SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME BAĞLAMINDA TUNCELİ ALEVİ OCAKLARINDA AİLE

Yıl 2024, Sayı: 109, 233 - 256, 28.03.2024

Pınar Baykan , Pelin Önder Erol

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1392845

Öz

Tunceli’de var olan ve halen aktif biçimde devam eden yedi ana Alevi ocağının aile yapısına odaklanan bu çalışmanın amacı, yedi ocağa mensup Alevi dedeleri ve aile üyelerinin aile yapılarını anlama, aile kurumunun ocaklarda ne gibi karşılıklar bulduğunu öğrenme ve böylece toplumsal değişim sürecinde ailede ne gibi bir farklılaşmanın olduğunu gün yüzüne çıkartmaktır. Alan araştırması dâhilinde Alevi dedeleri ve aile üyeleri ile mülakatlar yapılmıştır. Veriler, içerik analizi tekniğine tabi tutularak çözümlenmiştir. Katılımcılarla yapılan görüşmelerden edilen bulgular hem Alevi dedeleri hem de aile üyelerinin, gerek bulundukları coğrafyada yaşayan Alevi toplumunun gerekse genel olarak tüm Alevi toplumunun aile yapılarının değişime uğradığına işaret etmektedir. Bu değişimi Alevi dedeleri, eskisi gibi Alevi inancına olan bağlılığın kalmadığına ve kentlere olan yoğun göçle birlikte Alevilikte uygulanan ritüellerde, gelenek ve göreneklerde çözülmelerin olmasına bağlarken, aile üyeleri bu durumu genç kuşağın değişime çabuk adapte olmasına, zamanın ve mekânın gerekliliklerine ayak uydurabilmesine bağlamışlardır. Toplumsal değişme ile birlikte kendine has aile yapısına sahip olan Alevi toplumun farklı kültürlerle iç içe girerek Alevi ailesinin bu değişimden etkilendiğini ve bu bağlamda değişim ve dönüşümlere direnç göstermedikleri bulgusuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Tunceli, Ocak, Aile, Değişme, Aile Yapısı

FAMILY IN TUNCELİ ALEVİ OCAKS IN THE CONTEXT OF SOCIO-CULTURAL CHANGE

Öz

The study focused on understanding the family structure of the seven main Alevi ocaks in Tunceli, which are still active. The aim of the study is to understand the family structures of Alevi Alevi dedes (spiritual leaders) and family members belonging to these seven ocaks, to learn what kind of correspondence the family institution finds in the ocaks, and thus to reveal what kind of differentiation there is in the family in the process of social change. As part of the field study, interviews were conducted with Alevi dedes and family members in Tunceli and Elazığ. The data were analyzed by subjecting the content analysis technique. With the findings obtained, it has been tried to shed light on the family structures of the people and the dedes living in the region, the socio-cultural changes in the family and what kind of responses they find in the family. According to the general result obtained from the study themes, both Alevi dedes and family members stated that the family structures of both the Alevi community living in their geography and the entire Alevi society in general have undergone changes. While the Alevi dedes attributed this change to the fact that the loyalty to the Alevi belief as before, and that there was a disintegration in the rituals, traditions and customs practiced in Alevism with the intense migration to the cities, family members attributed this situation to the young generation's rapid adaptation to the change and to the requirements of the time and place. The people who participated in the interview said that they were affected by the change by intertwining with different cultures as a result of these changes and that they agreed on not being able to resist the changes and transformations experienced on a social basis.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Tunceli, Ocak, Family, Change, family structure

Kaynakça

• Akün, Ebru. “Yapısal Aile Sistemleri Kuramı Bağlamında Ergenlik Döneminde Aile Yapısı ve Ergenlik Dönemi Sorunları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53/1, 2013, 85-116.
• Akın, Bülent. “Alevi Ocakları ile İlgili Tespit Edilebilen En Eski Tarihli Belge: Ağuiçen Ocağı Şeceresi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 0/70, 2014, 15-38.
• Aksüt, Hamza. Aleviler. Ankara: Yurt Kitap Yayınevi, 2012.
• Aktaş, Gül. “Türkiye’de Aile Sosyolojisine Genel Bir Bakış”. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 52/2, 2015, 419-441.
• Altıntaş, Ramazan. “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dedelik Kurumu”. SDÜ Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu Bildiriler ve Müzakereler I, 2005, 101-107.
• Arslanoğlu, İbrahim. “Alevilikte Temel İnanç Unsurları ve Pratikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi,0/20, 2001, 33-134.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. Konya: Vadi Yayınları, 1997.
• Baykan, Pınar. Alevi Ocaklarında Aile: Tunceli Örneği. İzmir: Ege Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bayer, Ali. “Değişen Toplumsal Yapıda Aile.” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/8, 2013, 102-129.
• Bulut, Kadir. “Alevilikte Ocak Sisteminin Ailesel Yapılanmasındaki Kerametsel Boyutu: Düzgün Baba Örneği.” Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 3-5 Ekim 2013 Bingöl. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014, 636-650.
• Canatan, Kadir.”Aile Sosyolojisi: Bilimsel ve Kuramsal Çerçeve.” Aile Sosyolojisi. Ed. Kadir Canatan vd. İstanbul: Açılım Kitap Yayınları, 2013, 31-48.
• Canbay Tatar, Hüsniye- Tatar, Taner. “Toplumsal Bir Kurum Olarak Ocaklar ve İşlevleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 0/69, 2014, 61-80.
• Çaki, Fahri. “Dünyada Aile Politikaları ve Ailenin Geleceği.” Aile Sosyolojisi. Ed. Nazmi Avcı vd. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2016, 275-308.
• Çıblak Coşkun, Nilgün. “Anadolu Alevilerinde Cemler ve Bu Cemlerin Sosyokültürel Hayattaki İş levleri”. Folklor/Edebiyat Dergisi, 20/78, 2014, 9-28.
• Gezik, Erdal. “Rayberler, Pirler ve Mürşidler, (Alevi Ocak Örgütlenmesine Dair Saptamalar ve Sorular)”. Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri. Ed. Erdal Gezik-Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları, 2013, 11-77.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Gülten, Sadullah. “Baba Mansur’dan Şeyh Harun’a: Bir Alevi Ocağının Tarihsel Kökenine Dair Bazı Gözlemler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0/63, 201, 139-150.
• İç li, Gönül. “Aile Araştırmalarında Yöntem ve Yaklaşım”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 0/3, 1997, 59-68.
• Kolukırık, Suat vd. “Farklı Dini Gruplarda Kirvelik Geleneği: Sanal Akrabalığın Dönüşümü Üzerine Bir Araştırma”, ZeitschriftfürdieWelt der Türken Journal of World of Turks, 2/1, 2010, 217-232.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2015.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü . Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Parsons, Talcott. Toplumsal Eylemin Yapısı. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2022.
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar.İstanbul: Demos Yayınları, 2011.
• Rençber, Fevzi. “Alevi Geleneğinde “Cemevinin” Tarihsel Kökeni”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12/3, 2012.
• Rençber, Fevzi. “Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları.”, Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 3-5 Ekim 2013 Bingöl. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014, 606-617.
• Saltık, Veli. Tunceli’de Aşiret-Oymak-Ocaklar. Ankara: Kuloğlu Matbaacılık, 2009. Sayın, Önal. Aile Sosyolojisi-Ailenin Toplumdaki Yeri. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1990.
• Subaşı, Necdet. “Anadolu Aleviliği Üzerine”, Bilimname I, 2003, 175-195.
• Subaşı, Necdet. Alevi Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010
• Subaşı, Necdet. “Toplumsal Değişme, Aile ve Yeni Risk Alanları”, Aile Sosyoloji Yazıları. Ed. Mustafa Aydın, İstanbul: Açılım Kitapınar Yayınları, 2014, 106.
• Şahbudak, Ercan. “Aileye Yönelik Yaklaşım ve Yöntemler”. Aile Sosyolojisi. Ed. Nazmi Avcı vd, İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2016, 47-69.
• Şener, Cemal. Alevilik Olayı. İstanbul: Etik Yayınları, 2004.
• Taş, Kibar. “Kureyşan Aşireti’nin/Ocağı’nın 16. Asırdaki Kureyş Cemaati ile Tarihsel Bağlamdaki Yakınlığı”, OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 0/43, 2018, 229- 246.
• Taş, Kibar. “Yazılı ve Sözlü Kaynaklar Işığında Kureyşan Ocağı’nın Gelenek ve Görenekleri”, Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, 5/32, 2018, 195-209.
• Taş, Kibar. “Seyyid Mahmud-I Kebir’in (Kureyş) Seyyid Mahmud Hayrani ve Derviş Beyaz/ Gevr ile Tarihi Bağı”, Journal of Social and Humanities Sciences Research, 6/43, 2019, 3248-3260.
• Taş, Kibar. “Aleviliğin Tanımı ve Temel İbadetleri (Kureyşan Ocağı Özelinde)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 104, 2022, 471-490.
• Taşdelen, Musa. Sarı Saltık Algısı. İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İş birliği Yayınevi, 2015. Tezcan, Mahmut. “Tasavvuri Akrabalık ve Ülkemizdeki Uygulama.” Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15/1, 1992, 117-130.
• Turan, Feryal. “Aile ve Değişme”. Aile Sosyolojisi. Ed. Aytül Kasapoğlu vd. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012, 237-253. Yalçın, Hatice. “Alevi Kültüründe Çocuk Yetiştirme ve Kadının Konumu,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0/79, 2016, 79-94. Yalçınkaya, Ayhan. Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1996. Yaman, Ali. Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2001. Yaman, Ali. Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi. Bolu: Nokta Kitap, 2011. Yazıcı, Mehmet. “Aleviliği Günümüze Taşıyan Ana Unsurlar: Müsahiplik Geleneği”, Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 3-5 Ekim 2013 Bingöl. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2014, 730-749. Yıldırım, Ali vd. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016. Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018