Ahiler and Ahi Dervish Lodges in the Sanjak of Kütahya (XVI. Century)

Yıl 2024, Sayı: 110, 227 - 246, 24.06.2024

Burcu Akbulut

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1454977

Öz

Kütahya is one of the important cities where the Akhis have been active since the Anatolian
Selçuk and Germiyanoğulları Principality period. Examining the activities of the Ahi, who
build lodges from cities to villages an deven hamlets since the foundation of the Ottoman
Empire, in the mentioned region is very important for Ottoman urban history. Although they
have come to the fore with their commercial activities lately, the share of the Akhis in the
development of the region, who penetrated to the remotest corners of Anatolia and built Dervish
lodges, cannot be denied.
While the Akhi were busy with the moral religious upbringing of the tradesmen in the
dervish lodges theyestablished, on the other hand, they provided services such as hosting the
passengers coming to their dervish lodges offering food, sheltering the members of the dervish
lodges and helping the poor. In this context, the existence of the dervish lodges they established
in many parts of Anatolia reveals how important the organization is for our cultural history.
Starting from this point, the effects of the dervish lodges, foundations, farms, mosque and
settlements called Akhis belonging to the Ahi in the Kütahya sanjak on social and economic life
constitute the subject of our study.

Anahtar Kelimeler

Ahi, Dervish Lodges, Foundation, Farm, Mosque

XVI. YÜZYILDA KÜTAHYA SANCAĞI’NDA AHİLER VE AHİ ZAVİYELERİ

Öz

Kütahya, Anadolu Selçukluları ve Germiyanoğulları Beyliği döneminden itibaren Ahilerin
faaliyet gösterdikleri önemli şehirlerden biridir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminden
itibaren şehirlerden köylere hatta mezralara kadar zaviyeler inşa eden Ahilerin adı geçen
bölgedeki faaliyetlerinin incelenmesi Osmanlı şehir tarihi açısından oldukça önemlidir. Son
zamanlarda her ne kadar ticari faaliyetleriyle ön plana çıksalar da Anadolu’nun en ücra köşelerine
kadar nüfuz ederek zaviyeler inşa eden Ahilerin bölgenin gelişimindeki payı yadsınamaz.
Ahiler, kurdukları zaviyelerde bir yandan esnafın ahlaki ve dini terbiyesiyle meşgul iken öte
yandan da zaviyelere gelen yolcuları ağırlama, yemek ikramı, zaviye mensuplarını barındırma
ile fakir kimselere yardımcı olma gibi çeşitli hizmetlerde bulunmuşlardır. İlgili bağlamda
Anadolu’nun pek çok bölgesinde kurmuş oldukları zaviyelerin varlığı, teşkilatın kültür tarihi
açısından ne denli önemli olduğunu gözler önüne sermektedir. İşte buradan yola çıkarak
Kütahya sancağındaki Ahilere ait vakıf, zaviye, mescit, çiftlik ve de ahi ismiyle anılan yerleşim
yerlerinin sosyal ve iktisadi hayattaki etkileri çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir

Anahtar Kelimeler

Ahi, Zaviye, Vakıf, Çiftlik, Mescit

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Tahrir Defterleri (TD): 45, 49, 369
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 262, 617
• Cevdet Tasnifi (C. EV): 531, 91, 525, 73, 242
• Kütahya Şeriyye Sicilleri (KŞS): 6294, 6298, 6302
• Mühimme Defterleri (MD): 91, 96
• Anadolu Ahkâm Defterleri (AAD): 1, 2, 8, 9, 12, 13
• Müteferrik Vesikalar: İE, EV, nr. 34
• Kuyud-ı Kadime Arşivi (KKA): 47, 48, 158
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA): 189
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimai Tarihî, İstanbul, Yapı Kredi Yay., 2010.
• Akgündüz, Ahmet, “Osmanlı Hukukunda Vakıflar, Hükümleri ve Çeşitleri”, Ankara, Türkler C. 10, 2002, ss. 447 - 460.
• Avcı, Casim, “Şeyh”, İstanbul, DİA, C. 39, 2010, ss. 49.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”, Ankara, Vakıflar Dergisi, S. 2, 1942, ss. 279 - 304.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Çiftlik”, İA, C. 3, 1992, ss. 392-397.
• Ayhan, Betül, 16 Yüzyıl Zaviye Vakıflarına Göre Kütahya, Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Başol, Samettin, Kentleşme, Ekonomi ve Sosyal Hayat Yönleriyle XVII. Yüzyıl Bursa Vakıfları, Ankara, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Bayram, Mikail, Ahi Evran Tasavvufi Düşüncenin Esasları, Ankara, Diyanet Vakfı Yay., 2006.
• Bayram, Mikail, Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum, İstanbul, Nüve Kültür Merkezi Yay., 2008.
• Binark, İsmet, Vakıf Medeniyeti, İstanbul, Zahir Yay., 2015.
• Cour, A. “Şeyh”,İstanbul, İA, C. 9, 1979, ss. 461 - 462.
• Çağatay,Neşet, Ahilik Nedir, Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yay., 1990.
• Çağatay,Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik,Ankara, TTK Yay., 1989.
• Demir, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Yerleşim Yapısı ve Şehirleşme”, Ankara,
• Osmanlı, C. 4, 1999, ss. 98 - 102.
• Döğüş, Selahattin, “Osmanlı Beyliği Topraklarında Ahi Zaviyeleri ve Şeyh Edebali Meselesi, Ankara, OTAM, S. 37, 2015, ss. 61 - 86.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, İstanbul, C. 1, çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yay., 2000.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnamesi’nden Seçmeler, Ankara, haz. İsmet Parmaksızoğlu, T.C. Kültür Bakanlığı Yay., 1999.
• Erdoğru, Mehmet Akif, “Anadolu’da Ahiler ve Ahi Zaviyeleri”, İzmir, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 4, 2000, ss. 37 - 55.
• Erol, Sevgi Işık, Osmanlı Devleti’nde Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik Açısından Ahilik Teşkilatı, Bursa, Ekin Yay., 2017.
• Faroqhi, Suraıya, Anadolu’da Bektaşilik,İstanbul Alfa Yay., 2013.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İstanbul, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 2, S. 11 / 1 - 4, 1950, ss. 3 - 354.
• Gülerman, Taştekil, Adnan - Sevda, Ahi Teşkilatının Türk Toplumunun Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerindeki Etkileri,Ankara, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yay., 1993.
• Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi,Ankara, TTK Yay., 1991.
• İnalcık, Halil, “Çiftlik”, İstanbul, DİA, C. 8, 1993, s. 313 - 314.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600),İstanbul, çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yay., 2009.
• Kara, Mustafa, Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul, Dergâh Yay., 2015.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul, Bilge Yay., 2003.
• Köprülü, M. Fuat, “Vakıf Müessesesin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”, Ankara, Vakıflar Dergisi, S. 2, 1942, ss. 1 - 35.
• Köprülü, M. Fuat, İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara, Akçağ Yay., 2005.
• Köprülü, M. Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar,İstanbul, Alfa Yay., 2014.
• Maden, Fahri, “Kırşehir Şeriyye Sicillerinde Ahi Evran ve Ahi Mesut Zaviyeleri”, Kırşehir, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 76, 2015, ss. 133 - 146.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Zaviyeler”, Ankara, Vakıflar Dergisi, S. 12, 1978, ss. 254 - 256.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Faroqhi, Suraiya, “Zaviye”, İstanbul, İA, C. 13, 1964, ss. 468 - 476.
• Özdemir, Rıfat, “Osmanlı Devleti’nin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”, Ankara, OTAM, S. 5, 1994, ss. 259 - 310.
• Ahmet Tabakoğlu, “Öşür”, T.D.V.İ.A.,C. 34, 2007, ss. 100-103
• Tosun, Sevilay, “Alaiyeli Ebubekir Paşa ve Vakıfları”, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Yakupoğlu, Cevdet, “Germiyanoğlu Muhitinde Ahiler ve Ahi Zaviyeleri”, Turkish Studies, S. 4/3, 2009, ss. 2264-2285.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”,İstanbul, İA, C. 13, 1986, ss. 153 - 172.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Ankara, Vakıflar Dergisi, S. 18, 1984, ss. 5 – 41.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara, TTK Yay., 2003.
• Zeyrek, Özlem Soyer, XVIII. Yüzyılda Kütahya Vakıflarının Sosyal ve Ekonomik Hayata Katkıları, Afyonkarahisar, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.