HALKBİLİMSEL METAETİK KURAM ile HACI BEKTAŞ VELİ’NİN BESMELE TEFSİRİNDE CÖMERT OLMAK ve HIRSIZLIK YAPMAK ETİK DEĞERLERİ

Yıl 2023, Sayı: 105, 97 - 127, 29.03.2023

Sacide Çobanoğlu

Öz

Çağımızda geliştirilen teknoloji insanlığa sanal-dijital bir dünyanın kapılarını açmıştır. 21. yüzyılla birlikte bütün toplumlar bu sanal-dijital dünyada yaşamaya ve bu dünyanın getirisi birçok yeniliği tecrübe etmeye başlamışlardır. Toplumlar, insanlık adına son derece olumlu bir gelişme olarak kabul edilen bu yepyeni dünyanın modernite rüzgarlarına kapılmaktan kendilerini alıkoyamamışlar fakat kısa bir süre içinde bu gelişimin olumsuz etkileriyle karşılaşmışlardır. Bu olumsuzlukların başında toplumların geleneklerinden, kadim bilgileri yoluyla sahip oldukları etik değerlerinden uzaklaşmaları ve kültürel yozlaşma içine düşmeleri gelmektedir. Kültürel yozlaşmanın yarattığı bu kaos, günümüzde bütün toplumlar tarafından yaşanmaktadır. Bu çok tehlikeli duruma karşı harekete geçmemiz süratle yitirilen etik değerlerimizi yeni nesillere yeniden kazandırmak yolunda disiplinlerarası çalışmalar yapmamız gerekmektedir. Bu düşüncelerimiz doğrultusunda, Türk toplumunda kaybedilen etik değerlerin hatırlanmasını, yeni nesillere kazandırılmasını ve etiğin halkbiliminin araştırma alanlarından biri olarak alanımıza dâhil edilmesini sağlamak amacıyla halkbilimi, etik ve metaetik alanlarında disiplinlerarası bir çalışmayla Halkbilimsel Metaetik Kuramı ortaya koymuş ve kuramımızın inceleme yöntemi Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemini geliştirmiş bulunmaktayız.
Toplumların halk felsefesi, yaşanılan döneme uygun olarak yaratılan sözlü anlatımlar; masallar, halk hikâyeleri, fıkralar, bilmeceler yanı sıra yazılı anlatımlar; menkîbeler, menâkıbnâmeler, velâyetnameler, dinî temele dayalı hikâyeler ve bu anlatılar yoluyla verilmek istenen etik felsefesi beraberinde tüm bu anlatıların gerçekte yaratılma ve anlatılma nedeni olan insanın ruh dünyasındaki karşılıklarıyla husule gelir. İşte bu noktada, etik problemlerinin çözümünde dinî geleneği bir etik felsefesi beraberinde vermeyi amaçlayan büyük mutasavvıflarımızdan Hacı Bektaş Velî’nin eserleri, Türk halk felsefesinden yola çıkarak kültürel etik kodlarımızla yapılandırdığımız, kültürel ergonomimize uygun olan çözümleri ortaya koymamızda bize yardımcı olacak başlıca kaynaklardır.
Hacı Bektaş Velî, İslam felsefesi dinî geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri olup Bektaşi tarikatinin kurucusu büyük bir alim, büyük bir mutasavvıf ve gerek devrinde İslam dininin yayılması amacıyla eylemleriyle; gerekse devrinden sonra günümüze kadar uzanan süreçte İslam felsefesinin anlaşılması yolunda ürettiği eserler ve eserlerindeki halk fikirleriyle toplum üzerinde son derece etkili olmuş bir kolonizatör derviştir. Hacı Bektaş Velî’nin eserleri, dinî gelenekle şekillenen etik anlayışımızın, etik kodlar dahilinde kültürel ergonomimize uygun olarak yansıtıldığı, Türk halk felsefesindeki etik değerlerimizin güncellenmesinde bize fayda sağlayacak kültürel ürünlerimizini barındırmak bakımından oldukça zengindir. Bu zenginliğe farklı bir bakış açısıyla bakabilmek amacıyla çalışma evrenimiz olarak; Hacı Bektaş Velî’nin Besmele Tefsirini seçmiş bulunmaktayız.
Çalışmamızın konusu; kuramımızın dinî gelenekler kategorisinde yer alan Hacı Bektaş Velî’nin Besmele Tefsirindeki Hikâye anlatısında, Cömert Olmak Olumlu Etik Değerleri ile Hırsızlık Yapmak Olumsuz Etik Değerlerinin Halkbilimsel Temellendirme Metaetiksel Çözümleme Yöntemiyle etik çözümlemesinin yapılması, söz konusu değerlerin halk felsefesindeki yerinin ortaya konmasıdır.
Çalışmamızda, Hacı Bektaş Velî’nin dinî gelenek çerçevesinde verdiği eserinde, halkbilimsel anlamda halk fikirleri, metaetiksel anlamda önermeler ortaya konulmak suretiyle Halkbilimsel Metaetik Kuramın, Hacı Bektaş Velî’nin eserlerine uygulanması noktasında örnek bir çalışma yapmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

HALKBİLİMİ, KURAM, METAETİK, BESMELE TEFSİRİ

Kaynakça

• Arat, Reşit, Rahmeti. Atebetü’l-Hakâyık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Atay, Hüseyin. “Dinde Reformun Yöntemi ve Bir Örnek: Hırsızlık”, AÜİFD, C. XLIII, S. 2, s. 1-18, 2002.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayınları, 2004.