ÂŞIK DAİMİ’NİN HAYATI VE ESERLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Sayı: 104, 29 - 51, 03.12.2022

Servet Yaşar Cem Karataş

Öz

Âşık, farklı yetişme tarzlarıyla kimlik kazanan, değişik konularda doğaçtan şiir söyleyebilen ve bunları sazı eşliğinde icra edebilen gezgin ya da yerel halk şairi olarak tanımlanan kişidir. Âşıklar, kökleri İslamiyet’ten önceki Orta Asya Türk kültürüne dayanan ve değişik Türk kavimlerinde farklı adlarla bilinen halk sanatçılarıdır. Bu kadim kültür içinde büyücülükten müzisyenliğe kadar birçok görev üstlenmişlerdir. Yaşadıkları dönemde halkın çeşitli olaylar karşısındaki duygu ve düşüncelerini ifade etmekte önemli bir rol oynamışlardır. Anadolu’da da âşıklar toplumsal birlikteliği pekiştirmek, insanları aynı duygu çerçevesinde birleştirmek ve sözlü mirası gelecek kuşaklara aktarmak açısından önemli bir misyon üstlenmişlerdir. Bu kapsamda kendilerinden önceki dönemin toplumsal hafızası olmuş ve bulunduğu döneme de ışık tutmuşlardır. Bu çalışmanın ana hedefi, âşıklık geleneği içerisinde 20. yüzyıl’ın önemli temsilcilerinden olan Âşık Daimi’nin kaynak kişi olarak TRT Repertuvarına kayıtlı eserlerinin incelenmesidir. Âşık Daimi’nin eserlerinde genel olarak tasavvufi konuların yanı sıra toplumsal olayların da önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Daimi’nin âşıklık geleneği içinde yetişme tarzı, sazındaki ustalığı ve ortaya koyduğu ürünlerdeki zenginlik de onu önemli kılmaktadır. Yöntem olarak literatür taraması ve görüşme teknikleri kullanılarak veriler elde edilen araştırmada, Âşık Daimi’nin hayatı ve âşıklık geleneğindeki yerinin yanı sıra TRT repertuvarında kaynaklık ettiği 22 eserin detaylı bir şekilde edebi ve müzikal açıdan incelenmesine yer verilmiştir. Bu kapsamda edebi açıdan eserin şiirsel yapısı göz önüne alınarak nazım türü, nazım birimi, hece ölçüsü, uyak düzeni, konusu ve eserlerinde kullanılan mahlaslar; müzikal açıdan ise eserin ezgisel yapısı göz önüne alınarak türü, makam dizisi, seyir özelliği, ses genişliği, ritmik yapısı, metrik örgüsü ve biçimi değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Ek olarak, Orta Asya’dan Anadolu’ya âşıklık ve âşıklık geleneğinin tarihsel sürecinin detaylarına değinilen çalışmada, geleneğin günümüzdeki işlevselliği de irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Halk Müziği, Âşıklık Geleneği, Âşık Daimi, Müzikal İnceleme, Edebi İnceleme.

Kaynakça

• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşıklık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi, 6. Baskı, 2014. Aslan, Ensar. Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Maya Akademi Yayın, 2010.
• Akbıyık, Savaş. Repertükül Repertuar Türküleri Küllüyatı. Erişim 10 Kasım 2019. https://www.repertukul.com/KirikHavalar.
• Akdoğu, Onur. Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Meta Basım, 3. Baskı, 2003.
• Banarlı, N. Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Cilt 1, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1987.
• Çiçek, Gonca. Âşık Dâimî İsmail Aydın’ın İcracı Kimliği ve İcra Ettiği Eserlerin Metin/Müzik Bakımından Analizi. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Duygulu, Melih. Anadolu'da Âşıklık Geleneği Ve Âşıklarda Müzik. Erişim 16 Kasım 2019. http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-turleri/turk-halk-muzigi-anadoluda-asiklik-gelenegi-ve-asiklarda-muzik
• Eke, Metin. Erzincan Folkloru, İstanbul: Can Yayınları, 2005.
• Eke, Metin. Geçmişte Yapılan Âşık Atışmalarının Günümüzdeki Görünümü, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 2, Sayı 1. 2010.
• Fırat, A. Erhayat. Âşık Dâimî Ve Âşık Edebiyatı’ndaki Yeri. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Köprülü, M. Fuad. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 3. Baskı, 1999.
• Orhan, Y. Aydın. Âşık Daimi Hayatı ve Eserleri. Ankara: Can Yayınları, 1999.
• Orhan, Y. Aydın. “Aşık Daimi’nin Hayatı ve Eserleri” (Görüşmeci: Cem Karataş, Yazılı, Görüşme 28 Aralık 2019).
• Şahin, Salih. Ozanlık Gelenekleri ve Doğulu Saz Şairleri. Ankara: Yorum Matbaacılık, 1983.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 20 Şubat 2022. https://sozluk.gov.tr/
• Yaşar, Servet. Emirdağlı Gurbetçi Bir Ozan Fakı Eeder, Ankara: Afyonkarahisar Belediyesi Kültür Yayınevi, 2018.
• Zaman, Süleyman. Derinliklerin Ozanı Âşık Daimi (Yaşamı, Felsefesi ve Şiirleri), İstanbul: Can Yayınları, 2008.