THE MİʿRĀJ EVENT CONSIDERED AS THE SOURCE OF CEM AND SEMAH IN ALEVISM AND THE FORTIES (KIRKLAR) CEM

Yıl 2022, Sayı: 103, 187 - 203, 20.09.2022

Gamze Coşkun

Öz

This article aims to deal with the cem which is the main form of worship in Alevism, the Semah
as an inseparable part of the cem, and in this context, the cem of the Kırklar or the Kırklar Council
considered to be the source of cem and semah. The study focuses on some important issues in the
Miʿrāj event and in the Kırklar Council. In Alevism, how the Prophet Muhammad’s ascension
took place, who invited the Prophet and what happened during this journey, how he stopped by the
Forties Council after the journey, what was discussed there, how the semah was performed, and what
happened during the semah, are explained in the article. Cem is very important for Alevis who are
loyal to Hz. Ali, and a vital element for their worships. While going to cem, Alevis perform ablution
and wear clean clothes. While entering the cem square, a prayer is made at the door and entered
without stepping on the doorsills. Cem takes place under the leadership of the worship leader called
Dede. Cem worship cannot be started until the resentment is resolved. If there are any resentful and
offended people in cem session, they come to Dede and they are reconciled. It is because in cem, no
one can be resentful and offended or in a fight with anyone. With the instrument played by zākir and
his sayings, miʿrājlama and elegies, people in cem completely distance themselves from the outside
world and their desires, and become closer to Allah. In the miʿrājlama, the Prophet Muhammad’s
ascension to the sky, his entrance to the Kırklar Council, his participation in the semah with the
Kırklar are described and some parts are partially animated by people in the cem. Semah is one of the
twelve services. Semahs, which are usually performed towards the end of cem rituals, are performed
for Allah. Both during the semah and at the end of the semah, the Dede emphasizes that the semah is
actually a sacred return, not a game, but a part of worship, by saying, “For Allah, not for watching”.
During the cem worship, the Dede’s words such as “Let our semah be the Kırklar Semah”, “Let our cem
be written to the cem of the Kırklar” show the importance and sanctity of the Kırklar Council for Alevis.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Cem, Semah, Miʿrāj, The Council of Kırklar, The Kırklar Semah.

ALEVİLİKTE CEM VE SEMAH’IN KAYNAĞI OLARAK GÖRÜLEN MİRAÇ HADİSESİ VE KIRKLAR CEMİ

Öz

Makale Aleviliğin temel ibadet biçimi cemleri, cemlerin ayrılmaz bir parçası olan semahı ve bu
bağlamda cemin ve semahın çıkış kaynağı olan Kırklar Cemini ya da Kırklar Meclisi’ni ele almıştır.
Miraç hadisesinde ve Kırklar Meclisi’nde geçen önemli bazı hususlara vurgu yapılmıştır. Alevilikte,
Hz. Muhammed’in miraca çıkma olayı nasıl gerçekleşmiş, Peygamberi kim davet etmiş ve bu
yolculukta neler yaşanmış, yolculuk sonrası Kırklar Meclisi’ne uğraması nasıl gerçekleşmiş, orada
neler konuşulmuş, semah nasıl dönülmüş ve semah dönerken gerçekleşen hadiseler neler, makalede
bunlar anlatılmıştır. Hz. Ali’ye bağlı olan, onun yolundan giden Aleviler için cem çok önemlidir.
Cem, Alevilerin ibadet hayatının en önemli unsurudur. Ceme giderken abdest alınır, temiz kıyafetler
giyilir. Cem meydanına girerken kapısına niyaz edilir, eşiğine basılmadan içeri girilir. Bir dedenin
gözetiminde, önderliğinde gerçekleşen cem ibadetine dargınlıklar giderilmeden başlanmaz. Dargın,
küskün canlar varsa dedenin huzuruna gelir, barıştırılırlar. Çünkü cemde kimse kimseyle küs, dargın
veya kavgalı kalamaz. Zakir’in çaldığı bağlama ve söylediği deyişler, duvaz imamlar, miraçlamalarla,
mersiyelerle cemde bulunan canlar dış dünyadan, arzu ve isteklerinden tamamen uzaklaşır, Allah’a
yaklaşır. Okunan miraçlamada Peygamberin göğe yükselişi, Kırklar Meclisi’ne girişi, Kırklarla
semaha katılması anlatılır ve bazı bölümler cemde bulunan canlar tarafından kısmen canlandırılır.
Semah ise cem ibadetindeki on iki hizmetten biridir. Cem ibadetlerinin genellikle sonuna doğru
dönülen semahlar Hakk için dönülür. Hem semah dönülürken hem de semah bitiminde dede, “Hakk
için ola, seyir için olmaya” diyerek aslında semahın kutsal bir dönüş olduğunu, bir oyun olmadığını,
ibadetin bir parçası olduğunu vurgular. Cem ibadeti esnasında dedenin “Semahlarımız Kırklar
Semahı ola”, “Cemimiz Kırklar Cemine yazıla.” gibi sözleri de Aleviler için Kırklar Meclisi’nin
önemini ve kutsallığını gösterir.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Cem, Semah, Miraç, Kırklar Meclisi, Kırklar Semahı.

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet. “Kaynaklar Işığında İsrâ ve Miraç Olayı”. Artuklu Akademi1/2 (2014), 1-30.
• Akbaş, Mehmet. “Muhacirun-Ensar Kardeşliğinin Serüveni”. İSTEM 15 (2010), 61-77.
• Arabi, Muhyiddin İbn. Fütuhat-ı Mekkiyye 2. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 7. Basım, 2021.
• Aslan, Tolga Volkan. Ordu-Gürgentepe Güvenç Abdal Ocağında Müzik ve Semah Kültürü. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Aydın, Ayhan. Dedeler Aleviliği Anlatıyor. Ankara: Kripto Kitaplar, 2018.
• Bayat, Burak Hasan. Tahtacı Düğünlerinde Semah Dönmek: Antalya İli Manavgat İlçesi Kalemler Köyü Örneği. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bozkurt, Fuat. Semahlar. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Bozkurt, Kenan – Bozkurt, Hacer. “Sayıların Gizemli Dünyası: Kültür ve Edebiyatta Sayı Sembolizmi”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1/1 (2012), 717-728.
• Bulut, İbrahim Halil. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Bulut, İbrahim Halil. “Alevi-Bektaşi Türkmen Geleneğinde Sosyal Dayanışma ve Kardeşlik Kurumu Olarak ‘Musahiplik’”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 65 (2013), 101-118.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: OTTO Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Çağlayan, Alper. “Alevilikte Semah Olgusu”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 14 (2000), 31-33.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikteki Tanım ve Terimler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (2011), 379-394.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Dede Garkın Ocağı’nda Musahiplik Uygulaması Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 78 (2016), 91-112. DOI:10.12973/hbvd.78.194
• Dönmez, Mehmet vd. “Aleviliğin İbadet Biçimi Olan Semahların Taşıdıkları İçsel Anlamlara Genel Bir Bakış”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/17 (2019), 220-233.
• Dönmez, Mustan Banu. “Türk İnançsal Halk Danslarının Figürlerine Göstergebilimsel Bir Bakış: Alevi Semah Figürlerinin Anlamları”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 4/7 (2013), 75-79.
• Elçi, Armağan. “Semah Geleneğinin Uygulanması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi 12 (1999), 171-184.
• Er, Piri. Geleneksel Anadolu Aleviliği. Ankara: Anadolu Erenleri Kültür ve Sanat Vakfı, 1998.
• Gökbel, Ahmet. Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, 1. Basım, 2019.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlevi Adab ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1963a.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Alevi-Bektaşi Nefesleri. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1963b.
• Güray, Cenk. Anadolu'daki İnanç ve Müzik İlişkisinin Sema-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. Ankara: Anakara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Güvenç, Özgür Ahmet. “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16/41 (2009), 85-97.
• Kaptan, Remzi. Cem ve Cemde Okunan Gülbanklar, Deyişler, Mersiyeler, Duazlar.
• Kalenderoğlu, Sadettin – Güray, Cenk. “Miraç Kavramının Alevi Sözlü Kültürü Açısından İncelenmesi: Çubuk-Şabanözü Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 92 (2019), 143-170. DOI: 10.34189/ hbv.92.009
• Keleş, Ali. Ortak Kimlik ve Müzik 1980 Sonrası Alevi-Bektaşi Uyanışı. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Korkmaz, Esat. Yorumlu İmam Cafer Buyruğu. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 4. Basım, 2013.
• Köse, Nur Ayşe. Gelenekli Dini Gruplardan Alevi-Bektaşi Kültüründe Kadın Anlayışı (Malatya Örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi, 1993.
• Melikoff, Irene. Kırklar’ın Cemi’nde. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Odabaşı, Gülbahar. Alevi Geleneğinde Cem İbadeti. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Cilt 2. Ankara: TC. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Pehlivan, Battal. Alevi-Bektaşi Düşüncesine Göre ALLAH. İstanbul: Pencere Yayınları, 5. Basım, 1997.
• Rençber, Fevzi. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilikte Cem ve Cem Evleri. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017), 9-23.
• Saygı, Hakkı. Şeyh Safi Buyruğu ve Rumeli Babağan (Bektaşi) Erkanları. İstanbul: Saygı Yayınları, 1996.
• Seven, Can Yusuf – Turan, Ahsen Fatma. “İmam Rıza Ocağı’nın İnançsal Düşünsel Yapısı ve Pratikleri Musahip Ceminde Görgü Erkânı”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 9 (2014), 195-252.
• Şener, Cemal. Alevilik Olayı. İstanbul: Etik Yayınları, 2004.
• Taşğın, Ahmet. “Cem, Cemevi ve İşlevleri”. Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü. ed. Ahmet Yaşar OCAK. 211-225. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Timisi, Haydar Ali. Anadolu Kültürü ve Semahlar. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Tunç, Nehir Firdes. Gaziantep Alevi Kültür Dernekleri Cemevi ve Serçeşme Cemevinde Cem İbadetleri; Edep-Erkan, Semah ve Deyişler. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Tur, Derviş Seyit. Erkanname, Aleviliğin İslam Yorumu ve Alevi Erkanları. İstanbul: Can Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Turhan, Salih – Ayışıt, Neşe. Alevi-Bektaşi Müzik Kültürü ve Semahlar Cilt 1. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2019.
• Uğurlu, Rıza Ali. Cem. İstanbul: Cem Vakfı Cep Kitapları Dizisi, 4. Basım, 2005.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Üçer, Cenksu. “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı ve Alevilerin Temel İslami İbadetlere Yaklaşımları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2 (2005), 161-189.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Üçer, Cenksu. “Cemevi: Adab ve Erkânın İcra Edildiği Mekân”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 88 (2018), 59-84. DOI: 10.31624/ tkhbvd.2018.22
• Üçer, Cenksu. “Musahiblik Kurumu Üzerinden Alevi Ocaklar ve Gruplar Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 93 (2020), 11-35. DOI: 10.34189/hbv.93.001
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2018.
• Yılmaz, Odabaşı Bahar - Işık, Caner. “Dedelik Hizmetinin Performans Teori Bağlamında Değerlendirilmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 100 (2021), 561-580. DOI: 10.34189/hbv.100.033
• Tamer, Ekrem. “Erzincan Muharrem Cemi”. TRT. Yayın Tarihi 24.12.2009. https:// www.trtizle.com/programlar/muharrem-cemi/muharrem-cemi-2623209