BABAGÂN BEKTAŞİLİĞİNE AİT BİR TIRAŞ ERKÂNNÂMESİ ‘DER BEYÂN-I ERKÂN-I TIRÂŞ VE İNTİSÂB-I TARÎK-İ BEKTÂŞİYYE’

Yıl 2022, Sayı: 103, 363 - 375, 20.09.2022

Mustafa Öğe

Öz

Çalışmamızın konusunu teşkil eden Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-ı Bektâşiyye başlıklı erkânnâme Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi kütüphanesinde B-311-183 arşiv numarasıyla ve Arnavutluk Erkanname adıyla kayıtlıdır. Aynı el yazısı ile kaleme alınmış olan eserin müellifi ya da müstensihinin kim olduğu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt dayoktur. Başı ve sonu eksik olan eser Osmanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Metin içerisinde Arapça ayet ve dualar ve kısa Farsça alıntılar yer almaktadır. Yazmanın 32b-35b varakları arasında yer alan Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye adlı başlıkla başlayan bölümde Bektaşi tarikatına intisap eden kişilerin tıraş erkânı anlatılmaktadır. Bektaşi tarikatında tıraş erkânının uygulandığı çeşitli merasimler vardır. Bu merasimlerden bir tanesi de tarikate intisab eden kişilere uygulanan erkândır. Yazmada yer alan konu başlığından da anlaşılacağı üzere bu bölümünde Bektaşi tarikatına intisab edenlerin tıraş erkânı anlatılmaktadır. Bu nedenle yazmanın bu bölümünün transkripsiyonu yapılarak, diğer tıraş erkânlarından ziyade tarikate intisap eden kişilere uygulanan tıraş erkânı değerlendirilmiştir. Doğal olarak çalışmamız sadece çeviri yazı çalışması değildir, Bektaşi tarikatındaki traş erkânı ve metnin içerik analizi hakkında araştırmayı da içermektedir. Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye, kısa ve öz bir anlatımla ikrar vererek Bektaşi tarikatına girecek canın tıraş erkânını anlatmaktadır. Bektaşiliğe ait yazılı kaynakların gönümüz diline çevrilmesi önem arzetmektedir. Özellikle tıraş erkânı içeren bütün erkânnâmelerin günümüz diline çevrilmesi ortak ve farklı yönlerinin ortaya konulması açısından son derece önemlidir. Bu konu ile ilgili çalışmaların artması ortak ve farklı yönlerin ortaya konulmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Babagân, Bektaşilik, Erkân, Tıraş

Teşekkür

Prof. Dr. Kenan Zİya TAŞ ve Ali Rıza ÖZDEMİR'E teşekkür ederim.

ERKANNAME OF BABAGAN BEKTASHİ DESCRİBİNG A SHAVİNG RİTUAL ‘AN INİTİATİON RİTUAL OF BEKTASHİ TARİQA’

Öz

Erkannâme titled Der Beyân-ı Erkan-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-ı Bektâşiyye, which is the subject of our study, is in the library of Hacı Bayram Veli University, Hacı Bektaş-ı Veli Research Application and Research Center in terms of Turkish Culture with archive number B-311-183 and Albania Erkanname. registered under the name. There is no information about the author or the copyist of the work written in the same handwriting. There is also a record of the date on which it was written. The work, whose beginning and end is missing, was written in Ottoman Turkish. There are Arabic verses and prayers and short Persian quotations in the text. In the section that starts with the title Der Beyân-ı Erkan-ı Tırâş and İntisâb-ı Tarîk-i Bektaşiyye, which is among the 32b-35b leaves of the manuscript, the shaving practice of the people who belonged to the Bektashi order is described. In the Bektashi sect, there are various ceremonies in which the shaving method is practiced. One of these ceremonies is the erkan applied to people who join the sect. As can be understood from the title of the manuscript in the manuscript, the shaving practices of those who joined the Bektashi order are described in this section. For this reason, this part of the manuscript was transcribed and the shaving practice applied to people who belonged to the sect rather than other shaving practices was evaluated. Naturally, our work is not only a translation work, but also includes research on the shaving method in the Bektashi order and the content analysis of the text. Der Beyân-ı Erkan-ı Tırâş and İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye gives a brief and concise statement and tells the shaving practice of the soul who will enter the Bektashi order. It is important to translate the written sources of Bektashism into the language of our hearts. It is extremely important to translate all the erkannames containing the shaving erkan into today's language in terms of revealing their common and different aspects. Increasing studies on this subject will contribute greatly to revealing common and different aspects.

Anahtar Kelimeler

Babagân, Bektashism, Erkân, Shaving, Erkânnâme

Kaynakça

• Arnavutluk Erkanname, Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Kütüphanesi. Arşiv no: B-311-183.
• Cebecioğlu, Ethem. (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdulbaki (1950). İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11/1-4: 6-354.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî: Vilâyet-nâme, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Gümüşoğlu Dursun - Yıldırım Rıza (2006). Bektaşî Erkânnâmesi. İstanbul: Horasan.
• Kaplan, Doğan (2008). Buyruklara Göre Kızılbaşlık, Doktora Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi.
• Kur’ân-ı Kerim Me’âli Diyanet İşleri Başkanlığı (2011). (Haz. Altuntaş Halil- Şahin Muzaffer) Ankara: Yenigün Mat. San. Tic. Ltd. Şti.
• Noyan, Bedri (2010). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Cilt 8. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1991). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdemir, Ali Rıza (2021a). “Alevi-Bektaşi Yolunda İman Getirmek Kavramı”. Edebali İslamiyat Dergisi 5 (1) , 1-26.
• Özdemir, Ali Rıza (2021b). “Alevi-Bektaşi Yolunda Ahmed Yesevi’nin Yeri”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, XIV/2, 1074-1111
• Özdemir, Özlem - Özdemir, Ali Rıza (2022). Babagân Bektaşiliğinin Kolektif Belleği: Erkânnâmeler Ve Türkiye’deki Neşri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15 (37) , 72-90.
• Sarıkaya, M. Saffet (2012). Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı. İstanbul: Frida Yayınları.
• Sami, Şemseddin (1989). Kamus-i Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Soyyer, A. Yılmaz (2019). Hünkâr: Ansiklopedik Bektaşilik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları.
• Şenzeybek, Aytekin (2012), “Hacı Bektaş Veli’ye Atfedilen Yeni Bir Yazma Tıraşname-i Hacı Bektaş El-Horosani”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, VII/13, 139-174.
• Teber, Ömer Faruk (2008). Bektaşi Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları.
• Tosun, Necdet (1998). “Ahmed Yesevî’nin Menâkıbı”, İLAM Araştırma Dergisi, III/1, 73-81.
• Yüksel, Hasan (2018), “Tarihî Kayıtlarla Doğuda Toplumsal ve Dinsel Bir Ritüel Olarak Tıraş”, Millî Folklor: Üç Aylık Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, XV/ 119, 86-99.