AHMET YURT DEDE’NİN ŞİİRLERİNDE ELEŞTİRİNİN TOPLUMSAL BOYUTU

Yıl 2024, Sayı: 111, 109 - 124

Gülda Çetindağ Süme , Muhammet Faruk Ekici

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1384819

Öz

Duygu ve düşüncelerin kelimelere farklı anlamlar kazandırılarak ifade edildiği şiir sanatı,
neredeyse insanlığın doğduğu zamanlardan günümüze kadar icra edilmiştir. Bu sanatı icra
eden toplumların diline ve kültürüne dair bütün özellikleri o toplumların şiirlerinde görmek
mümkündür. Türk kültür tarihinde de bu sanatı icra eden farklı nitelikte kutsal özelliklere sahip
şahsiyetler var olmuş, bu şahsiyetlere ozan adı verilmiştir. Ozanlar, şiirlerini bugünkü sazın en
ilkel hâli olan kopuzu çalarak icra etmişlerdir. Onların şiirleri sözlü gelenek içinde yayılmış,
yaşadıkları dönemin toplumsal ve kültürel özellikleri de bu vesileyle sonraki dönemlere
aktarılmıştır.
Halk şiirinin icracıları olarak bilinen ozanlar arasında Alevi-Bektaşi inancına mensup kişiler
çoğunlukla aşkı ve muhabbeti, Hak-Muhammed-Ali üçlüsünü ve insan sevgisini ön planda
tutmuştur. Alevi-Bektaşi edebiyatı içerisinde değerlendirilebilecek bu ozanlar ayrıca bireylerin
ve toplumun aksayan yönlerini vurgulayan taşlama türündeki şiirlerinde kaba sofuyu, yobazı,
cehaleti tercih eden kişileri çoğunlukla mizahi bir dille eleştirmişlerdir. Tunceli’nin Hozat
ilçesinde yaşamış ve Alevi-Bektaşi inancının dinî önderlerinden halk ozanı Ahmet Yurt Dede
de taşlama türünde şiirler yazmış halk ozanıdır. O, taşlama konulu şiirlerinde İslami ve ahlaki
değerlerin bozulmasını, eğitimsizliği, cehaleti, doyumsuzluğu, ikiyüzlülüğü, adaletsizliği ve
toplumun diğer aksak yönlerini eleştirmiştir. Çalışmada, Sarı Saltık soyuna mensup beş yüz
kadar şiir yazmış Ahmet Yurt Dede’nin hayatı, dedeliği ve edebî yönü ile taşlama konulu şiirleri
bir sınıflandırmaya tabi tutularak değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Halk Şiiri, Ozan, Alevilik, Taşlama, Ahmet Yurt Dede

THE SOCIAL DIMENSION OF CRITICISM IN THE POEMS OF AHMET YURT DEDE

Öz

The art of poetry, in which emotions and thoughts are expressed by giving different
meanings to words, has been practiced almost from the birth of humanity to the present day.
It is possible to see all the features of the language and culture of the societies practicing this
art in the poems of the societies in question. In the history of Turkish culture, there have been
personalities with different sacred characteristics who practiced this art, and these personalities
were called bards. The bards performed their poems by playing the kopuzu, the most primitive
form of today’s instrument. Their poems spread within the oral tradition, and the social and cultural characteristics of the period they lived in were passed on to the following periods in
this way.
Among the minstrels known as performers of folk poetry, those who belong to the Alevi-
Bektashi faith have mostly prioritized love and affection, the trinity of Hak-Muhammad-Ali
and human love. These minstrels, who can be considered within Alevi-Bektashi literature,
also criticised the rude puritan, bigot, ignorance and people who prefer to be deprived of the
blessings of education, mostly in a humorous language in their satirical poems emphasising the
faulty aspects of society and individuals. Folk minstrel Ahmet Yurt Grandfather, who lived in
the Hozat district of Tunceli and was one of the religious leaders of the Alevi-Bektashi faith,
also wrote satirical poems. In these poems, he criticised the deterioration of Islamic and moral
values, lack of education, ignorance, insatiable people, hypocrites, injustice and other faulty
aspects of society. In this study, after giving brief information about the life, grandfatherhood
and literary direction of Ahmet Yurt Grandfather, who was a descendant of Sarı Saltık and wrote
about five hundred poems, his poems on satire will be evaluated by subjecting them to a certain
classification.

Anahtar Kelimeler

Folk Poetry, Poet, Alevism, Criticism, Ahmet Yurt Grandfather

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Halk Şiirimizin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınları, 1999.
• Aktan, Coşkun Can. “Ahlak ve Ahlak Felsefesine Giriş”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi. Cilt 1 Sayı 1 (2009). 38-59.
• Alay, Okan. Türk Saz Şiirinde Yergi, İroni ve Mizah (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi, 2015.
• Artun, Erman. Ansiklopedik Halkbilimi / Halk Edebiyatı Sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları, 2014.
• Çıblak, Nilgün. Âşık Şiirinde Taşlamalar. Ankara: Ürün Yayınları, 2008.
• Dedebaba, Bedri Noyan. Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik (Edebiyat 1. Kitap). Cilt III. Ankara: Ardıç Yayınları, 2000.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları l, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Dede Korkut”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDVY. C.9. İstanbul: 1994.
• Kalkan, Emir. XX. Yüzyıl Türk Halk Şairleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Karaköse, Ayşe. “Sosyolojik Yönüyle Ahlak”. Bilimname, XXIII, 2012/2, 149-172.
• Kaya, Doğan. Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Köprülü, M. Fuat. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Turan, Metin. Ozanlık Gelenekleri ve Türk Saz Şiiri. Ankara: 1997.
• Ünlü, İhsan. Alevilikte Dedelik ve Ocak Anlayışı “Tercan Örneği” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 2013.
• Yardımcı, Mehmet. Başlangıcından Günümüze Türk Halk Şiiri. İzmir: Kanyılmaz Yayınları, 2013.
• Yurt, Ahmet. Nefes. İstanbul: Kayhan Yayınları, 2005.
• Yurt, Ahmet. Dostun Bahçesi. İstanbul: Yazıt Yayınları, 2008.
• Sözlü Kaynaklar
• KK-1 Ahmet Yurt/1934/Ovacık/İlkokul/Emekli/01.12.2015/Hozat. İnternet Kaynakları
• URL1: https://sozluk.gov.tr/, 20 Kasım 2022