NASREDDİN HOCA FIKRALARINDA AHİLİK DEĞERLERİNİN İZLERİ

Yıl 2023, Sayı: 106, 371 - 386, 03.07.2023

Meral Doğru Aziz Ayva

Öz

13. yüzyıl ve devam eden birkaç yüzyıl; Anadolu’nun siyasî, sosyal ve ekonomik yönden kargaşaların, toplumsal çatışmaların yoğun olarak görüldüğü bir zaman dilimidir. İktidar mücadelelerin şiddetle devam ettiği bu zaman diliminde Anadolu halkı çaresizlik ve umutsuzluk içerisinde kendi kabuğuna çekilmiş ve Türkmen dervişlerinin etrafında toplanmaya başlamışlardır. Edebiyat ve kültür hayatının da yabancı kültürlerin etkisi altında fakirleştiği bu zamanda tasavvufi cereyanların ve sözlü edebiyat geleneğinin arttığı görülmektedir. Arapça ve Farsça kaynaklara vakıf olamayan veya sınırlı sayıdaki Türkçe eserlere ulaşamayan halk kendi diliyle ve sözlü gelenekte devam eden halk edebiyatı ürünleri ile okuma ve dinleme ihtiyacını karşılamaya çalışmış ve buradan öğrendikleriyle de toplumsal çöküntü halini yaşayan Selçuklu toplumu, adeta bir moral deposu olarak devrin önemli bir bilge tipini temsil eden Nasreddin Hoca fıkralarına sarılmıştır. Büyük bir bilge olarak karşımıza çıkan Nasreddin Hoca fıkralarında toplumu sosyal, kültürel, siyasî ve ekonomik yönden adeta yeniden imar etmeye çalışmış ve içinde yaşadıkları ruhsal çöküntüyü gülmece penceresinden gidermeye çalışmışlardır. Hoca sadece bir gülmece ustası olmasının ötesinde sorunlara bulduğu pratik cevaplarla yüzyılların ötesinden günümüze kadar gelebilmeyi başarmış büyük bir değerdir. Onun fıkralarında toplumun aksayan her yönüyle ilgili çözümler bulunmaktadır. Bu konular içerisinde özellikle belirli sanat ve meslek gruplarından insanların gözünden ticari hayatla ilgili verdiği mesajlarla topluma bir rehber ve öğretmen görevi görmüş ve bu yüzyıldaki büyük bir toplumsal oluşum olan Ahilik Kurumunun temel değerlerini topluma yerleştirmeyi amaçlamıştır. Nasreddin Hoca fıkralarıyla ilgili pek çok metin yayımı arasından belirli kriterleri gözeterek fıkralar seçilmiştir. Burada fıkraların Nasreddin Hoca'ya ait olup olmadığından ziyade Nasreddin Hoca geleneğinde anlatılıp anlatılmadığı esas alınmıştır. Bu makalede Hoca’nın seçilmiş fıkralarında; Ahilik teşkilatının temel değerlerinin ele alınması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahilik, Nasreddin Hoca, Nasreddin Hoca Fıkraları, 13. Yüzyıl, Sözlü Kültür, Ahiliğin Esasları

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Ahilik kültürü ile ilgili böyle bir özel sayı hazırladığınız ve için dergi ailesine çok teşekkür ederiz. Başarılar dileriz.

Kaynakça

• Aksoy, Aysel. "13. ve 14. Yüzyılda Anadolu'da Ahi Teşkilatı, Etkisi ve Siyaseti". Medeniyet ve Toplum 2/1 (2018), 19-35.
• Ayva, Aziz. "Türk Kültürü ve Halk Edebiyatında Ahilik". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 37 (2017), 163-174.
• Bars, Mehmet Emin. William Bascom’un “Folklorun Dört İşlevi” Işığında Nasreddin Hoca Fıkraları Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter, 2015, 149-166.
• Bayram, Mikail. Ahi Evren ve Ahi Teşkilâtı'nın Kuruluşu. Konya: Damla Matbaacılık, 1991.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, 6. Baskı, İstanbul, 1992.
• Boratav, Pertev Naili. Nasreddin Hoca. Islık Yayınları. İstanbul, 2014.
• Çağatay, Neşet. "Ahiliğin Ortaçağ Anadolu Toplumuna Etkileri". I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri. ed. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Ekinci, Yusuf. "Eğitimdeki Eğilimler ve Ahilik". I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri. ed. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. 10. Baskı. Ankara: Özgün Matbaacılık, 2008.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• Gülerman, Adnan-Taştekil, Sevde. Ahi Teşkilatının Türk Toplumunun Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• İvgin, Hayrettin. "Ahilerde Ahlâki Değerler ve Bunların Ticarette Uygulanması". I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri. ed. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996. Oğuz, M.Ö vd. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı 10. Baskı. Grafiker Yayınları, Ankara, 2013.
• Okumuş, Ejder - Sarıtaş, Kamil - Yorulmaz, Ayşe - Hazar, Fatma - Altay, Şeyma. "Ahilik Kültürü ve Günümüze Yansımaları (Eskişehir Örneği)". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8 (2018), 7-38.
• Öztürk, Nurettin. "Ahilik Teşkilatı ve Günümüz Ekonomisi, Çalışma Hayatı ve İş Ahlakı Açısından Değerlendirilmesi”. Erişim 21 Eylül 2022. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55242
• Poyraz, Orhan. "Ahi Örgütleri". I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri. ed. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Sakaoğlu, Saim. Nasreddin Hoca Üzerine Yazılar. Kömen Yayınları, Konya, 2013.
• Sakaoğlu, Saim ve Alptekin, Ali Berat. Nasreddin Hoca. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Ankara, 2014.
• Şimşek, Muhittin. "TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması Ahilik". İstanbul: Hayat Yayınları, 2002.
• Şişman, Bekir. “Nasreddin Hoca Fıkralarındaki Şahısların Sosyal Statülerine Göre Sınıflandırılması ve Değerlendirilmesi”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 131-150.
• Tokmakçıoğlu, Erdoğan. Bütün Yönleriyle Nasreddin Hoca. Kültür Bakanlığı, Ankara, 1981.
• Türkmen, Fikret. Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi) Transkripsiyon, İnceleme, Metin. Akademi Kitabevi, İzmir, 1999.
• Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 22 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/fütüvvet.
• Uysal, Başak ve Altunbay, Müzeyyen. “Ahilik Ahlakının Yansıtıcısı Olarak Nasreddin Hoca Fıkraları”. Uluslararası Nasreddin Hoca Sempozyumu Vol. 9 No. 1, 2017, 103-120.