BEKTAŞİ BİR HALK ŞAİRİ ALİ İLHÂMÎ VE DÎVÂN’I

Yıl 2023, Sayı: 105, 175 - 213, 29.03.2023

Damlanur Küçükyıldız Gözelce

Öz

Bektaşilik, köklü bir kültür ve geleneğe, uzun bir geçmişe sahiptir. Bu durum Bektaşilerin edebiyatına yansımış ve zengin bir Bektaşi yazınının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bektaşi şairleri; kültürel birikimlerini, inanç ve geleneklerini, yaşantılarını şiirlerine yansıtmışlardır. Bektaşi tarikatı mensuplarından olan ve uzun yıllar Seyyid Battal Gazi Dergâhı’nda postnişinlik yapan Ali İlhâmî de şiirlerinde bu tarikatın usul ve esaslarını, inceliklerini, inanç ve geleneklerini başarıyla işlemiş halk şairlerinden biridir. Onun şiirlerinin Allah sevgisi, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, On İki İmam, Hacı Bektaş-ı Veli, Battal Gazi, Kerbelâ hadisesi, pir ve mürşitlere bağlılık üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun yanında tabiat, dünyanın faniliği ve beşeri aşk da şiirlerinde yer bulmuştur. Ali İlhâmî’nin şiirlerine baktığımızda Bektaşilik prensipleriyle örtüşen, yolun izahını yapmaya katkı sağlayan ve bu yolun ayinlerine destek veren şiirler olduğu görülmektedir. Bektaşilik unsurlarıyla örülü olan Ali İlhâmî’nin şiirleri, bu kültürün kimliği ve taşıyıcısı olma özelliği göstermektedir. Ali İlhâmî’nin Dîvân’ını torunu Şükrü Efendi Dîvân-ı Şeyh İlhami ve Seyyid Battal Gazi adıyla yayımlamıştır. Bu çalışmayla 19. yüzyıl halk şairlerinden Ali İlhâmî’nin Osmanlı alfabesiyle oluşturulan Dîvân’ında yer alan 49 şiir, Latin harflerine aktarılarak Türk halk şiiri hazinesine muhteva açısından yeni ve zengin bir kaynak daha kazandırmak amaçlanmıştır. Ayrıca Dîvân’da yer alan şiirlerden hareketle Bektaşilik öğretisinin İlhâmî’nin şiir dünyasında nasıl yer aldığı ve bunun nasıl dile getirildiği üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Bektaşilik, Ali İlhâmî, Divan, Şiir

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akın, Bülent. “İlhamî, Ali İlhamî Dede.” Erişim Tarihi: 31.05.2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilhami-ali-ilhami-dede.
• Elçin, Şükrü. “Seyyid Gazi Bektâşi Tekkesi Şeyhlerinden Pir Mehmed ve Oğlu İlhami Hakkında”. Eskişehir I. Seyyit Battal Gazi Bilimsel Semineri 22-24 Eylül 1977. Eskişehir: Eskişehir Turizm ve Tanıtma Müdürlüğü- Seyitgazi Turizm Tanıtma Derneği, 1977.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Bektaşî- Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asırdanberi. C.3. İstanbul: Maarif Kitaphanesi, bt.
• Gökbel, Ahmet. Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2019.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2015.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri Cilt: II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• Korkmaz, Esat. Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları, 1994.
• Küçükkılıç, Ayşegül. Ali Rıza Öge’nin Bektaşî Şairleri Antolojisini Tetkik (381-540. Sayfalar)- İnceleme ve Metin. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Nazlı, Atiye. “Bir Tarihî Vesika: Ali İlhami Dede’nin Bilinmeyen Divanı.” folklor/edebiyat. 27/1, (2021), 279-298.
• Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü (dibi-köşesi-yüzü ve astarı). İstanbul: Demos Yayınları, 2010.
• Özkırımlı, Atilla. Alevîlik Bektaşîlik Toplumsal Bir Başkaldırının İdeolojisi. (2. Baskı). İstanbul: Cem Yayınevi, 1993.
• Özmen, İsmail. Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. IV. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Taşğın, Ahmet. “Mürşit ve Pir Ocağı İlişkisi: Şücaaddin Veli Ocağının Yeni Mürşit Ocağı Olarak Ortaya Çıkışı”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 16/ 31, (2018), 81-116.
• Taşğın, Ahmet., Taşğın, Hakkı. Jable, Ergin. ve Hüdaverdi, Esin. “Eskişehir Seyyit Battal Gazi Dergâhı Şeyhi Şükrü [Şükrü Arıkaya] Baba’nın Hayatı Eserleri ve Yunanlılara Esir Düşmesi: Hatırat-ı Şükrü.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 100, (2021), 427-460.
• Uslu, Mustafa. “Hacı Bektaş Velî Gerçeği.” Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 13, (2000), 51-68.
• Yılmaz, Mehmet. Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992.