Shafique N Virani, The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, a Search for Salvation, Oxford University Press, Oxford, New York, 2007.

Yıl 2022, Sayı: 104, 571 - 574, 03.12.2022

Hüseyin Ongan Arslan

Öz

Batı merkezli tarih literatüründe, Atâ’ Melik Cüveynî ve çağdaşlarının kayıtları üzerinden kritik edilmeksizin değerlendirilip Moğolların saldırıları ile yok oldukları düşünülen İsmâilîlerin, yine Batı’nın emperyalist genişlemesiyle eşgüdümlü olarak Oryantalist çevrelerce tekrar “keşfedilmeleri”nin üzerinden yaklaşık iki asır geçmesine rağmen, Alamut-sonrası ya da daha genel bir ifadeyle ortaçağ İsmâilî tarihi hala aydınlatılmayı bekleyen bir alan olarak karşımıza çıkıyor. Virani işte tam da bu “karanlık dönemi,” yani Moğol işgallerinden Safevilerin doğuşuna kadar olan on üçüncü yüzyıl ortasından on beşinci yüzyıl sonuna dek olan dönemde İsmâilî’lerin izini sürüyor. Bunu yaparken, hala çoğunluğu kataloglanmamış el yazması olan çeşitli dillerdeki (“Arapça, Farsça, Sindhî, Sarā'îkî, Hindustânî, Pencapça, Guceratça, Latince”) daha önce bilinmeyen kaynakları kullanıyor. Bu kaynaklarla, literatürde İsmâilî ana kaynaklar hakkındaki en mühim yayınlar olan I. K. Poonawala (Malibu: 1977) ve W. Ivanow’un (Londra:1933; Tahran 1963) çalışmalarında ilim aleminin istifadesine sunulan kaynak sayısını neredeyse iki katına çıkarıyor. Virani bu geniş ilk kaynak kullanımıyla, “bilinmeyen bir çok İsmâilî yazarın tanıtıldığını ve dönemin literatürü hakkında daha önceki yargıların tekrar değerlendirilmesi gerektiğini” söyleyip, “bazıları sadece ismen bilinen, bir kısmı ise çok az çalışılmış kaynakların ise dikkate alındığında çoğunlukta kabul ediliş teorilerde bir revizyon ihtiyacını açığa çıkardığını ya da önceki akademisyenlerin mevcut kaynaklarla ortaya attıkları bazı teorileri desteklediğini” ekliyor. (s. 9–17)

Anahtar Kelimeler

İsmaililer, İsmâiliyye, Tarih Yazımı, Şîa, Şiîlik, Şiîlik, Nizârî, Bâtınî, Ortaçağ Tarihi, Moğol, Alamut, İnanç ve Siyaset, İnanç ve Siyaset, Takıyye, İmamet, Davet

Kaynakça

• Hodgson, Marshall G. S. The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization. Vol. II. III vols. Chicago ; London: The University of Chicago Press, 1974.
• Ivanow, Wladimir. A Guide to Ismaili Literature. London, 1933.
• Ivanow, Wladimir. Ismaili Literature: A Bibliographical Survey. Tehran, 1963.
• Poonawala, Ismail K. Biobibliography of Isma’ili Literature. Malibu, CA, 1977.
• Shafique N Virani, The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, a Search for Salvation, Oxford University Press, Oxford, New York, 2007.