AHMED YESEVÎ HAKKINDA BİBLİYOGRAFİK ARAŞTIRMA

Yıl 2023, Sayı: 105, 279 - 299, 29.03.2023

Bauyrzhan Saifunov , Zhanbolat Sambetov

Öz

Hoca Ahmed Yesevî’nin (ö.562/1166) mirasına ilişkin bilimsel çalışmalar 20. yüzyılda Fuad Köprülü’nün (1890-1966) araştırmalarıyla başlamıştır. Yesevî ve Yesevîlik üzerine yapılan birçok önemli çalışmaya rağmen Ahmed Yesevî’nin kişiliğine ilişkin bazı önemli konuların ihmal edildiği dikkat çekmektedir.
Ahmed Yesevî’nin doğum tarihi hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak Yesevî’nin ölüm tarihi ve ne kadar yaşadığı hakkında Neseb-name yazılarında kesin bilgiler mevcuttur. Bu bilgilerden hareketle Hoca Ahmed’in doğum yılını tespit etmek mümkündür. Ayrıca Yûsuf el-Hemedânî’nin (ö. 535/1140) Yesevî’nin hocası olup olmadığı fikri de bazı ortaçağ kaynaklara başvurulursa bu konu da tartışmaya açıktır. Bu sebeple Ahmed Yesevî’nin doğum yılı ve ilmî kişiliği hakkında inceleme yapmayı uygun bulduk.
Makalede Ahmed Yesevî’nin doğum ve ölüm yılları başta soy ağaçları olmak üzere birincil kaynaklardan tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Yusuf el-Hemedanî’nin Ahmed Yesevî’nin hocası olup olmadığı konusu da adı geçen şahsiyetlerin kendi eserlerindeki görüşleri karşılaştırılarak incelenmiştir. İnsan faktörü sürekli göz önünde bulundurularak, Hemedanî’nin Ahmed Yesevî’ye hocalığı hangi şartlarda irtibatlandırıldığı tarafsızlık anlayışı içerisinde tasvirî bir metod ile incelenmiştir. Ayrıca, çalışma esnasında şahıslar üzerinde derinleşme ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri kullanılmıştır. Ahmed Yesevi'nin bibliyografyası ve hocaları hakkında bazı tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevî, Neseb-name, Yesevîyye, Nakşibendiyye, Yûsuf Hemedanî., Aḥmad al-Yasawī, Pedigree, Yasawiyya, Naqshibandiyya, Yūsuf al-Hamadānī

AHMED YESEVÎ HAKKINDA BİBLİYOGRAFİK ARAŞTIRMA

Öz

Scientific studies on the legacy of Hodja Aḥmad al-Yasawī (d.562/1166) started with the research of Fuad Köprülü (1890-1966) in the 20th century. Despite many important studies on al-Yasawī and his legacy, it is noteworthy that some important issues related to Aḥmad al-Yasawī’s personality are neglected.
There is no clear information about Aḥmad al-Yasawī's date of birth. However, there is definite information about the date of death of al-Yasawī and how long he lived in the pedigree writings. Based on this information, it is possible to determine the year of birth of Hodja Aḥmad. In addition, the idea of whether Yūsuf al-Hamadānī (d. 535/1140) was al-Yasawī's teacher is open to discussion if some medieval sources are consulted. For this reason, we found it appropriate to examine Aḥmad al-Yasawī's year of birth and his scientific personality.
In the article, the birth and death years of Aḥmad al-Yasawī were tried to be determined from primary sources, especially family trees. Later, the issue of whether Yūsuf al-Hamadānī was Aḥmad al-Yasawī’s teacher was also examined by comparing the views of the mentioned personalities in their own works. By constantly considering the human factor, the conditions under which al-Hamadānī was associated with Aḥmad al-Yasawī’s teaching were examined with a descriptive method within the understanding of impartiality. In addition, deepening and comparative analysis methods were used on individuals during the study. Some determinations and evaluations were made about Aḥmad al-Yasawī's bibliography and his teachers.

Anahtar Kelimeler

Aḥmad al-Yasawī, Pedigree, Yasawiyya, Naqshibandiyya, Yūsuf al-Hamadānī

Kaynakça

• Ahmed Yaşar Ocak, “Bektaşîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Temmuz 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/bektasilik
• Bice, Hayati Pir-i Türkistan Hoca Ahmet Yesevî, Ankara: Ahmet Yesevî Üniversitesi, 2016.
• Bodrogligeti, Andras J. E.: «Ahmad Yasavi’s Concept of «Daftar-i Sâni» (Ahmed Yesevî’nin Defter-i Sânî Anlayışı)» Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-27 Eylül 1991 (Ankara 1992), 1-12.
• Bozkurt, Eshabil “İshâk Ata’nın Hadîkatüél-Ârifîn İsimli Eseri ve Tahlili (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım)” Yüksek Lisans Tezi, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi 2010, 28,29.
• Deweese, Devin «The Politics of Sacred Lineages in 19th-century Central Asia: Descent groups linked to Khwaja Ahmad Yasavi in Shrine Documents and Genealogical Charters» International Journal of Middle Eastern Studies. Vol.31 (1999) pp. 507-530.
• El-Kazığurtî, İshak b. İsmail Ata et-Türkistanî “Hadikatü’l-Arifin” haz. Dosay Kencetay ve Zülfiya Mominova, Şımkent: SPC yay., 2021.
• Eyup Baş, “Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri”, AÜİFD 52/2 (2011), 21-53.
• Hazini, “Cevâhirü’l-Ebrâr Min Emvâci’l-Bihâr’ (Yesevî Menakıbnamesi)”, trc. Cihan Okuyucu (Kayseri 1995).
• Hazini, “Cevâhirü’l-Ebrâr Min Emvâci’l-Bihâr’”, trc. M.Mırzabekov, D.Şauenov, B.Saifunov, Şımkent: SPC yay., 2022.
• Hemedani,Yusuf “Hayat Nedir (Rütbetü’l-ḥayât) Hace Ahmed Yesevî’nin Hocası Yusuf-i Hemedani”, Çev. Necdet Tosun, İstanbul: İhsan Yayınları Erkam matbaası 2.baskı, 2000.
• Karimov, Elyor “Yesevîyye ve Hocagân-Nakşibendiyye: İstorya Realnaya i Vımışlennaya”, Taşkent, İzd-vo Uzbekiston, 2000 (Karimov Elyor, Yesevîyye ve Hocagân-Nakşbendiyye: Gerçek ve Uydurma Tarih, Taşkent: Özbekistan yayınevi, 2000).
• Kencetay, Dosay “Hoca Ahmet Yasaui”, Yasaui Colı Ruhani-Tanımdık Ğilimi Jurnal, №3 (2) Türkistan 2005.
• Kencetay, Dosay, Hoca Ahmed Yasaui Düniyetanımı, Türkistan: Turan yayınevi, 2008.
• Kerimbay, Sanjar vd., Yesevî Fenomeni, Almatı: Orhan yayınevi, 2017.
• Koylaki, Safiyyü’d-dîn Orun Nasabnama, nşr. A. Muminov ve Z. Zhandarbek, Yesevî bilimsel araştırma labaratuvarı, Türkistan: Mura yay. 1992.
• Köprülü Fuad, Türk Edebiyat’ında İlk Mutasavvıflar, 3. baskı, Ankara 1976.
• Köprülü, Mehmed Fuad “Early Mystics in Turkish Literature”, Translated, edited and with an introduction by Gary Leiser and Robert Dankoff Foreword by Devin Deweese, Routledge Taylor & Francis Group, London and New York 2006.
• Madelung W., “Yusuf-Hemedanî and the Naqsbandiyya”, Quademi di Studi Arabi; 5-6(1987-1988).
• Mevlana Muhammed Şarif “Hüccet-üz Zakirin Li-Raddi’l-Münkirin” haz. Dosay Kencetay ve Saipulla Mollakanagatulu, Şımkent: SPC yay., 2021.
• Mole Mo. Autour du Dare Mansour L’apprentissage mystique Le Baha’al-Din Naqshband, REI, XXVII (1959).
• Muminov Ashirbek vd., Orta Asya’da İslamlaşma ve Kutsal Soylar (İslamizatsya i Sakralnıe Rodoslovnıe v Tsentralnoi Azii) 2.С., Almaty-Bern-Tashkent-Bloomington: Daik-Press 2008. Derleme içinde: Neseb-nâme Arkuk, Neseb-nâme Kara-Asman, Tarih-name Kayalık, Vasiyet-nâme-i Orun Koylaki.
• Muminov Aşirbek, Yasauiya Bastauları, Yasaui tağılımı, Türkistan: Mura yay., 1996.
• Nâdirhan Hasan (Nodirkhon Khasanov), “Yesevîliğe Dair Bazı Kaynak Eserler Hakkında” Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/2 winter 2009, 618-633.
• Saifunov, Bauyrzhan “Türkistan’da Ehl-i Sünnet Anlayışının Gelişimi ve Ahmed Yesevî’nin Rolü”, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2022.
• Sığnaki, Hüsameddin Hüseyin b. Ali “Risale-i Hüsameddin-i Sığnaki veya Menakıb-ı Ahmed-i Yesevî”, terc. Necdet Tosun, İLAM Araştırma Dergisi sayı. 1, cilt 3, Ocak-Haziran 1998.
• Taşğın, Ahmet, “Irak’ta Bektaşi Topluluğu Şebekler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi 42(2009), 127-143.
• Tosun, Necdet (edit.), Ahmet Yesevî, Ankara: Ahmet Yesevî Üniversitesi yayınları 2015.
• Veysel, Gengil “Hoca Ahmet Yesevî ve Bazı Eleştirileri”, Bartın Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/2 (2018), 52.
• Yesevî, Ahmed Divanî Hikmet (Danalıq Kitabı), haz.: Qari Quanış ve Qambarbekova Ğaliya, Tahran: Al-Huda yay. 2000.
• Yesevî, Hoca Ahmed Divan-ı Hikmet, Ed: Mustafa Tatcı, Ankara: Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İnceleme-Araştırma Dizisi: Yayın No:29, 2017.
• Zhandarbek Zikiriya. Yesevî Yolu ve Kazak Toplumu. Bilimsel araştırma, Almatı: El şecire 2006.
• Zhandarbekov Zikiriya, “Nesebname nüshaları ve Türk tarihi (Nasab-nama Nuskaları cane Türkü Tarihi)”, Almatı: Daik-Press, 2002.