Hekîmşâh Mülhakâtı [Herâtî ve HekîmşâhTezkiresi]. Çev. A. Naci Tokmak, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuat. (1997). Nâbî Dîvânı . İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ceyhan, Âdem ve Yılmaz, Hasan. (2018). “Lutfî Mahlaslı Bir Şairimizin Manzum Bir Eseri: Nazm-ı Nesr-i Leâl”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.16, S.1, s. 417-462.
• Ceyhan, Âdem. (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.
• Durgut, Hüseyin. (2010). “Doğu Karadeniz Ağızlarında Mekân Hâlleri Üzerine”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi24, 291-299.
• el-Fazl bin el-Hasan et-Tabersî. (1379 Hicrî Şemsî) “Nesrü’l-Leʽâlî”, musahhih:
• el-Hüseynî Celâlî,es-Seyyîd Muhammed Rızâ, Ulûmu’l-Hadîs, Yıl: 4, Sayı: 8, ss.297-331.
• Ergin, Muharrem. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Fazl bin Hasan Tabersî. (1384 Hicrî Şemsî). Nesrü’l-Leâlî: Sühanân-ı Dürerbâr-ı İmâm Alî, haz. Muhammed Hasan Zeberî Kâyinî, terc. Hamîd Rızâ Şeyhî, Meşhed: Bünyâd-ı Pejûhişhâ-yi İslâmî.
• Gıynaş, Kamil Ali. (2017). Pervâne Bey Mecmuası Pervâne B. Abdullah Topkapı Sarayı Bağdat 406. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr http://www.yazmalar.gov.tr/eser/mubahese-i-bahar-ba- hazan/75726 erişim: 10.09.2019
• İsen, Mustafa. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kaplan, Yunus. (2013). “Hâtemî / Mâtemî”. Erişim tarihi: 27.07.2019. http://www. turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1121
• Karabulut, Ali Rıza. (Tarihsiz). İstanbul ve Anadolu Kütüphanelerinde Mevcut El Yazması Eserler Ansiklopedisi, 3. Cilt. Kayseri.
• Karatay, Fehmi Edhem. (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Kâtib Çelebi. Keşf-El-Zunun. (2014). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kılıç, Filiz. (2010). Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şu’arâ 3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep. (1995). “Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve Fonologıe-Morphologıe Bağlantısı”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar İkinci Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köksal, M.Fatih. (2017). Edirneli Nazmî Mecma’u’n-Nezâ’ir (İnceleme-Metin). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr Köksal, Mehmet Fatih. (2013). “Mâtemî”. Erişim tarihi: 27.07.2019. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=441
• Mâtemî. (1505). Terceme-i Nesrü’l-Leâlî min Kelâmi Alî bin Ebî Tâlib, Süleymaniye Ktp. Fatih, nr. 5404.
• Mum, Cafer. (2016). “Gazelde Üslûb-ı Mu’âdele veya Bercesteli Beyit”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XI Gazelden Gazele: Dünün Şiirine Bugünden Bakışlar. Hzl. Hatice Aynur vd. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Müstakimzâde Süleymân Sa’düddîn. (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisebi ve’lKünâ ve’l-Elkâb, Tıpkıbasım, Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü.
• Oğuz, Fatma Sabiha Kutlar vd. (2102). Mehmed Tevfik Kâfile-i Şu’arâ. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Pürcevadî, Nasrullah. (1382) Riyazü’l-Efkâr Der-Tavsîf-i Hazân u Bahâr, Telif-i Yâr Ali-yi Tebrîzî. Tahran: Be-Tashîh-i Merkez-i Neşr-i Dânişgahî.
• Saraç, M.A.Yekta. (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. 7. bs. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Sungurhan, Aysun. (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, http:// ekitap.kulturturizm.gov.tr
• Yılmaz, Mehmet. (2008). Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler SözlüğüI-II. İzmir: SütunYayınları.
• Zavotçu, Gencay. (2017). Rızâ Tezkiresi. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr