ZÂKİR VE MÜRAİ: ZİKİR AÇISINDAN RİYA KAVRAMINA FARKLI BİR YAKLAŞIM

Yıl 2023, Sayı: 106, 253 - 264, 03.07.2023

Mahmut Demirdil , Muhammed Ali Yıldız

Öz

İnsan, ibadeti yahut zikri esnasında içinde bulunduğu feyzin tesiriyle birtakım hallerde bulunabilir. Bu davranışların, duruma şahit olanlar nezdinde aşırılık, abartı, gösteriş olarak da algılanabilme ihtimali vardır. Özellikle bu gibi hallerde bulunanlara dini bir kavram olarak mürai, mütezehhid gibi sıfatlar verildiği görülmektedir. Riya konusu farklı yansımaları açısından; şeklî, amelî, bedenî, şifahi olarak geniş bir yekûn tutmaktadır. Bundan dolayı çalışmamız zikir özelinde mürailiğe olan yaklaşımlar ile sınırlandırılmıştır. İnsanların bu kalbî hastalıktan kurtulabilmesi üzere ulema ve urefa, eserlerinde riya meselesini ayrıntılarıyla ele almışlardır. Özellikle bu düşünce yahut niyetin tehlikesine değinildiği gibi birtakım hallere de gerçekleşme payı verilebilmiştir. Araştırmamızdaki amaç: Zikir esnasında yaşanan birtakım haller karşısında insanlarda oluşabilecek riyakârlık/mürailik algısının incelenmesidir. Riya meselesinin detayları ile ele alındığı çalışmalar elbette mevcuttur. Ancak üzerinde durduğumuz meselenin ilgili hadisler üzerinden incelendiği müstakil bir çalışma görülememiştir. Bundan dolayı mevcut konuda yapılabilecek yeni araştırmalara dikkat çekmek hedeflenmiştir. Çalışmamızda nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup konu kaynakları tarama modeliyle bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Araştırmamızın çerçevesini oluşturan hadislerin karışık sıhhat durumuna sahip olduğu görülmüştür. Ancak Allah’ı (c.c) zikretmeye dikkat çeken, hayra teşvik edici nitelik taşıyan muhtevaları dolayısıyla çalışmada ele alınması gerektiği düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Riya, Mürailik, Zikir, Cezbe, Mütezehhid

ZAKIR AND MURAI: A DIFFERENT APPROACH TO THE CONCEPT OF HYPOCRISY IN TERMS OF DHIKR

Öz

A person can be in some states during his worship or dhikr due to the situation he is in. Those who witness these behaviors may perceive the situation as exaggeration and showing off. It is seen that especially those who are in such situations are given adjectives such as murai (hypocrite) and mutazehhid (non ascetic) as a religious concept. The subject of hypocrisy has a wide scope in terms of its different reflections. For this reason, our study is limited to the approaches to murailik (hypocrisy) in particular dhikr. Scholars have expressed their views in detail in their works so that people can get rid of this disease. In particular, the danger of this thought or intention has been mentioned as well as a share of realization. The aim of our research is to examine the perception of hypocrisy/müraism that may occur in humans in the face of a number of cases during dhikr. Of course, there are studies on the details of the hypocrisy issue. However, a detached study could not be seen in which the issue we examined was examined through the relevant hadiths. Therefore, it is aimed to draw attention to new research. In our study, the subject resources were combined with the scanning model using qualitative research method. It has been seen that the hadiths that constitute the framework of our research have a mixed health status. However, the weakness of these narrations in the category of weak hadith is not advanced; It was thought that it should be addressed in the study because it encourages goodness.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Hypocrisy, Hypocrite, Dhikr, Attraction, Non Ascetic

Kaynakça

• Anttila, Jaakko Hameen. Hak Sarhoşları, çev. Esko Naskali-Mehmet Sümer. İstanbul: Fidan, 2022.
• Aytekin, Ülker. "Bayrâmî-Melâmîlerde Gizlilik Esâsı". Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/2 (Ağustos 2019), 218-231.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî. Şuabu'l-İman. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî. Şuabu'l-İman. 2 Cilt. Bombay: ed-Dâru's-Selefiyye, 1423/2003.
• Bilgin, Ayşe Kübra. Klâsik Türk Edebiyatı Mesnevilerinde Bir Sağaltım Olarak İbadetler (XV. Yüzyıla Kadar), İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bûsirî, Ebu'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmail. İthâfü'l-Hıyereti'l-Mehere bi-Zevâ'idi'l-Mesanidi'l-Aşere. 2 Cilt. (Riyad: Darül-İhsan lin-Neşr, 1420/1999.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1431/2010.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâu Ulûmi’d-Dîn, çev. Ahmet Serdaroğlu. 3 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2012.
• Güzel, Abdurrahman. Bizim Yunus (Giriş-Hayatı, Eserleri, İnceleme, Konularına Göre Metinlerin Tasnifi, Bibliyografya ve Sözlük). İstanbul: Eyüpsultan Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek Ale’s-Sahîhayn. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 5. Edisyon, 1391/1971.
• Hanbelî, Ebü'l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed İbn Receb. Câmiul-ulûm ve l-Hikem. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1429/2008.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî, Keşfu’l-Mahcûb, İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, Makâlât. nşr. Ali Yılmaz vd. Ankara: TDV Yayınları, 1. Basım, 2007.
• İsfahânî, Ragıb. Müfredat; Kur’an Kavramları Sözlüğü, İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• İsfahânî, Ebu Nuaym. Hilyetü'l-Evliya ve Tabakâtu’l-Asfiyâ. 6-7-8. Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 1. Basım, 2015.
• İbn Asâkir, Ebu'l-Kasım Ali b. el-Hasen. Tarihi Dımaşk li-İbn Asakir.17 Cilt. Beyrut: Dar el-Fikr, 1415/1995.
• İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. El-Metâlibü'l-Âliye. 5 Cilt. Darü'l-Asime, 1419/1998.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Kitâbü’d-Duafâ ve’l-metrûkîn. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1406/1985.
• İzmirli, Betül. “Erken Dönem Tasavvufunda Mütezehhid Tipler”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2019), 213-232.
• Karagöz, İsmail vd. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Karaoğlan, Arslan. “Kur’an’da Anlatılan Münafık Tipolojilerinin En Belirgin Karakteristik Özellikleri (Nisâ 142-143. Ayetleri Örneği). Eskiyeni 38 (Mart 2019), 45-76.
• Kartal, Ahmet. “Ahmed-i Yesevî’de Kişiyi Allah’tan Uzaklaştıran Bir İllet: Riyâ”. I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu. ed. Ahmet Kartal. 457-474. Ankara: Merkez Repro Basım Yayın, 2017.
• Kayacı, Eyyüp. Hüsn-i Gülzârî’nin Hayatı, Dîvân’ı ve Tasavvufî Görüşleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm, çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Akit, 2011.
• Kuşeyrî. Tasavvuf’un İlkeleri (Risâle-i Kuşeyrî). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eserler, 1978.
• Memişbey, İhsan. İlk Sûfîlerde Riyâ Kavramı, Muhâsibî Örneği, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Merkezu’d-Dirasat ve’l-Maʿlumati’l-Kurʾaniyye (haz.). Mevsûʿatu’t-Tefsîri’l-Meʾsûr. 10 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1439/2017.
• Muhâsibî, er-Riâye li Hukûkillah. çev. Abdülhakim Yüce. İzmir: Işık Yayınları, 2012.
• Nâbî, Hayriyye. haz. Mahmut Kaplan. Ankara: Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Kültür Eserleri Dizisi, 2019.
• Nesai, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. Kitâbü’d-Duafâ ve’l-metrûkîn. Halep: Dârul-Vaî, 1396/1976.
• Onur, Samet. Riyazü's-Salihin'de Zayıf Olduğu İddia Edilen Rivayetlerin Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Öngören, Reşat. “Osmanlılar Döneminde Sema ve Devran Tartışmaları”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 25 (Ocak 2010), 123-132.
• Özcan, Hüseyin. “Hacı Bektaş Veli’nin Eserlerinde ve Bektaşî Erkânnâmelerinde Dervişin Nitelikleri”. Turkish Studies 7/1 (2012), 1695-1705.
• Özgen, Mehmet. “Tasavvuf Felsefesinde Zikir Kavramı”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2015), 215-227.
• Öztürk, Eyüp. Velilik ile Delilik Arasında; İbnu’s-Serrâc’ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2. Basım, 2016.
• Paksoy, Kadir. “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler –II”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/3 (2005), 213-230.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân, el-Mekâsıdü'l-Hasene. Beyrut: Darü'l-Kitabi'l-Arabi, 1405/1975.
• Sobieroj, Florian. "The Mu'tazila and Sufism". çev. Salih Çift. Islamic Mysticism Contested. ed. Frederkk de Jong - Bernd Radtke. 68-92. Leiden-Boston-Köln: Brill, 1999.
• Sönmez, Faruk. “Abdülmecîd Sîvâsî’nin İmâm Ebû Hanîfe’ye İsnad Edilen Nasihat-nâme Tercümesi”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Haziran 2022), 119-143.
• Suyuti, Ebü'l-Fadl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. El-Cami'us-Sağir Fi Ahadisi'l-Beşiri'n-Nezir. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye , 6. Edisyon, 1397/1977.
• Suyuti, Ebü'l-Fadl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. Ed Dürrül Mensur Fit-Tefsir Bil-Mesur. 6 Cilt. Beyrut: Dar el-Fikr, 1431/2010.
• Şimşek, Halil İbrahim (ed.). Tasavvuf Konusunda Bilinmesi Gereken 88 Soru İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Tatcı, Mustafa (ed.), Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017.
• Tekrurî, Ahmed b. Baba b. Ahmed et-Tekrurî es-Sudânî. Neylü'l-İbtihac bi Tatrizi'd-Dibac. Libya: Dar Al-Katib, 2000.
• Tenik, Ali. Ahmed Kuddusi Hz. Divanı. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2014.
• Tenik, Ali - Göktaş, Vahit. Allah’la Varolmanın Hakikati Zikir. İstanbul: İlâhiyât Yayınları, 2014.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Kültüründe Keramet Anlayışı. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları (Ekim 2004), 15-36.
• Uludağ, Süleyman. Dört Kapı Kırk Eşik: İslâm Toplumlarında Sûfî Gelenekler ve Derviş Tipleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Yıldız, Abdulvahap. “Hz. Eyyûb’ün (a.s.) Hastalıklar Karşısındaki Sabrı ve Manevî Hastalıklarımız”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/36 (Temmuz-Aralık 2016), 128-142.