THE RESURRECTION MOTIF AND KHIDR IN MİHR U VEFÂ MASNAVİ OF UMMÎ ÎSÂ

Yıl 2023, Sayı: 107, 341 - 353, 29.09.2023

Sevim Önder

https://doi.org/10.60163/hbv.107.017

Öz

The Masnavi of Mihr u Vefâ, the work of Ummî Îsâ, was written in hijri 774 (1372-73). Mihr ü Vefâ masnavi, which is a work of love and adventure, is almost completely decorated with fairy tale motifs and elements. According to the plot of Mihr ü Vefâ masnavi, when a sultan named Filekavs in Anatolia passed away, his inheritance was divided among his three sons. The little prince Vefâ leaves the country when he finishes his gold. The fortune teller he consulted to, says that he will find a treasure with forty rooms and a beautiful girl. Vefâ finds Mihr and the treasure with forty rooms. But when he secretly opens the forbidden fortieth room, the wind blows one of the shirts of the talking trees off, then disasters begin. In this article, the resurrection motif of Mihr u Vefâ masnavi that is decorated with fairy tale motifs, the elements of resurrection and the contribution of Khidr on this subject, was examined. The resurrection motif is seen in two places in the story. Firstly, the leaves of the trees of the forbidden garden resurrect dead people. Secondly Khidr resurrect the main character. Khidr, who came to the aid of people in difficult situations and saved them from trouble, is seen in two places. Firstly, Khidr rescues Mihr and her nanny that were kidnapped by the enemies. Secondly, the witch who was sent to bring the owner of the shirt, comes to the palace of lovers and kills Vefâ by cutting her throat and takes Mihr and brings her to the sultan. The middle prince, comes to his palace and screams when he learns that his brother has been killed. At that time Khidr suddenly appears. Thanks to Khidr’s pray to Allah, Vefâ is resurrected.

Anahtar Kelimeler

Mihr ü Vefâ, Talking Trees, The Resurrection Leaf Cream, Khidr, The Resurrection

ÜMMÎ ÎSÂ’NIN MİHR Ü VEFÂ MESNEVİSİNDE YENİDEN DİRİLME MOTİFİ VE HIZIR

Öz

Ümmî Îsâ’nın Mihr ü Vefâ mesnevisi, H. 774 (1372-73) yılında tamamlanmıştır. Aşk ve macera türünden bir eser olan Mihr ü Vefâ mesnevisi neredeyse tamamen masal motif ve unsurlarıyla örülmüştür. Mihr ü Vefâ mesnevisinde olay örgüsüne göre Rum’da Filekavs adlı bir padişah vefat edince mirası üç oğlu arasında paylaştırılır. Küçük şehzade Vefâ, altınları bitirip ülkeyi terk eder. Gittiği bir falcı, kırk odalı bir hazine ve bir güzel kız bulacağını söyler. Vefâ, Mihr’i ve kırk odalı hazineyi bulur. Fakat yasak olan kırkıncı odayı gizlice açınca rüzgâr, konuşan ağaçlardaki gömleklerden birini uçurur ve böylece felaketler başlar. Bu makalede masal motifleriyle süslü olan Mihr ü Vefâ mesnevisinin yeniden dirilme motifi, diriltme araçları ve Hızır’ın bu konudaki işlevi incelenmiştir. Hikâyede iki yerde yeniden dirilme motifi görülür. İlkinde yasaklı bahçenin ağaçlarının yaprakları ölüleri diriltir. İkinci defa yeniden dirilme motifi Hızır sayesinde olur. Zor durumda kalan insanların yardımına yetişerek onları sıkıntıdan kurtaran Hızır, iki yerde görülür. Birincisinde, düşmanlar tarafından kaçırılan Mihr’i ve dadısını kurtarır. İkincisinde ise gönderilen cadı iki sevgilinin yaşadığı saraya gelir, Vefâ’nın boğazını keserek öldürür ve Mihr’i alıp sultana getirir. Ortanca şehzade, saraya gelir ve kardeşinin öldürüldüğünü öğrenince feryat eder. Bu sırada Hızır birden ortaya çıkar. Hızır’ın namaz kılıp sonra Allah’a dua etmesi sayesinde Vefâ dirilir.

Anahtar Kelimeler

Mihr ü Vefâ, Konuşan Ağaç, Yaprak Merhemi, Hızır, Yeniden Dirilme

Kaynakça

• Altınok, Baki Yaşa. Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırname: Alevî-Bektaşî Âdab ve Erkânı (Buyruk). Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Arıkoğlu, Ekrem. Mihr ü Vefâ. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1991.
• Aşkun, Vehbi Cem. Sivas Folkloru, cilt 1‑2, Sivas: Sivas 1000 Temel Eser Yayınları, 2006.
• Çelebi, İlyas. "Hızır", TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hizir#1 (29.11.2022).
• Çelebioğlu, Âmil. Türk Edebiyatı’nda Mesnevi (XV. yy.’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
• Döğüş, Selahattin. “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü Ve Hıdrellez Geleneği”. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 74 (2015), 77-100.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Velayetnâme, Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1958.
• Karagözlü, Volkan. Türk Edebiyatında Mihr ü Vefâ Mesnevileri ve Yazarı Bilinmeyen Bir Mihr ü Vefâ Mesnevisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi, 2011.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1981.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Ocak, Ahmet Yaşar. İslâm-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Şahin, Hanifi. “Seyyid Alizâde’nin Hızırnâme’si Bağlamında Alevi Düşüncesinde Hızır İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 80 (2016), 31-50.
• Şerifova, Aysel. “Türk Edebiyatının İncisi: Mehr ü Vefâ”, Kardelen (20.06.2013) www.kardelendergisi.com.
• Uludağ, Süleyman "Hızır", TDV İslâm Ansiklopedisi, (10.12.2022) https://islamansiklopedisi.org.tr/ hizir#2-tasavvuf-ve-halk-inanci.
• Yılmaz Önder, Sevim. Ümmî İsa’nın Mihr ü Vefâ Mesnevisi. İstanbul: Ofis Yayınları, 2013.
• Yılmaz Önder, Sevim. "Mihr ü Vefâ (Ümmî Îsâ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, (28 Kasım 2022) http:// tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mihr-u-Vefâ-ummi-isa.
• Yılmaz Önder, Sevim "Ümmî Îsâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (10 Kasım 2022) http://teis.yesevi.edu. tr/madde-detay/ummi-isa.