KERBELÂ MERSİYELERİNİN TÜRK TOPLUMUNA YANSIYAN BİR ÖRNEĞİ: ŞEYH GÂLİB’İN BİR KITASINA İLAVE OLARAK YAZILMIŞ BİR KERBELÂ MERSİYESİ

Yıl 2024, Sayı: 109, 187 - 200, 28.03.2024

Mutlu Muhammet Aktaş

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1368446

Cited By: 1

Öz

Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilmesi hadisesi İslam toplumunda derin bir hüznü ifade eder. Bu elim hadiseye duyulan acıyı, kalplerde bıraktığı yarayı anlatmak, Hz. Hüseyin’e ve ailesine yapılanlara dair matemi yaşatmak maksadıyla Kerbelâ mersiyeleri kaleme alınmıştır. Yüzyıllar boyunca şehit edildiği muharrem ayında ve aşure gününde başta Alevilik olmak üzere Türk toplumunun her kesiminde birçok ritüelle birlikte okunması gelenek hâline gelmiştir. Hatta tekkelerde bu husus âdeta zaruri sayılmıştır. Buna bağlı olarak klasik Türk edebiyatında da Kerbelâ mersiyelerinin yazılması şairlerce giderek revaç bulmuştur. Yüzyıllar içinde önemli şairler tarafından Kerbelâ mersiyeleri yazılmıştır. Bu çalışmada da klasik Türk edebiyatının önemli şairlerinden Şeyh Gâlib’in bir kıtasına ilave olarak yazılan bir Kerbelâ mersiyesi ele alınmıştır. Mersiye Milli Kütüphanedeki bir mecmuâda yer almaktadır. “Şeyh Gâlib Kuddise Sırrıhu’l-Vâhib Hazretlerinin Kıt‛a-i Ra‛nâsına On Birer Beyt İlâvesiyle Mersiyyedir” başlığını taşımaktadır. Şeyh Gâlib Divan’ında yer almayan mersiyenin kim tarafından oluşturulduğu belli değildir. Manzumenin başlığı, içeriği ve şairin üslup özellikleri gibi hususiyetler kime ait olduğunu tam olarak ortaya koymamaktadır. Bununla birlikte Şeyh Gâlib’in kıtasına ilave olarak oluşturulması klasik Türk şiirinde tazmin örneğini akla getirmektedir. Bu çalışma öncelikli olarak Türk toplumunda Hz. Hüseyin’e duyulan sevgi ve hürmetin bütün kesimlere nasıl aksettiğini göstermeyi amaçlamaktadır. Ayrıca tür için istisnai örnekler arasında sayılabilecek bu mersiyenin tanıtılması, onun aracılığıyla Kerbelâ mersiyelerinin şekil ve muhteva hususiyetleri ile ilgili bilgi verilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kerbelâ Mersiyesi, Şeyh Gâlib, mecmuâ, Türk kültürü, Hz. Hüseyin

AN EXAMPLE OF KARBALA DIRGES REFLECTED ON TURKISH SOCIETY: A KARBALA DIRGE WRITTEN AS AN ADDITION TO A VERSE OF SHEIKH GALIB

Öz

The incident of Hz. Hussein's martyrdom in Karbala expresses deep sadness in the Islamic society. Expressing the sadness felt about this sad event and the impact it left on the hearts of Karbala dirges were written to mourn what was done to Hz. Hussein and his family. For centuries, it has become a tradition to recite it along with many rituals in all segments of Turkish society, especially Encyclopaedia of Islam, in the month of Muharram when he was martyred and on the day of Ashura. In fact, this has become mandatory in all lodges. Accordingly, the writing of Karbala dirges has become increasingly popular among poets in classical Turkish literature. Karbala dirges have been written by important poets over the centuries. In this study, a Karbala dirge written in addition to a poem by Sheikh Galib, one of the important poets of classical Turkish literature, will be discussed. The dirge is included in a poem collection in the National Library. It is titled "Elegy to the Continent of His Holiness Sheikh Galib Kuddise Sırrıhu'l-Vâhib with the Addition of Eleven Couples". It is not clear who composed the dirge, which is not included in Sheikh Galib's Divan. Characteristics such as the title of the poem, its content and the stylistic characteristics of the poet do not fully reveal who it belongs to. However, its creation as an addition to Sheikh Galib's stanza brings to mind an example of compensation in classical Turkish poetry. This study was primarily aimed to identify how the love and respect for Hz. Hussein in Turkish society was reflected in all segments of society. In addition, it was aimed to introduce this elegy, which could be considered among the exceptional examples of the genre, and to provide information about the form and content characteristics of Karbala dirges.

Anahtar Kelimeler

Karbala Dirges, Sheikh Galib, poem collection, Turkish culture, Hz. Hussein

Kaynakça

• Akpınar, Hüseyin. “Mevlevî Mûsikîsi ve Şanlıurfa Örneği”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/18, (2007), 234.
• Aktaş, Hacer. Osmanlı’da Mübarek Gün ve Gecelerde Dinî Musiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Alıcı, Lütfi. Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Alp, Gökhan. “Türk Edebiyatında Kerbelâ Hadisesi: Konuyu Kendi Realitesine Uygun Konumlandırma Çabası, Eksiklikler-Tespitler Literatür”, International Journal of Filologia (IJOF), 3/4, (2020), 56-89.
• Alpaslan, H. Hüseyin. Anadolu’daki Alevilik ve Kızılbaş Türkler. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2012.
• Arslan, Mehmet, ve İ. Hakkı Aksoyak. “Gelibolulu Mustafâ Âlî’nin Kerbelâ Mersiyelerini Muhtevî Bir Risâlesi: “Subhatü’l-Abdâl”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 2, (1996), 49-67.
• And, Metin. Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta’ziye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002. Arslan, Mehmet, ve Mehtap Erdoğan. Kerbelâ Mersiyeleri. Tunceli: Tunceli Üniversitesi Alevilik Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2009.
• Ayan, Elif. Sâlim Efendi’nin Husrev ü Şîrîn Mesnevisi ve Türk Edebiyatında Husrev ü Şîrîn Mesnevileri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Aydın, Haluk. “Remzî’nin Kerbelâ Mersiyesi”, The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 2, 13/13, (2019), 39-254.
• Aytaş, Gıyasettin. “Aşurenin Alevilik ve Bektaşilik Anlayışı İçindeki Yeri ve Önemi”, NTV Tarih, 1/1, (2010), 2. Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Çağlayan, Bünyamin. Kerbelâ Mersiyeleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997. Çakır, Mümine. “Kadîmî’nin Kerbelâ Mersiyeleri”, Electronic Turkish Studies, 7/1, (2012), 706.
• Çaycıoğlu, Melike Kübra. “Klasik Türk Şiirinde Beşer Mısralık Bentlerden Teşekkül Etmiş Nazımların Tanım, Biçim ve Kapsamı Üzerine.”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 37, (2022). 273-298.
• Çiftçi, Cemil. Muallim Feyzî Mâtem-nâme ve Vâveylâ. İstanbul: Kevser Yayınları. 2012.
• Çiftçi, Cemil. Divan Şiirinde Kerbelâ Ağıtları. İstanbul: Kevser Yayınları, 2008.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2008.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
• Duman, Filiz. “Üsküdarlı Süleyman Sâlim Bey ve Dîvânçe’si”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, (2020), 239-252.
• Ekici, Ayşegül. “XIX. Yüzyıl Şairlerinden Nihanî ve Kerbelâ Mersiyeleri”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 18, (2022), 29-61.
• Erdoğan, Mehtap. “Sivaslı Ali Şâdî ve Kerbelâ Mersiyelerini İhtiva Eden Sirişk-i Mâtem Adlı Eseri”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, (2009). 54-72.
• Esir, H. Ali. “Anadolu Sahası Mesnevilerinde Kerbelâ Vakası”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1, (2012), 43-64.
• Güfta, Hüseyin. Sâlim (Mirzâ-zâde) Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• İpekten, Haluk. Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• İsen, Mustafa. Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara: Akçağ Yayınları, 1994.
• Kalkışım, M. Muhsin. Şeyh Gâlib Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Kaya, B. Ali. “Osman Nevres’in Kerbelâ Mersiyeleri I: Mersiye-i Hazret-i Hüseyin”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28/28, (2022), 267-295.
• Koç, Hamza. Eski Türk Edebiyatı Teorik Bilgiler (Nazım Şekilleri, Edebî Türler, Aruz ve Edebî Sanatlar). Çorum: Kut Yayınları, 2019.
• Koç Keskin, Neslihan. Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
• Noyan, Bedri. “Bektâşî ve Alevilerde Muharrem Ayini Aşure ve Matem Erkanı.”, Halk Kültürü, İstanbul: Gümüş Basımevi Yayınları, 1984.
• Polat, Kadim. ”Aşure Geleneğinin Tarihsel Arka Planı ve Osmanlı Kültür Dünyasına Yansımaları”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/4, (2019), 457-474.
• Turan Selami, ve Ahmet Akgül “Sâfî’nin Kerbelâ Mersiyesi Üzerine Bir Tahlil”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 64, (2013), 31-42.
• Okçu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf (09.08.2023).
• Özlü, Zeynel. “Osmanlı Devletinde Tekkelere Bir Bakış: Aşure Geleneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 57, (2011), 191-212.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi-2 (16. Yüzyıl). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Özön, M. Nihat. Resimli Büyük Türk Dili Sözlüğü. İstanbul: Arkın Kitabevi Yayınları, 1971.
• Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. C.1. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1990.
• Şahin, Gülay. “Zekî Divanı ve Divan’daki Kerbelâ Mersiyeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 59, (2011), 239-252.
• Şenödeyici, Özer vd. Osmanlı Edebi Metinlerini Anlama Kılavuzu. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Uzun, M. İsmet. “Muharremiyye”, İslâm Ansiklopedisi, C. 31. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Ünlü, İhsan. “Muharrem Matemi/Orucu, Aşure Günü ve Erzincan’da Aşure Etkinlikleri”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13/2, 2020, 31-51.
• Ünver, İsmail. “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, 11/1, (2008), 51-83
• Yaman, Ali. Alevilik/Kızılbaşlık Tarihi. Ankara: Nokta Kitap Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Müslüm. Klasik Türk Edebiyatında Kerbelâ Hadisesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Yöre, Seyit. “Alevi-Bektaşi Kültürünün Müziksel Kodları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (2011), 230.