EHL-İ HAKK’IN CEM VE MANEVİ MECLİSLERİ

Yıl 2023, Sayı: 107, 1 - 12, 29.09.2023

Jean During

https://doi.org/10.60163/hbv.107.001

Öz

Bu makale, uzun yıllardır Ehli Hakklar hakkında yapılan çalışmalara dayanmaktadır. Çalışmanın verileri Sahne, Kirmanşah ve Tahran’daki Ehl-i Hakk topluluklarından elde edilmiştir. Özellikle Şah Hayasi ve Ateş Beği hanedanı ve cemine bağlı topluluklardan veri elde edilmiştir. Farklı zamanlarda farklı bölgelerde Ehl-i Hakk’ın farklı hanedanlarına bağlı toplulukların cem ve manevi meclislerine katılınarak gözlem ve görüşmeler yapılmıştır. Yanı sıra kelamların yer aldığı Serencam veya Daftarlardaki bilgilerden de istifade edilmiştir. Cemlerde icra edilen Tanbur ve makamlarına dair Ehl-i Hakk inançlarına yönelik geniş ve etraflıca izahlar hem alandan hem de metinlerden derlenmiştir. Ehl-i Hakklarda Tanbur ve kelamlar; cem ve manevi meclislerinin kuruluşunu sağlayan ilkeleri içlerinde barındırmaktadır. Her bir Tanbur makamı bir tecelli ile yine her bir düzen veya akort da hanedanların zuhuru ile bağlantılıdır. Bu aynı zamanda insanın yeryüzündeki hakikat mertebelerine erişindeki aşamaları anlatır, tanbur ve kelamlar bunun gerçekleşmesinde de yardımcı olduğu gibi, insanın geçtiği mertebeler için de kılavuzluk yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Hakk, Yarasan, Tanbur, Kelam, Serancam, Cem, Manevi Meclis

THE CEM RITUALS AND SPIRITUAL CEREMONIES OF EHL-I HAQS

Öz

This article is based on frequent attendance at Ehli Haq assemblies (cem) between the years 1972 and 1992, particularly among the communities of Sahne, Kermanshah and Tehran belonging to the Shah Hayasi and Ateş Begi families (khandan). The descriptions of how the rituals take place are informed by reference to the sacred texts Serencam or Daftar in order to bring out their deeper meanings. Overall, the cem is not only a devotional assembly which follows precise rules, but above all a way of attracting the presence of elevated souls, of essences (zat) which manifested themselves in a time that has become mythical: The Forty, the Seven, the theophanies (like Ali and Soltân). The cem are led by bards (kelamhan) who sing litanies (zikr, kelam) to the accompaniment of the tanbur lute which is highly respected. The repertoire includes makam which bear the name of the great saints Ehl-i Haq, and are rarely performed for a secular audience. In certain cems, music and songs induce ecstatic states and an atmosphere which gives full meaning to the notion of “sacred”.

Anahtar Kelimeler

ehl-i hak, cem, rituelic assemblies

Kaynakça

• Afshâr, Cemil. Divân-e Qoshchi-Oghli [Durretu’l-Asrar Ahl-i Hakk], Tehran: Kütübhane-i Bunyad Dairetü’l-Maarif-i İslam, 1343.
• During, Jean - Khudoberdiev, Sultonali. La Voix du Chamane: Étude Sur les Baxshi Tadjiks et Ouzbeks. Paris: L’Harmattan, 2007.
• During, Jean. “A Critical Survey On Ahl-e Haqq Studies in Europe and Iran”. Religion, Cultural Identity, and Social Organization among Alevi in Ottoman and Modern Turkey. Ed. T. Olsson vd. İstanbul: Swedish Research Institute, 105-125, 1998. https://www.academia.edu/5876662/Critical_survey_ on_Ahle_Haqq_studies
• During, Jean. “Le Système Des Offrandes Dans La Tradition Ahl-e Haqq”. Syncretistic Religious Communities in the Near East. Ed. K. Kehl Bodrogi vd. Leiden: Brill, 49-64, 1997. https://www. academia.edu/36479044/Le_systeme_des_offrandes_dans_la_tradition_ahl_e_haqq_pdf
• During, Jean. Musique et Mystique Dans Les Traditions De l’Iran. Paris: Peeters, 1989.
• During, Jean. The Spirit of Sounds. The Unique Art of Ostad Elahi (1895-1974). Rosemont: Cornwall Books, 2003.
• Elahi, Nur ‘Ali. Âsâr ol-Haqq. Tehran: Tahuri, 1357/1978.
• Elahi, Nur ‘Ali. Borhân ol-Haqq. Tehran: Tahuri, 1354/1975.
• Hamze’ee, M. Reza. The Yâresân, A Sociological, Historical and Religio-Historical Study of a Kurdish Community. Berlin: K. Schwartz, 1990. https://ostadtanbur.com/
• Ivanow, W. The Truth-Worshippers of Kurdistan; Ahl-i Haqq Texts Edited in the Original Persian and Analyzed by W. Ivanow. Leiden: E. J. Brill, 1953.
• Jeyhunâbâdi, Hâj Ne’matollâh. Haqq ol-Haqâyeq (Shâhnâme-ye Haqiqat). Tehran: Hoseyni, 1363/1984.
• Kâki Heydar. “Maqâmhâye Tanbur-e Yâresân”, Mahoor Music Quarterly. vol. 9, n. 35, 141-169, 2007.
• Karaca, İbrahi̇m. “Ali̇ İlahi̇ deği ̇l Ehl-i Hak’ız; Ehl-i Hak Türklerinde Ali̇ Kültü̈”. Türk Kültürü̈ ve Hacı Bektaş̧ Velî Araştırma Dergisi. 105, 233-243, 2023. https://doi.org/10.34189/hbv.105.010
• Khâdemi, Abedin - Awrang, Murad. Dowr-ye Cheltânân, Tehran, 1357/1978.
• Minorsky, Viladimir. “Ahl-i Hak”. Encyclopédie de l’Islam. Leiden: Brill, 260-263, 1960.
• Minorsky, Viladimir. “Notes sur la secte des Ahl-e Haqq”, Revue du Monde Musulman, 1920, 20-97, 61-84; 1921, s. 204-302.
• Mokri, Mohammad. Le Chasseur de Dieu et le Mythe du Roi-Aigle (Dawra-y Dâmyâri). Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1967.
• Sâ’edi, Gholâm - Hoseyn. Ilkhchi. Tehran: Amir Kabir, 1357/1978.
• Taşğın, Ahmet. “Ehl-i Hak ve Kelamlarında Hacı Bektaş”, Yedi İklim Çar Köşede Hacı Bektaş Veli, Ed. Ahmet Taşğın vd. Leiden: Sota Yayınları, 91-121, 2022.
• Tortel, Christiane. L’ Ascète et le Bouffon. Qalandars, Vrais ou Faux Renonçants en Islam, ou l’Orient indianisé. Arles: Actes Sud, 2009.
• van Bruinessen, Martin. “When Haji Bektash Still Bore the Name of Sultan Sahak. Notes on the Ahl-i Haqq of the Guran District”. Bektachiyya: Études Sur L’ordre Mystique Des Bektachis Et Les Groupes Relevant De Hadji Bektach. Ed. Alexandre Popovic-Gilles Veinstein. İstanbul: Isis Editions, 117-138, 1995.
• Widengren Geo. Les Religions de l’Iran, Paris: Payot, 1968.
• Yeler, Abdülkadir. “Ehl-i Hak Mezhebi (Ali İlahiler): Khan, Saeed (1928). The Sect of Ahl-i Haqq, The Muslim World, Volume 17, s. 31-42”. Edeb Erkan, Sayı 2, 95-104, 2022. https://doi.org/10.59402/ EE002202207