ELVAN ÇELEBİ ZAVİYESİ ETRAFINDA YAŞAYAN HALKIN ELVAN ÇELEBİ ALGISI

Yıl 2023, Sayı: 107, 355 - 380, 29.09.2023

Ali İzzet Yılmaz , Ayhan Başçı , Ahmet Aknar , Yusuf Ormankıran

https://doi.org/10.60163/hbv.107.018

Öz

Elvan Çelebi Camii ve Türbesi, Çorum-Amasya yolu üzerinde ve Elvan Çelebi köyünde yer almaktadır. Bu çalışma, Elvan Çelebi köyünde yaşayanların Elvan Çelebi hakkındaki algılarını tespit etmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla nitel olarak yürütülen çalışmada tesadüfi olmayan örnekleme yöntemlerinden kartopu örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Çalışmaya 14 kişi katılmıştır. Katılımcıların onayıyla görüşmelerin ses kaydı alınmıştır. Bu kayıtlar yazılı metin haline getirilerek içerik analizine tabi tutulmuştur. Daha sonra tespit edilen kodlar temalarla bir araya getirilmiştir. Araştırma sonucunda, Elvan Çelebi Türbesinin yerel halk tarafından bir ziyaret yeri olarak kabul edildiği, yakın çevreden ve hatta uzak bölgelerden ziyaretçi çektiği ortaya konulmuştur. Araştırmada, katılımcıların Elvan Çelebi’nin kimliği ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıkları, türbe girişindeki yazılı bilgileri tekrar ettikleri ve türbenin bulunduğu alanı kutsal olarak algıladıkları tespit edilmiştir. Katılımcılar türbenin daha çok epilepsi hastaları, ruhsal bunalım yaşayanlar, felçliler, umutsuz hastalar ve çocuğu olmayanlar tarafından ziyaret edildiğini ifade etmişlerdir. Katılımcılar ayrıca türbeye daha önce gelerek dilekte bulunup erkek çocuk sahibi olanların çocuklarına “Elvan” ismini verdiklerini bildirmişlerdir. Araştırmada son olarak, Elvan Çelebi Cami ve Türbesi’nin ziyaretçi sayısının artırılması için yapının aslına uygun olarak restore edilmesi gerektiği ortaya konulmuştur. Araştırma ilgili literatüre katkı sağlanmasının yanı sıra yerel halka ve yöneticilere, köyün inanç turizmine kazandırılmasında ödevler de çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elvan Çelebi Köyü, Elvan Çelebi Zaviyesi, Elvan Çelebi Türbesi, Elvan Çelebi

Destekleyen Kurum

Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

MYOS19001.18.001

THE PERCEPTION OF ELVAN CELEBI BY THE PEOPLE LIVING AROUND ELVAN CELEBI ZAWIYAH

Öz

Elvan Çelebi Mosque and Tomb is located on the Çorum-Amasya road and in the village of Elvan Çelebi. This study was carried out to determine the perceptions of the people living in Elvan Çelebi village about Elvan Çelebi. For this purpose, the snowball sampling method, which is one of the non-random sampling methods, was preferred in the qualitative study. 14 people participated in the study. Audio recordings of the interviews were made with the consent of the participants. These records were converted into written text and subjected to content analysis. Later, the identified codes were brought together with the themes. As a result of the research, it has been revealed that Elvan Çelebi Tomb is accepted as a place of visit by the local people and attracts visitors from the near and even distant regions. In the research, it was determined that the participants did not have enough information about the identity of Elvan Çelebi, they repeated the written information at the entrance of the tomb and perceived the area where the tomb is located as sacred. Participants stated that the shrine is mostly visited by epilepsy patients, those with mental depression, the paralyzed, hopeless patients and those who do not have children. Participants also reported that those who had come to the tomb before and made a wish and had a son named their children "Elvan". Finally, it was revealed in the research that the Elvan Çelebi Mosque and Tomb should be restored in accordance with its original form in order to increase the number of visitors. In addition to contributing to the relevant literature, the research also gave homework to the local people and administrators in bringing the village to faith tourism.

Anahtar Kelimeler

Elvan Çelebi Village, Elvan Çelebi Zawiyah, Elvan Çelebi Tomb, Elvan Çelebi

Proje Numarası

MYOS19001.18.001

Kaynakça

• Ak, İlyas. “Çorum ve Çevresinde İskân Edilen Muhacir, Mübadil, Gayrimüslim ve Aşiretler”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/34 (2021), 501–528.
• Akalın, Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11.Baskı., 2011.
• Arslan, Mustafa. “Çorum ve Çevresindeki Manevi Halk İnançlarının Din Sosyolojisi Açısından Analizi”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu 23-25 Kasım 2007. 1163–1186. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2007.
• Azimli, Mehmet-Gençel Efe, Zehra. “Elvan Çelebi’nin Yaşadığı Dönemde Anadolu’da Siyasi Yapılanma”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 71–82. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorlu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I - İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri”. Vakıflar Dergisi 2 (1942), 279–386.
• Bozer, Rüstem. 15.Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 1992.
• Buluç, Sadettin. “Elvan Çelebi’nin Menâkıbnâmesi”. Türkiyat Mecmuası 19 (1977), 1–6.
• Buluç, Sadettin. “Elvan Çelebi’nin Menâkıbnâmesi”. II. Milli Türkoloji Kongresi 19 (1979).
• Cahen, Claude. “A Propos d’un Article Récent et des Babâ’is”. Journal Asiatique Paris 268/1–2 (1980), 69–70.
• Çeken, Hüseyin vd. “Arap Ülkelerinden Gelen Turistlerin Etkilerine Yönelik Yerel Halkın Algısı: Sapanca Örneği”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/1 (2018), 401–414.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Elvan Çelebi’nin Gözüyle Dede Garkın’dan Baba İlyas’a”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 571–588. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Demirel, Muammer. “Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16/40 (2009), 317–340.
• Demiryürek, Meral-Ozulu, Abdulkadir. Eşref Ertekin’in Günlüklerinden Bir Zamanlar Çorum. Çorum Belediyesi, 2017.
• Deniz, Mehmet. “Kayaağıl Köyünde (Uşak) Turizmin Etkileri Üzerine Yerel Halkın Turizm Algısı”. Turkish Studies 11/18 (2016), 57–78.
• Dernschwam, Hans. İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü. Ankara: Çev.Yaşar Önen, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Dino, Abidin. “Kızılbaş Günlerim, Sakıp Sabancı Müzesi Dijital Koleksiyonları ve Arşivleri”. 1942
• Erenler, Ömer. Popüler Dini İnanışlar ve Din Görevlilerinin Rolü (Çorum Örneği). Çorum: Hitit Üniversitesi, 2017.
• Erkoç, Ethem. Aşık Paşa ve Oğlu Elvan Çelebi. Çorum: ERS matbaa San. ve Tic. Ltd. Şti, 2., 2020.
• Erkoç, Ethem. Âşık Paşa ve oğlu Elvan Çelebi. Çorum: Pegasus Görsel İletişim Hizmetleri, 2005.
• Erkoç, Ethem. Çorum’da Sahabe ve Evliya Makamları. Çorum: Çorum Belediyesi, 2017.
• Erkoç, Ethem. Elvan Çelebi Hayatı, Zaviyesi, Eseri, Düşünceleri. Çorum: Elvan Çelebi Belediyesi, 2004.
• Erkoç, Ethem. “Elvan Çelebi ve Aşık Paşa Konulu Çalışmalarım”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 507– 510. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Erünsal, İsmail E.-Ocak, Ahmet Yaşar. Elvan Çelebi Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye, 2014.
• Eyice, Semavi. “Çorum’un Mecidözü’nde Âşık Paşaoğlu Elvan Çelebi Zaviyesi”. Türkiyat Mecmuası XV (1969), 211–246.
• Filiz, Aysu-Yılmaz, Ö. Devrim. “Turizm Gelişim Yaklaşımları Kapsamında Yerel Halkın Turizme Yönelik Algı ve Tutumları: Mazı Köyü-Türkbükü Karşılaştırmalı Analizi”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/2 (2017), 1799–1824.
• Gülten, Sadullah. “Oğuzların Karkın Boyu”. Oğuzlar, Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyum Bildirileri. ed. Tufan Gündüz - Mikail Cengiz. 533–544. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2015. https://www.academia. edu/28854352/_Uluslararası_Türkiyat_Araştırmaları_Sempozyumu_Bildirileri_Oğuzlar
• Güneş, Hüseyin. Lale Devrinde Amasya. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Güney, Sevgi. “Turizm Psikososyal Bileşenler: Yerel Halkın Algı, Tutum ve Davranışları”. Turizm Çalışmaları Dergisi 1/1 (2019), 29–36.
• Gürbüz, Adnan. Toprak-Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI.Yüzyılda Amasya Sancağı. Ankara Üniversitesi, 1993.
• Hakyemez, Hanife Nuran. “Elvan Çelebi Caminin Ahşap Sanat Eserleri Açısından İncelenmesi”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 511–560. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Hasluck, Von. Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı. İstanbul: Ufuk Matbaası, 1991.
• Hoşnut Göl, Gülgün. Çorum Yöresinde Adak ve Ziyaret Yerleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2018.
• İlhan, Yakup. Mecitözü İlçe Merkezi ve Çevresinde Dini Ziyaret Yerleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2019.
• İpek, Önder vd. Çorum Kültür Envanteri. ed. Ali Özüdoğru. Çorum: Çorum İl Özel İdaresi, 2008.
• Işık, Zekeriya. “Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Şeyh Ailesinin Dönemin Siyasi Çevreleriyle Olan İlişkileri”. Tarikat, Toplum ve Siyaset. ed. Zekeriya Işık. 15–66. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Kara, Âdem. “XIX.Yüzyılda Çorum’da Göçmenlerin Yerleştirilmesi ve Yaşanan Sorunlar”. Electronic Turkish Studies 8/6 (2013), 333–344.
• Kayacı, Eyyüp. “Elvan Çelebi Türbesi Ziyaretçilerinin Görüşlerinin İncelenmesi”. Marifetname 9/1 (2022), 271–298.
• Kervankıran, İsmail - Çuhadar, Murat. “Mardin’de Çekilen Dizi ve Filmlere Dönük Yerel Halkın Algısı”. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi 2/1 (2018), 44–59.
• Koç, Muhammed. “Elvan Çelebi’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menâkıbu’l-Kudsiyye Eseri”. Toplum Bilimleri Dergisi 16/32 (2022), 89–100.
• Köksal, Mehmet Fatih. “Elvan Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2013.
• Korkmaz, Şerif. “Çorum’dan Nüfus ve Göz Hareketleri”. Osmanlı Döneminde Çorum Sempozyumu (1-3 Ekim 2004). 407–427, 2004.
• Köseoğlu, Neşet. “Elvan Çelebi”. Çorumlu Dergisi 46/3 (2009), 1373–1379.
• Köseoğlu, Neşet. “Elvan Çelebi I”. Çorumlu Dergisi 46 (1944), 1373–1379.
• Köseoğlu, Neşet. “Elvan Çelebi II”. Çorumlu Dergisi 47 (1944), 1405–1408.
• Köseoğlu, Neşet. “Elvan Çelebi III”. Çorumlu Dergisi 49 (1944), 1437–1441.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. ed. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Yayın, 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 8.Baskı., 2017.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Elvan Çelebi, Zaviyesi ve Vefâilik Tarikatı”. Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyum Tebliğleri 26-27 Temmuz. 119–123. Çorum Belediyesi, 1991.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Selçuklular, Osmanlı ve İslam, Tespitler, Problemler, Öneriler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “XIII. ve XIV. Yüzyıllar Anadolu Türk Tarihi Bakımından Önemli Bir Kaynak: Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye”. Tarih Dergisi 32 (1979), 89–102.
• Ocak, Yaşar Ahmet. “Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Elvan Çelebi’den Aşıkpaşazade’ye: Orta ve Yeniçağlar Türkiye’sini Etkileyen Önemli Bir Sufi Aile”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 1–6. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Ocak, Yaşar Ahmet. “Elvan Çelebi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 63–64. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Sakhi, Zhuldyz-Selçuk, Hava. “Güney Kazakistan Sosyal Hayatında Türbeler ve Türbelerde Yapılan Ziyaretler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 103 (2022), 205–225. https:// doi.org/10.34189/hbv.103.010
• Taşğın, Ahmet. “Dede Garkın’dan Elvan Çelebi’ye Rum Diyarında Horasan Göçerlerinin Tertip ve Düzeninin Sağlanması”. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Semozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Zekeriya Işık - Tuğba Gülen. 7–16. Ankara: Semih Ofset Matbaa, 2020.
• Taşğın, Ahmet. “Dede Garkın Topluluklarının Kaybolması”. Ortaçağ Anadolu’sunda Bir Türkmen Şeyhi. ed. Ahmet Taşğın vd. 145–175. İstanbul: Önsöz Yayınları, 2014.
• Taşğın, Ahmet. “Güneydoğu Anadolu Alevileri”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. ed. Filiz Kılıç - Tuncay Bülbül. 1201–1210. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 2. Cilt., 2007. http://isamveri. org/pdfdrg/D280985/TY/TY_TASGINA.pdf
• Taşğın, Ahmet. “Safevî-Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dinî Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 49 (2009), 209–224.
• Tokatlı, Ümit. “Elvan Çelebi’nin Eseri (El)-Menakıbu-l’-Kudsiyye-fi’(il) Menasıbi’l Ünsiyye”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (1987), 165–171.
• Tokatlı, Ümit. “Elvan Çelebi’nin Eseri (El)-Menakıbu-l’-Kudsiyye-fi’(il) Menasıbi’l Ünsiyye”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (1988), 259–268.
• Tokatlı, Ümit. Elvan Çelebi Menâkıb-Nâme’si (Metin-İndeks-Grammer). İstanbul Üniversitesi, 1984.
• Tozlu, Sümeyra. Çorum Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Çorum: Çorum Belediyesi, 2018.
• TUİK. TUİK Bilgi Dağıtım ve Daire Başkanlığının 21.01.2020 Tarihli Yazısı.226 (2020).
• Tulum, Mertol. “Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye Adlı Eserinin İkinci Baskısı Münasebetiyle”. İlmî Araştırmalar 2 (1996), 175–228.
• Tulum, Mertol. “Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye Adlı Eserinin İkinci Baskısı Münasebetiyle II”. Erdem Dergisi 9/26 (1996), 829–885.
• Tulum, Mertol. “Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l-Kudsiyye Adlı Eserinin İkinci Baskısı Münasebetiyle III”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 106 (1997), 53–104.
• Tulum, Mertol. Elvan Çelebi Nâme-i Kudsî (Kutsal Kitap) Menâkıbu’l-Kudsiyye (Kutsal Menkabeler) İkinci Kitap. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Tulum, Mertol. Tarihi Metin Çalışmalarında Usul (Nâme-i Kudsî-Menâkıbu’l-Kudsiyye’nin Yayımlanmış Metninden Derlenen Verilerle) Birinci Kitap. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Tulum, Mertol. Tarihı̂ Metin Çalışmalarında Usul: Menâkıbu’l-Kudsiyye Üzerinde Bir Deneme. İstanbul: Deniz Kitabevi, 2000.
• Yaşar, Abdî-zâde Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. ed. Mesut Aydın. Amasya: Amasya Belediyesi, 2004.
• Yavuz, Kemal. Âşık Paşa Garib-nâme. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2000.
• Yeşilyurt, Hülya. “Yerel Halkın Turizm Gelişimine Yönelik Desteğini İnceleyen Makalelerin Bibliyometrik İncelenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Iwact’18 Özel Sayısı (2018), 191–206.
• Yıldırım, A. - Şimşek, H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemi. İstanbul: Seçkin Yayınevi, 9. Baskı., 2013.
• Yıldırım, Hatice. “Bulgaristan Göçmenlerinin Çorum’da İskanı (1938)”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 9/1 (2020), 199–229.
• Yıldız, Feyza Nur. Halk İnanışlarında Dinin Etkisi: Çorum ili örneği. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2019. Yüksel, Hasan. “Kim Bu Dede Garkın?” Türklük Araştırmaları Dergisi 20 (2008), 147–162.
• Yurduseven, Nurullah Haydar. “Çorum’da Yaşamış Olan Dini Gelenekler ve Günümüz Çorum’una Etkileri”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu 28-30 Nisan. 451–459. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2016.