İnceleme Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

RİFÂÎLİK VE FÜTÜVVET GELENEĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2023, Sayı: 105, 39 - 56, 29.03.2023

Öz

Rifâî tarikatına ait erkânnâme türündeki teliflerden günümüze ulaşanlar, XVIII. yüzyılın sonu ve XIX. yüzyıla ait eserlerdir. Rifâî erkânının İstanbul ve Anadolu’da ne şekilde icra edildiğini tespite imkân sağlayan bu eserler, tarikata bağlı zümreler için bir nevi el kitabı konumundadırlar. Tarikat merasimleri, seyrüsülûk usûlleri, hizmet mertebeleri, burhan ve devsiye kâideleri gibi konuları içeren bu teliflerin çoğunun Fütüvvetnâme şeklinde isimlendirilmesi, Rifâîliğin fütüvvet erkânına bağlı tarikatlardan biri olduğunun ilk işaretidir. Muhtevalarında da fütüvvete ayrı bir fasıl açıldığı; şed kuşatma, şerbet içirme ve mahfil açma gibi fütüvvet erkânına bağlı tarikatlarda bulunan unsurların yer aldığı görülmektedir. Şeyh Yâsin eş-Şâmî’ye (v. XVIII. yüzyılın sonu) ait Fütüvvetnâme-i Yâsin er-Rifâî ve Mehmed Tâhir Tophanevî’ye (v.1812) ait Minhâcü’l-Müridîn, bilinen en eski Rifâî fütüvvetnâmeleri olup, daha sonra yazılanlara da kaynaklık etmişlerdir. Özellikle Minhâc’ın ikinci faslında nakledilenler, Rifâîlik ile fütüvvet arasındaki bağı daha anlaşılır kılan nitelikte bilgilerdir. Makalede, eserin bu ikinci faslının muhtevası değerlendirilmiş ve kaynağının Seyyid Hüseyin ibn Seyyid Gaybî’ye (v. XV. yüzyıl) ait fütüvvetnâme olduğu tespit edilmiştir. İbn Gaybî fütüvvetnâmesinin Şiî unsurlara sahip bir fütüvvetnâme olarak değerlendirilmesi ve Abdülbâkî Gölpınarlı’nın, Rifâîliğin, fütüvvet ehlinin etkisiyle zamanla Alevî meşrep bir hâl aldığı iddiası, Rifâîlerle fütüvvet erbâbını yakınlaştıran sebeplerin neler olduğu meselesini ele almayı gerektirmiştir. Makalenin ikinci bölümünde, Rifâîlerle Şiî-Bâtınî-Alevî zümrelerin müşterek bir zeminde buluşmalarına sebep olabilecek bazı unsurlar, metinlere, tarihî hadise ve olgulara dayanılarak değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme neticesinde, söz konusu unsurların Rifâîliğin kurulduğu dönemden itibaren mevcut olduğu ve tarikatın bu şekilde Anadolu’ya intikal ettiği görüşüne varılmıştır.

Kaynakça

  • Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Âl-i Osman. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
  • el-‘Ayderûsî, Ebû Bekir b. Abdullah. en-Necmü’sâ‘î fî menâḳıbi’l-ḳutbi’l-kebîr er-Rifâ‘î. Kahire, 1976.
  • Çakır, Abdullah. “El Yazması İki Menâkıb-ı Seyyid Ahmed er-Rifâî-İnceleme ve Karşılaştırma” (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
  • Eflâkî, Şemsedîn Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri (çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
  • Elvan Çelebi. Menâkıbu’l-kudsiyye fi menâsıbi’l-ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasanî ve sülalesinin menkabavî tarihi (haz. Ahmed Yaşar Ocak, İsmail E. Erünsal). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
  • el-Fârûsî, Ahmed b. İbrâhim. İrşâdü’l-müslimîn li-ṭarîḳati şeyḫi’l-muttaḳīn. İstanbul 1305.
Toplam 6 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Aliye Uzunlar 0000-0001-9002-5655

Yayımlanma Tarihi 29 Mart 2023
Gönderilme Tarihi 3 Ekim 2022
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023 Sayı: 105

Kaynak Göster

ISNAD Uzunlar, Aliye. “RİFÂÎLİK VE FÜTÜVVET GELENEĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİ”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 105 (Mart 2023), 39-56.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.