ALEVİ SİYASALLAŞMASI VE DIŞ POLİTİKA: ALEVİ SİYASİ PARTİLERİNDE KİMLİK-ULUSLARARASI POLİTİKA BAĞLANTISI

Yıl 2023, Sayı: 108, 55 - 72, 26.12.2023

Nail Elhan

https://doi.org/10.60163/hbv.108.004

Öz

Devlet-altı grupların dış politika ve uluslararası ilişkiler algıları son zamanlarda literatürde tartışılmaya başlanmıştır. Devletin merkezi rolü aşınmakta ve devlet-dışı ve devlet-altı aktörler, uluslararası politikada etkili olmaya başlamışlardır. Kimlik, bu aktörlerin dış politika perspektiflerinde en baskın faktörlerdendir. Bu çalışma, Türkiye'de Alevi siyasallaşmasını dış politika ve kimlik bağlamında incelemektedir. Türkiye'de Aleviliğin siyasallaşması 1950'lerden itibaren Alevilerin kırdan kente göçü ve sol ideolojilerle yakınlaşmasıyla hızlanmıştır. Osmanlı döneminden bu yana otorite ile yaşanan gerilim bu süreci beslemiştir. Bu siyasallaşma sonucunda Alevi partileri, Birlik Partisi (1966-1980) ve Barış Partisi (1996-1999), kurulmuştur. İki partinin de Alevi tabanıyla kurduğu ilişki, iç siyaset algısı ve uluslararası gelişmeleri yorumlama biçimi kimliklerini etkilemiştir. Bu çalışma, Alevi kimliği ile dış politika arasındaki ilişkiyi partilerin programları üzerinden incelemektedir. Çalışmanın üç temel iddiası bulunmaktadır. Birincisi, devlet altı oluşumların dış politika yapabileceğidir. Devlet-altı kimlikler hükümetlerden bağımsız olarak dış politika konseptleri oluşturmakta, iç-dış gelişmeleri siyasi programlarına başarılı bir şekilde entegre edebilmektedirler. İkincisi, iç-dış gelişmelerin Alevilerin siyasallaşması üzerinde dönüştürücü etkisi vardır. Alevi siyasi hareketinin kentleşmeyi takiben doğuşu ve sol siyasetle ideolojik dönüşümü bunu göstermektedir. Bunun sonucunda Alevi siyasi hareketi ile gelenekleri ve kurumları arasında kopuş yaşanmıştır. Üçüncüsü, 1960'lar ve 1990'larda Alevi siyasallaşmasının farklı yollar izlediğidir. İlki, Soğuk Savaş koşullarının iki kutuplu düzeninde makro tartışmaların gölgesinde kalan bireysel Alevi siyasallaşması süreciyken; ikincisi, Soğuk Savaş'ın ardından kimlik vurgusunun artmasıyla bir Alevi siyasi hareketinin ortaya çıkmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Kimlik, Dış Politika, Birlik Partisi, Barış Partisi

ALEVI POLITICIZATION AND FOREIGN POLICY: IDENTITY-INTERNATIONAL POLITICS NEXUS IN ALEVI POLITICAL PARTIES

Öz

The foreign policy and international relations perceptions of sub-state groups have recently begun to be discussed in the literature. The central role of the state is eroding and non- and sub-state actors are emerging as influential factors in international politics. Identity is the most dominant factor in the foreign policy perspectives of these actors. This study examines Alevi politicization in Turkey in relation to foreign policy and identity. The politicization of Alevism in Turkey has accelerated since the 1950s with the urbanization of Alevis and their rapprochement with leftist ideologies. The tension between Alevism and the state since the Ottoman period has also fed this process. As a result of this politicization, the Unity Party (1966-1980) and the Peace Party (1996-1999) were established as Alevi parties. The relationship that both parties established with their Alevi base, their perception of domestic politics and their interpretation of international developments influenced their identities. This study examines the relationship between Alevi identity and foreign policy based on the parties' programs. The study aims to contribute to the literature by making three claims. The first is that sub-state entities can also make foreign policy. Sub-state identities formulate their own foreign policy concepts independently of governments and successfully integrate domestic and international developments into their political programs. Second, domestic and international developments have a transformative impact on the politicization of Alevis. The birth of the Alevi political movement following urbanization and its subsequent ideological transformation with leftist politics illustrates this. As a result, there has been a rupture between the Alevi political movement and its traditions and institutions. Third, Alevi politicization in the 1960s and 1990s followed different paths. The first was the process of individual Alevi politicization in the bipolar order of the Cold War conditions, which shrouded micro debates, while the second was the emergence of an Alevi political movement as a result of the increased emphasis on identity after the end of the Cold War.

Anahtar Kelimeler

Alevism, Identity, Foreign Policy, The Unity Party, The Peace Party

Kaynakça

• Aktürk, Şener. Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey. New York: Cambridge University Press, 2012.
• Ata, Kelime. Alevilerin İlk Siyasal Denemesi (Türkiye) Birlik Partisi (1966-1980), Ankara: Kelime Yayınevi, 2007.
• Barış Partisi (BP). Türkiye Toplumsal Barış Projesi: Yeniden Yapılanma Programı. Ankara, 1998.
• Bingöl, Bülent. Türk Siyasal Yaşamında Birlik Partisi-Türkiye Birlik Partisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008,
• Birlik Partisi (TBP). Birlik Partisi Tüzük ve Programı. İstanbul: Tipo Neşriyat ve Basımevi, 1969.
• Birlik Partisi (TBP). Türkiye Birlik Partisi Tüzük ve Programı. Ankara: Gutenberg Matbaası, 1972.
• Birlik Partisi (TBP). Türkiye Birlik Partisi Tüzük ve Programı. Zafer Matbaacılık Tesisleri, 1980.
• Burak, Begüm. “Secularism and Rise of Sunni Islam in Turkey: The Otherisation of the Alevis”, Malaysian Journal of International Relations, 9/1 (2021), 105-119.
• Demokratik Barış Hareketi (DBH). Barış Projesi: Hedefler ve İlkeler. Ankara, 1996.
• Elhan, Nail. “Nation Building and Alevis During the Late Ottoman and Early Republican Periods: Within and Beyond the ‘National’”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 10/1 (2022), 1-20.
• Ertan, Mehmet. “The Latent Politicization of Alevism: The Affiliation Between Alevis and Leftist Politics (1960–1980)”, Middle Eastern Studies, 55/6 (2019), 932-944.
• Ertan, Mehmet. Aleviliğin Politikleşme Süreci: Kimlik Siyasetinin Kısıtlılıkları ve İmkânları. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Güler, Sabır. Bir İnanç Sistemi Olarak Aleviliğin Siyasal Örgütlenmesi: Türkiye Birlik Partisi Deneyimi (TBP). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• İrat, Ali Murat. Aleviliğin ABC’si. İstanbul: Profil Yayınları, 2013.
• Karakaya-Stump, Ayfer. The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia: Sufism, Politics and Community. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020.
• Katzenstein, Peter J. “Coping with Terrorism: Norms and International Security in Germany and Japan”, J. Goldstein ve R. O. Keohane (Der.), Ideas and Foreign Policy: Beliefs, Institutions and Political Change, Ithaca ve London: Cornell University Press, 1993 içinde 265–296.
• Küçük, Murat. “Mezhepten Millete: Aleviler ve Türk Milliyetçiliği”, T. Bora ve M. Gültekingil (Der.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008 içinde 901-910.
• Massicard, Elise. The Alevis in Turkey and Europe: Identity and Managing Territorial Diversity. London & New York: Routledge, 2013.
• Massicard, Elise. Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketinin Siyasallaşması. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Okan, Murat. Türkiye’de Alevilik Antropolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: İmge Yayınları, 2004.
• Özbey, Cemal. Alevilik Üzerine Tartışmalar. Ankara: Emek Basımevi, 1963.
• Poyraz, Bedriye. “The Turkish State and Alevis: Changing Parameters of an Uneasy Relationship”, Middle Eastern Studies, 41/4 (2005), 503-516.
• Schüler, Harald. Türkiye’de Sosyal Demokrasi: Particilik, Hemşehrilik, Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Soysüren, Ali Haydar. Türkiye Birlik Partisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1966 – 1980). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Wendt, Alexander. “Collective Identity Formation and the International State”, American Political Sciences Review, 88/3 (1994), 384–396.
• Yıldırım, Rıza. Aleviliğin Doğuşu Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri (1300-1501). İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Zariç, Sami. “1946-60 Arası Dönemde Demokrat Parti ile Aleviler Arasındaki İlişki”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/39 (2021), 240-262.
• Zurcher, Eric Jan. Turkey: A Modern History. London: I.B. Tauris, 2003.