KOYUN BABA MENAKIPNAMESİNDE TESPİT EDİLEN KERAMET MOTİFLERİ ÜZERİNE KÜLTÜREL BİR İNCELEME

Yıl 2024, Sayı: 111, 1 - 16, 16.09.2024

Berna Kolot

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1414762

Öz

İslam inancının Türk halkları arasında yayılmaya başlamasıyla birlikte veli, derviş, eren
gibi adlarla anılan zatlar ortaya çıkmıştır. Halk nazarında bu zatlar Allah’a yakın görülmüş ve
‘Allah dostu’ olarak nitelendirilmişlerdir. Velilerin Allah yoluna kendini feda etmiş kimseler
olmasının yanında Anadolu’da İslamiyet’in yayılmasında önemli katkıları bulunan toplumsal
işlevleri de bulunmaktadır. Kolonizatör dervişler olarak zikredilen bu velilerin hayatlarını,
yaşadıkları dönemleri ve o dönemdeki tarihsel izleri barındıran çeşitli eserler yazılmıştır.
Menakıpname veya velayetname adıyla bilinen bu eserlerde velilerin hayatlarının yanı sıra
olağanüstü özelliklerinin de kaydedildiği görülür. Keramet adı verilen bu olağanüstü özellikler
arasında ölüleri diriltme, hastaları iyileştirme, tabiat kuvvetlerine hükmetme gibi birbirinden
farklı özellikler yer alır. Kaynaklarını dinlerin kutsal kitaplarından, farklı milletlerin mitolojik
anlatılarından ya da eski Türk inançlarından alan bu kerametlerin velilerin pek çoğuna atfedildiği
görülür. Menkıbelerde nakledilen kerametler, velinin kutsal mahiyetinin geniş kitlelere
yayılmasına ve toplum tarafından kabul görerek etrafında çok sayıda müridin toplanmasına
aracı olur. Keramet ehli oldukları düşünülen velilerin gerek Anadolu’da gerek dünyanın farklı
coğrafyalarında yer aldığı, kiminin ününün bölgesel kiminin de geniş bir coğrafyaya yayıldığı
görülür. Türk-İslam coğrafyasında farklı bölgelerde türbesi/makamı bulunan ve adı bilinen
erenlerden biri Koyun Baba’dır. Kendini Allah’a adayan Koyun Baba’nın manevi yolculuğu
Hz. Muhammet’i rüyasında görmesiyle başlar. Ardından rüyasında Hz. Ali’den aldığı emirle
Horasan’dan Osmancık’a gelir ve manevi yolculuğu Osmancık’ta son bulur. Koyun Baba’nın
yaşamı boyunca birbirinden farklı kerametler gösterdiği kendisine atfedilen menakıpnamelerde
nakledilmiştir. Bu çalışmada, Koyun Baba menakıpnamesinde tespit edilen keramet unsurları
kültürel, dinî ve mitolojik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

din, menkıbe, keramet, veli, Koyun Baba

A CULTURAL CONSIDERATION ON THE MIRACULOUS MOTIFS DETECTED IN THE RELIGIOUS LEGEND OF KOYUN BABA

Öz

With the adoption of Islam, such personalities as saint, dervish appeared among the Turkic peoples. In the opinion of the people, these people were considered close to Allah and were considered "friends of Allah". In addition, these people also contributed to the spread of Islam in Anatolia. Various works were written describing the lives of these people, who were called dervish colonizers, such as religious legend, velayetname. According to the information conveyed in these works, these people also possess supernatural abilities. These remarkable properties, called miracles, include such distinctive properties as the ability to raise the dead, heal the sick, and control nature. These miracles performed by saint originate from the Scriptures, mythological narratives and ancient Turkic beliefs. Thanks to the miracle, saint reputation spreads in society more quickly. Thus, many people gathered around saint who believed in him. One of the saints, whose mausoleum is located in different regions of Turkish-Islamic geography and whose name is known, is Koyun Baba. The spiritual journey of Koyun Baba, who devoted herself to Allah, begins with the fact that he sees the Prophet Muhammad in a dream. He then arrives in Osmanjik, Turkey, from Khorasan on the orders of Hz. Ali in a dream, and his spiritual journey ends in Osmanjik. There are many Menakipnames that tell about the life of the Koyun Baba. In this study, the elements of the miracle attributed to the Koyun Baba have been tried to be evaluated from a cultural, religious and mythological point of view

Anahtar Kelimeler

religion, religious legend, miracle, saint, Koyun Baba

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C3. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2008.
• Bayat, Fuzuli. Türk Şaman Metinleri. Ankara: Üç Ok Yayınları, 2005.
• Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
• Çıplak, M. Şakir. Osmancık’ta Erenler Durağı Koyun Baba. İstanbul: Horasan Yayınları, 2001.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncı, 2002.
• Demirtaş, Sezai. Türk Efsanelerinde Tayyimekân Tayyizaman Olgusu. Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Doğanbaş, Muzaffer. (2015). Koyun Baba Velâyetnamesi. İstanbul: Dört Kapı Yayınevi, 2015.
• Gölpınarlı, Abdulkadir. Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme”. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1995.
• Gürel, Zeki. KoyunBaba. Ankara: Yörük Türmen Vakfı Yayınları, 2000.
• Gürel, Zeki. “Hacı Bektaş Veli’nin Halifelerinden Koyun Baba’nın Balkanlar’daki İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 91 (2019): 29-42.
• Kalaycı, Erkan. “Hermann Gunkel’in “Kaosla Mücadele” Teorisi Bağlamında Bektaşi Velayetnamelerinde Ejderha ile Mücadele Üzerine Bir İnceleme”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 1 (2021): 357-378 . Koçak, Aynur ve Gürçay, Serdar. “Alevî-Bektaşî Velâyetnâmelerinde Ejderha Motifi”. Journal of Analytic Divinity. 1/1 (2017): 34-65.
• Köksel, Behiye (2019), “Halk İslam’ı Bağlamında Somuncu Baba ile İlgili Halk Anlatıları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 68 (2019): 227-232.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. “Mucizeden Keramete: “Yerden Su Çıkarma” Motifli Efsaneler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 25 (2016): 119-139.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. “Tayy-i Mekân Motifli Efsanelerde Savaşların Gizli Kahramanları”. Millî Folklor 128 (2020): 48-59.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (Hzl.: Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kurum, Uygar. Bektaşî Velâyetnâmelerinin Motif Yapısı. Doktora Tezi, Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. ″Zemzem″. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 44 (2013): 242-246.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri (XV-XVII. Yüzyıllar). İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Potapov, L. P. Altay Şamanizmi. çev. M. Ergun. Konya: Kömen Yayınları, 2012.
• Savaş, Hasan. “Dediği Sultan Menakıbnamesinde Tespit Edilen Keramet Motifleri Üzerine Kültürel Bir İnceleme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 107 (2023): 253-265.
• Say, Yağmur. “Hacı Bektaş Veli Tipolojisinin, Şücaeddin Veli ve Koyun Baba Simgesel Kimliklerindeki İzleri”. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu (30-31 Ekim, 2009): 137-163.
• Sezer, Ayşe. “Dedikodu, Mekân ve Statü”. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi. 13/31 (2020): 1040-1055.
• Taşğın, Ahmet. “Nehrin Piri: Koyun Baba ve Menakıbı”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 11 (2015): 117-174.
• Taşğın, Ahmet. Horasandan Balkanlara Ulaşan Eren Koyun Baba ve Menakıbı. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Yılmaz, Hacı. “Bilinmeyen Bir Koyunbaba Menâkıbnâmesi Üzerine”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 11 (1999): 21-52 Yurduseven, Sümeyye. “Alevî-Bektaşî Menâkıbnâmelerinde Renk Sembolizmi”. Tetkik 3 (2023): 43-68.