BU YIL BU DAĞLARIN KARI ERİMEZ’ ADLI ESERİN MAKAMSAL ANALİZİ: FEYZULLAH ÇINAR İCRASI

Yıl 2023, Sayı: 108, 183 - 202, 26.12.2023

Serkan Karaaslan

https://doi.org/10.60163/hbv.108.010

Öz

16. yüzyılda yaşadığı düşünülen önemli halk şairlerinden biri Pir Sultan Abdal’dır. Yedi ulu ozandan (Nesimi, Hatayi, Fuzuli, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemini ve Virani) biri olan Pir Sultan Abdal, yazmış olduğu şiirleriyle yaşadığı dönemde, sonrasında birçok saz şairine ilham olmaya devam etmiştir. Eserlerinde, döneminin sorunlarını günümüze kadar getirmesi hususunda bizlere kaynaklık sağlamıştır. Sözlerinin gücü ve derinliğinden etkilenen günümüz saz şairleri, eserlerini besteleyerek halk şairine adeta yeninden can vermiştir. Bu saz şairlerinden biri de kendine has bağlama icrasıyla Feyzullah Çınar’dır. Erken yaşlarda bağlama çalmaya başlayan ve ozanlık geleneğinin yoğun yaşandığı Çamşıhı yöresinde önemli yere sahip olan Feyzullah Çınar, şaire ait birçok eseri yorumlamış ve bestelemiştir. Bu araştırmada, Feyzullah Çınar’ın 5/8’lik usul ile Uşşak makamında bestelediği ve Nida Tüfekçi’nin 1977’de TRT Müzik Dairesi Yayınları THM Repertuvarına kazandırdığı, sözlerini on birli hece vezni ile yazan Pir Sultan Abdal’a ait “Bu Yıl Bu Dağların Karı Erimez” adlı esrinin müzikal olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Feyzullah Çınar’ın 1978 yılında TRT’de çalıp ve aynı zamanda söylediği eserin performansı transkript edilerek incelenmiştir. Araştırma betimsel araştırma yöntemlerinden tarama modeliyle yürütülmüştür. Sözleri Pir Sultan Abdal’a ait ve bestesi Feyzullah Çınar’a ait bu eserde, Anadolu vatanın ana unsuru olan makam yapısı içerisinde Geleneksel Türk Müziğinde kullanılan Uşşak, Hüseyni ve Huzi ezgi çekirdekleri sıklıkla işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Pir Sultan Abdal, Feyzullah Çınar, Deyiş, Nefes, Ezgi çekirdeği

ANALYSIS OF FEYZULLAH ÇINAR’S PLAYING BASED ON MAQAM AND PERFORMANCE

Öz

One of the notable folk poets thought to have lived in the 16th century is Pir Sultan Abdal. Pir Sultan Abdal, one of the seven great poets (Nesimi, Hatayi, Fuzuli, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemini and Virani), continued to inspire many saz poets during his lifetime with his poems. Modern day saz poets, afflicted via the power and depth of his words, almost gave life to the folk poet by composing his works. One of these saz poets, Feyzullah Çınar, who started playing bağlama at an early age with his unique baglama performance and has an important place in Çamşıhı area, where the conventional poets is density, has interpreted and composed myriad works of the poet. In this search, it is goaled to musically analyze the song named "Bu Yıl Bu Dağların Karı Erimez", that was written by Pir Sultan Abdal, melodized by Feyzullah Çınar in the Uşşak maqam via the 5/8 rhythm and that was brought to the TRT Music Department Broadcasts THM Repertoire in 1977 by Nida Tüfekçi.The performance of the work played and sang by Feyzullah Çınar on TRT in 1978 was transcribed and analyzed. The search was performed with the survey model, which is one of the figurative search ways. In this work, whose lyrics are by Pir Sultan Abdal and composed by Feyzullah Çınar, the melodic nuclei of Uşşak, Hüseyni and Huzi, which are used in Traditional Turkish Music, are often handled inside the maqam structure, which is the principal component of the Anatolian motherland.

Anahtar Kelimeler

Pir Sultan Abdal, Feyzullah Çınar, Deyiş, Nefes

Kaynakça

• Akdoğu, Onur. Türk Müziği’nde Türler ve Biçimler. İzmir: Can Ofset, 1995.
• Akın, Bülent. “Alevilikte “Ocak”: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihi Arka Plana Yeni Bir Bakış”. Türk Dünyası İnceleme Dergisi, 2017, 239-264.
• Albayrak, Nurettin. “Pir Sultan Abdal”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (cilt 34), 2007, 277-278.
• Alpaslan, Gonca Gökalp. 1940 Sonrası Toplumcu Türk Şiirinde Hacı Bektaş Veli ve Pir Sultan Abdal İmgesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 62-(2012), 45-82.
• Atalay, Besim. Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul: Ant Yayıncılık. 2016. Avcı, Ali Haydar. “Pir Sultan Ocağı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 46, 2008, 77-96.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul. Geleneksel Türk Müziğinde Makam Kavramı. 2023. https://www.ertugrulbayraktar.com/makam.
• Bayraktarkatal, Ertuğrul.-Öztürk, Okan Murat. “Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı: Hüseyni Makamı’nın İncelenmesi”. Porte Akademik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 4 2012, 24-59.
• Bayraktarkatal, Melik Ertuğrul-Güray, Cenk. “Makamın Yapı Taşı”. Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası, Cilt 2, Ankara: AKM Yayınları, 979-1017, 2021.
• Bezirci, Asım. Pir Sultan Abdal. Evrensel Basın Yayın. 1986.
• Boratav, Perev Naili-Gölpınarlı, Abdülbaki. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayınları, 2010
• Budak, Mehmet Alişan. Diyarbakır-Elâzığ-Şanlıurfa Kentli Makamsal Müzik Geleneklerine Tarihsel Ve Analitik Bir Bakış. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Müzik Teorileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Emnalar, Atınç. Türk Halk Müziği ve Nazariyatı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1998.
• Erdoğan, Aziz. Pir Sultan Abdal Mahlaslı Güfteler Üzerinde Edebi ve Musiki Yönünden İncelemeler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Erdoğan, Aziz vd. “Alevilik-Müzik İlişkisine Yönelik Fenomenolojik Bir Yaklaşım (Tunceli Örneği)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 96, 2020, 81-116. DOI: 10.34189/hbv.96.004
• Eren, Ozan. Türkiye’de 1960’larda müzik Akımı Alanı ve Protest Müziğin İlk Nüveleri: Anadolu Pop Akımı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 38, 2017, 131-162.
• Gülçiçek, Demet. Aşık Kollarında Gelenek, Etkileşimi, Eğitim ve Pir Sultan Abdal Kolunun Oluşumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 2012.
• Günşen, Ahmet. Gizli dil açısından Alevilik-Bektaşilik Erkan ve Deyimlerine Bir Bakış. Turkish Studies, 2 (2007), 328-350.
• Güray, Cenk.-Karadeniz, İsmet. “Horasan’dan Keskine’e Bir Çığlık: Muharrem Ertaş “Kırat Bozlağı’nın Çok Katmanlı Analizi Üzerinden Orta Asya’dan Anadolu’ya Aşıklık Geleneğinin İzini Sürmek”. Milli Foklor, 31/122, 2019, 76-93.
• Güray, Cenk. Bin Yılın Mirası Makamı Var Eden Döngü Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2011
• Kanar, Mehmet. Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları, 2005
• Karadeniz. Ekrem. Türk Musikisinin Nazariye Esasları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İstanbul. 2013.
• Karaduman, İrfan-Bulut, Mustafa Hilmi. “Feyzullah Çınar Türkülerinin Çok Boyutlu İçerik Çözümlenmesi”. Turkish Studies, 9/5, 2014, 1219-1228.
• Karaduman, İrfan. “Şehir Yaşantısı İçinde Bir Kırsal Müzik Temsilcisi: Feyzullah Çınar”. V. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu Şehir ve Müzik. Kütahya: 2014.
• Kaya, Doğan. Çamşık Ozanları. Ankara: Çamşık Hüseyin Abdal Derneği Yayınları. 2002
• Kaya, Doğan. “Sivas-Çamşıhı Yöresi Halk Şairleri”. “Erdem” Atatürk Kültür, Dil, ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 13/ 38. 237-270. 2001.
• Koçak, Aynur.-Uğurcan, Fatma Zehra. “Pir Sultan’ın Şiirlerinde Kültürel Belleğin İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 106 (2023), 27-41.
• Köprülü, Mehmet Fuad. “Bir Kızılbaş Şairi: Pir Sultan Abdal”. Hayat Dergisi, 64 (1928), 223-224.
• Kutluğ, Yakup Fikret. Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2000.
• Kuzu, Pınar Fatma. “Pir Sultan’ın Şiirlerinde Turna Motifi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 88 (2018), 111-122.
• Levendoğlu, Oya. “Geleneğe Bağlı Yenilikçi Tavrın Kült Bestecisi Cinuçen Tanrıkorur ve Bir Temsili Eser”. Erdem, 78, 151-188, 2020.
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Cem Yayınevi, 1993.
• Mesci, Utkan. Anadolu Müzik Hafızasını Orta Anadolu Abdalları Üzerinden Anlamak: Muharrem Ertaş İcrasının Çok Katmanlı Makamsal Analizi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Özdemir, Ahmet. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Sivas Platformu Yayınları, 2010.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Müziği Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat. 1998.
• Öztürk., Okan Murat. Makam Müziğinde Ezgi ve Makam İlişkisinin Analizi ve Yorumlanması Açısından Yeni Bir Yaklaşım: Perde Düzenleri ve Makamsal Ezgi Çekirdekleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014 . Signell, Karl. Makam Modal Practice in Turkish Art Music. New York: Da Capo Music. 1986.
• Taşğın, Ahmet. “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatının Dönüşümü”, Yol Bilim Kültür Araştırma Dergisi 18, 2002, 28-43.
• Taşğın, Ahmet. “Mit ve Gerçeklik Arasında Alevilikte Gerçeklik”. Marife. 4/3, (2004), 273-281.
• Temürtürkan, Derya. “Çamşıhı Yöresi Aşıklık Geleneği İçinde Aşık: Aşık Hatice Mihrap”. Yegah Musiki Dergisi, IV (2021), 138-152.
• Yaman, Ali. “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60 (2011), 43-64.