THE SUFISTIC INTERPRETATION OF THE DEVRİYE CALLED ‘DÜŞ OLDUM’ OF BEKTASHI MINSTREL SIDKI AND ITS TRACES IN THE FIELD OF MUSIC

Yıl 2022, Sayı: 103, 13 - 32, 20.09.2022

Tolga Keskin

Öz

Sūfism, which is the essence of Islam, is a discipline that includes thoughts and practices for people
to recognize God. In this discipline, there are different ways according to the temperaments and
dispositions of people, one of which is Bektashism. In this ṣūfī-order, literature and art were used
extensively in the transfer of teachings, and poetry and music came to the fore among them. One of
the people who produced important works in this field at the beginning of the 20th century is Āşık
Sıdkī. Compositions on some of his poems have been influential in his recognition today. One of
them is the song known as Haydar Haydar and composed by Ali Ekber Çiçek in the late 1960s. The
lyrics of this work are taken from the devriye (a type of poem in ṣūfī literature) called Düş oldum
(I reached) by Āşık Sıdkī. This study focuses on the ṣūfistic interpretation and meanings of this
devriye, which begins with the line “Before the building of the earth and heaven framed”. Bektashi
understanding and practices have important common points with Alevism, which is a common
interpretation of Islam in Turkish society, in the fields of thought, poetry and music. Poetry and
music, with their concise and aesthetic expressions, provide a great opportunity to share ideas and to
spread culture. Haydar Haydar’s composition has gained a global reputation regardless of its lyrics,
but the messages about the evolution and unity of existence in the poem of Āşık Sıdkī, who chooses
the words he used with precision, are waiting to be read and understood. Via examining a lyrics of
a song, this study aims to develop a reflection on some concepts that have an important place in the
world of faith of the Turkish nation. It may also be an example especially for the interpretation of
similar works in the Alevi-Bektashi corpus.

Anahtar Kelimeler

Sūfism, Bektashism, Music, Āşık Sıdkī, Devriye, Düş Oldum, Ali Ekber Çiçek, Haydar.

BEKTÂŞÎ ÂŞIKLARINDAN SIDKÎ’NİN ‘DÜŞ OLDUM’ DEVRİYESİNİN TASAVVUFÎ YORUMU VE MÜZİK ALANINDAKİ İZLERİ

Öz

İslam’ın özü olan tasavvuf, insanın Allah’ı tanımasına yönelik düşünce ve uygulamalar içeren
bir disiplindir. Bu disiplin içinde insanların mizaç ve meşreplerine göre farklı yollar bulunmakta
olup bunlardan biri de Bektaşîlik’tir. Bu yolda öğretilerin aktarımında edebiyat ve sanat çok yoğun
kullanılan araçlar olmuş, bunların içinde de şiir ve mûsikî öne çıkmıştır. 20. yüzyılın başlarında bu
alanda önemli eserler vermiş kişilerden biri de Âşık Sıdkî’dir. Onun bazı şiirleri üzerine yapılan
besteler kendisinin günümüzde tanınmasında etkili olmuştur. Bunlardan biri 1960’ların sonunda
Ali Ekber Çiçek tarafından bestelenen ve Haydar Haydar olarak da bilinen türküdür. Bu eserin
sözleri Âşık Sıdkî’nin devriye türünde yazdığı “düş oldum” redifli şiirinden alınmıştır. Bu çalışmada
“Çatılmadan yerin göğün binası” dizesiyle başlayan bu devriyenin tasavvufî yorumu ve mânâları
üzerinde durulmaktadır. Bektaşî tasavvuf anlayışı ve pratikleri Türk toplumunda yaygın bir İslam
yorumu olan Alevîlik ile de düşünce, şiir ve müzik alanlarında önemli ortak noktalara sahiptir. Şiir ve
mûsıkî özlü ve estetik ifade biçimleriyle düşüncenin paylaşılması ve kültürün yayılması için büyük
bir imkan sağlamaktadır. Haydar Haydar eseri güftesinden bağımsız olarak küresel ölçekte bir üne
kavuşmuştur ancak kullandığı kelimeleri hassasiyetle seçen Âşık Sıdkî’nin devriye türündeki şiirinde
yer alan varlığın birliği ve tekâmülü hususundaki mesajlar okunmayı ve anlaşılmayı beklemektedir.
Bir türkünün sözlerini inceleyerek, Türk milletinin inanç dünyasında önemli yeri olan bazı kavramlar
üzerindeki tefekkürü geliştirmeyi hedefleyen bu çalışma özellikle Alevîlik-Bektaşîlik külliyatındaki
benzer eserlerin yorumu için de örnek teşkil edebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Bektaşîlik, Müzik, Âşık Sıdkî, Devriye, Düş Oldum, Ali Ekber Çiçek, Haydar

Kaynakça

• Aça, Mehmet. “Halk Şiirinde Tür ve Şekil”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. ed. M. Öcal Oğuz. 263-314. Ankara: Grafiker Yayıncılık, 2004.
• Akbulut, Ali Cem. “Âşık Sıdkî’nın Hayatına Dair Yeni Bilgiler ve Bilinmeyen Bazı Şiirleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi 93 (2020), 223-240.
• Akça, Tülay Bostancı, Yıllar,Yollar,Yüzler: Ali Ekber Çiçek Belgeseli, 28. Dk. Ankara: TRT, 2003.
• Altınok, Baki Yaşa. Sıdkî Baba Dîvânı. Ankara: Sistem Ofset Yayınları, 2013.
• Artun, Erman. Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı Metin Tahlilleri, Adana: Karahan Kitabevi., 2013.
• Ayverdi, Sâmiha. İbrâhim Efendi Konağı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2009.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2004.
• Coşan, Mahmud Esad. Hacı Bektaş-ı Veli - Makâlât. Ankara: Sehâ Neşriyat, 1971.
• Çiftlikçi, Ramazan. “Âşık Sıdkî Baba Divanı’nda Devriyeler”, İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi 2/2 (2016), 13-33.
• Demir, Sertan. Türk Halk Müziğinde Türler, İstanbul: Usar Yayıncılık, 2013.
• Dertli Divânî. “Sıdkı Baba-Devriye”, Serçeşme Dergisi, 22, Temmuz-Ağustos 2015. Erişim 13.08.2021. https://www.deyisler-nefesler.com/sidki-baba-devriye-dertli-divani/.
• Ekim, Gökhan. Türkülerle Yarenlik. TRT. https://www.youtube.com/watch?v= EHJY7egHo2k, Erişim 02.01.2021.
• Eroğlu, Seval. “Alevilerin Müzik Aktarımlarında Öğreti ve İcra Farklılığı: Şah Sultan Örneği”, Alevilik-Bektaşîlik Araştırmaları Dergisi 18 (2018), 259-274.
• Eşrefoğlu Rûmî. Müzekki’n-Nüfûs. Çev. Yaman Arıkan. İstanbul: Saadet Yayınları, 2013.
• Gedik, Nusret. Türk Edebiyatında Manzum Devriye, İstanbul: H Yayınları, 2018.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1969.
• Güzel, Abdurrahman. Tekke ve Zaviyelerin İslâm Düşüncesindeki Yeri ve İlgası, Ankara: KAB Yayınları, 1992.
• Güzel, Abdurrahman. “Hacı Bektaş Veli’nin Tarihi Kişiliği ve Türk Kültürü Üzerindeki Etkileri”, III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim 2009, Üsküp). ed. Gıyasettin Aytaş, Yusuf Doğan, Deren Başak Akman Yeşilel. 27-44. Ankara: Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 2010.
• Hacı Bektaş Veli. Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi. haz. Hamiye Duran ve Dursun Gümüşoğlu, ed. Gıyasettin Aytaş, Ankara: Gazi Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Kaya, Doğan. “Sıdkî Babanın Şiirlerinde Şekiller ve Türler”, Yeniceli Âşık Sıdki Baba ve Popülerlik Çerçevesinde Kültür-Sanat Sempozyumu (13-14-15 Ekim 2016). haz. Nilgün Çıblak Coşkun ve Mete Bülent Deger. 103-125. Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi, 2017.
• Koşik, Halil Sercan. “Bir Bektaşî Nasihat-nâmesinde Sünnî İtikadı İzleri”, Littera Turca - Journal of Turkish Language and Literature 1/2 (2015), 93-108.
• Markoff, Irene. “Gelin Canlar Bir Olalım: Türkiye’de Alevî-Bektaşî Ortak Bilincinde Bağlayıcı Güç Olarak Müzik ve Şiir”, Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, ed. Ahmet Yaşar Ocak. 416-429. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009.
• Markoff, Irene. “The Ideology of Musical Practice and the Professional Turkish Folk Musician: Tempering the Creative Impulse”. Asian Music 22/1. 129-145, University of Texas Press, 1990-1991.
• Merriam, Alan. The Anthropology of Music. Evanston: Northwestern University Press, 1964.
• Niyâzî-i Mısrî. Dîvân-ı İlâhiyât. thk. Mustafa Tatcı. İstanbul: H Yayınları, 2015.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Hacı Bektaş-ı Veli”. TDV İslâm Ansiklopedisi 5. 373-379 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Özdemir, Ahmet. “Âşık Sıtkı Baba Devriyesinin Anlamı”. İstanbul (23 Ekim 2019). https://www. istanbulgazetesi.com.tr/sik-sitki-baba-devriyesinin-anlami-makale,76017.html.
• Özdemir, Erdem. “Âşıklık Geleneği, Âşık Müziği ve Alevilik”, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3/4 (2020), 194-215.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, 5 Cilt, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1998.
• Öztürk, Yaşar Nuri. “Yesevîlik”, Yesevîlik Bilgisi, haz. Cemal Kurnaz, Mustafa İsen, Mustafa Tatcı. Ankara: Ahmet Yesevî Vakfı, 1998.
• Tamay, Sedat. “Ali Ekber Çiçek’e Ait Deyiş Türünde Dört Eserin Kültürel, Sözel ve Müzikal Analizi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 93. (2020), Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 207-221.
• Tan, Nail. “Yeniceli Sıdkî Babanın Yeni Nesillere Bıraktığı Kültürel Miras”, Yeniceli Âşık Sıdki Baba ve Popülerlik Çerçevesinde Kültür-Sanat Sempozyumu (13- 14-15 Ekim 2016) Bildirileri. haz. Nilgün Çıblak Coşkun ve Mete Bülent
• Deger. 469-478. Mersin: Mersin Büyükşehir Belediyesi, 2017.
• Taşğın, Ahmet. “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatının Dönüşümü”, Yol Bilim Kültür Araştırma Dergisi 18 (2002), 28-43.
• Taşğın, Ahmet. “Geleneksel İrfan Diliyle Alevi Bektaşî Metinlerin Anlatılma İmkanı”, Alevilik-Bektaşîlik Araştırmaları Dergisi 6 (2012a), 43-67.
• Taşğın, Ahmet. “Alevi Metinlerin Anlaşılmasında Karşılaşılan Sorunlar: Aleviliğin Yeniden Zuhuru”. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu Bildirileri (23-24 Ekim 2010). ed. Aykan Erdemir vd. 237-253, Cem Vakfı Ankara Şubesi, 2012b.
• Taşğın, Ahmet. “Akademik Nazarın Darlığı ve Alevi Kaynaklarının Genişliği: Alevilik Araştırmalarının Seyrine Dair Tefekkür”, Hasan Nedim Şahhüseyinoğlu’na Armağan. 171-186. Ankara: Ürün Yayınları. 2015.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus’un Görklü Âvâzı. İstanbul: H Yayınları, 2021.
• Tekin, İnan. “Son Gezgin Âşık, Davut Sulari ve Müziği”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi II. (2011), 141-162.
• Temren, Belkıs. Tasavvuf Düşüncesinde Demokrasi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Tözün, Mustafa. “Bektaşî Sıdkî Baba Ve “Haydar Haydar” Adlı Devriye’nin Ezoterik Anlamları ve Mitolojik Bağlantıları”. Atabetü’l Hakayık Edebiyat Dergisi, 1. 27-56, Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2017.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Devriyye”. DİA. 9. 251-253. İstanbul: TDV, 1994.
• Yaltırık, Hüseyin. Tasavvufî Halk Müziği. Ankara: TRT Müzik Dairesi Başkanlığı, 2003.
• Yılmaz, Ali; Akkuş, Mehmet ve Öztürk, Ali. Makâlât - Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Yûnus Emre. Yûnus Emre-II: Dîvân-ı İlâhiyât, Risâletü’n-Nushiyye, Âşık Yûnus. Thk. Mustafa Tatcı. İstanbul: H Yayınları, 2021.