FIRE CULT IN ANCIENT ANATOLIA

Yıl 2024, Sayı: 111, 427 - 438

Murat Aydın

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1447474

Öz

The importance of fire in terms of nutrition and shelter, as well as its symbolic value in beliefs, mythology and ethnography, has long been the subject of research in terms of religious and cultural history studies. When these studies are examined, it will be seen that its sacred, healing and purifying properties have taken their place in almost all ancient belief systems. The cult of fire has been shown to range from folk medicine to the use of incense and herbs; from individual altars and offerings in relation to the hearth and ancestral cult; To the sacred hearths of ancient Rome in regular temple rituals; The fact that Phrygian sculptures have a wide range of applications from the torches they hold in their hands to Hittite magic practices causes this cult to stand out as one of the oldest cultural practices of Ancient Anatolia and arouse intense interest.
This study was written with the aim of revealing the historical foundations of this cult, which still exists in practices such as "burning incense/candles, pouring lead, Nowruz fire, sin sin game, belief not to give fire from the hearth" in Anatolia, with the help of cuneiform/hieroglyphics and archaeological documents.

Anahtar Kelimeler

Ancient Anatolia, Belief, Fire Cult, Magic, Ritual

ESKİ ANADOLU’DA ATEŞ KÜLTÜ

Öz

Ateşin beslenme ve barınma açısından önemi kadar inançlarda, mitoloji ve etnografyadaki sembolik değeri, din ve kültür tarihi çalışmaları açısından uzun zamandır araştırma konusudur. Bu çalışmalara göz atıldığında onun kutsal, sağaltıcı ve arındırıcı özelliğinin neredeyse tüm antik inanç sistemlerinde yerini aldığı görülecektir. Ateş kültünün, halk hekimliğinden tütsü ve ot kullanımına; ocak ve ata kültüyle ilişkili olarak bireysel sunak ve adaklardan; Eski Roma’nın düzenli tapınak ritüellerindeki kutsal ocaklarına; Frig heykellerinin ellerinde tuttukları meşalelerden, Hitit büyü uygulamalarına geniş bir uygulama alanına sahip olması, bu kültün Eski Anadolu’nun en eski kültürel pratiklerinden biri olarak öne çıkmasına ve yoğun ilgi uyandırmasına neden olmaktadır.
Bu çalışma Anadolu’da halen “tütsü/mum yakma, kurşun dökme, nevruz ateşi, sin sin oyunu, ocaktan ateş vermeme inancı” gibi pratiklerde varlığını sürdüren bu kültün tarihsel temellerini çivi yazılı/hiyeroglif ve arkeolojik belgelerin yardımıyla ortaya koymak amacı ile kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu, İnanç, Ateş Kültü, Büyü, Ritüel

Kaynakça

• Bachelard, Gaston. Ateşin Psikanalizi. Çev. Aytaç Yiğit, İstanbul: Bağlam yayınları, 1995. Bakır , Tomris. Daskyleion, Balıkesir Valiliği, Balıkesir, (2011).
• Baysal, Adnan. “Konya Ovası Neolitik Dönem Kültürel Gelişimi İçinde Boncuklu Höyük ve Önemi”, CollAn XII, (2013), 79-10.
• Belli, Oktay -Tozkoparan, Mete. “2003 Yılı Van-Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı”, 26. KST, C.I, Ankara, (2004), 189-202.
• Bekki, Salahaddin. “Ateş Etrafında Oluşan Halk İnanışları ve Nevruz Ateşi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 41, (2007), 249-254.
• Bilgi, Önder. “İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları”, 7. KST, Ankara, (1985), 111-119.
• Bittel, Kurh. Ein persischer Feueraltar aus Kappadokien, Satura (Festschrift Weinreich) (1952), 15-29.
• Bo: 1906-1912 Boğazköy Kazılarında bulunan ve neşredilmemiş Boğazköy metinleri. Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenisten Türklerinin Mitolojisi, Ankara: Bilge Su Yayıncılık, (2020 ). Bozgun, Şafak. “Hititler’de Ateş Kültü ve Tanrı DPahhur (I)”, Colloquium Anatolicum, (2021)/20, 51-81. CTH: Laroche, E. Catalogue des Textes Hittites, Paris, (1971).
• Çilingiroğlu, A. – Sağlamtimur, H. “Van-Ayanis Urartu Kalesi Kazıları 1997”, 20. KST, C.I, Ankara,1988, 527-541, (1999).
• Çelik, Adil. “Ateşin Mitolojik Kökeni: Türk ve Yunan Mitolojilerindeki Tasarımların Karşılaştırılması, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 9, (2021), 304-318.
• Çoruh, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları, (2020).
• Dinçol, Ali M. “Ašḫella Rituali (CTH 394) ve Hititlerde Salgın Hastalıklara Karşı Yapılan Majik İşlemlere Toplu Bir Bakış [Das Ritual von Ašḫella (CTH 394) und ein Überblick über die magischen Handlungen gegen die Seuchen bei den Hethitern]”, Belleten 49, (1985): 1-40.
• Dönmez, Şevket. -Yurtsever Beyazıt, Aslıhan. “Oluz Höyük Kazı ve Araştırmalarına Dair Değerlendirmeler”, Coll. An. XV, İstanbul, (2016), 272-293.
• Duru, Refik. Kuruçay Hoyüğü Kazıları, Çalışma Raporu, (1983), 595-606.
• Duru, Refik-Umurtak, Gülsün. “Bademağacı Kazıları 2005”, 28. KST, C.I, Ankara, (2005), 639-646.
• Emiroğlu, Kudret. “Ateş”, Antropooji Sözlüğü, Ed. Suavi Aydın-Kudret Emiroğlu, (2003), 82- 83. Frazer, James George. Myths of the Origin of Fire, London: McMillian and Co, (1930).
• Haas, Volkert. Geschichte der Hethitischen Religion, Brill, (1994).
• Hough, Walter. “Aboriginal Fire-Making”, American Anthropologist 3, (1890), 359-372.
• Hough, Walter. “Fire and Human Civilization”, Proceedings of the American Philosophical Society 71,(1932), 403-406.
• İnan, Abdülkadir. Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, (1976). Lloyd, Seton -Mellaart, James, Beycesultan, The British Institute of Archaeology at Ankara, London, (1962). KBo: Keilschrifttexte aus Boghazköi, Leipzig, Berlin, (1954) vd.
• KUB: Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin, (1921) vd. Mellaart, James. Excavations at Hacılar I, The British Institute of Archaeology at Ankara, (1970), Edinburgh.
• Özdoğan, Aslı Erim. “Çayönü”, Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem yeni kazılar-yeni bulgular (Yay. haz. Mehmet Özdoğan, Nezih Başgelen), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, (2007), 57-99.
• Özdoğan, Mehmet -Parzinger, H. Die frühbronzezeitliche Siedlung von Kanlıgeçit bei Kırklareli, Verlan Philipp bon Zabern, (2012). Philip, Neil, Mitoloji, Dünyanın En Bilinen 200 Çarpıcı Fabl, Destan ve Efsanesi, Çev. Efe Erdal, İstanbul: Kronik Yayınları, (2022).
• Salvini, M., “The İnscription of Ayanis Cuneiform and Hieroglyplic- Royal İnscriptionon BronzeArtifacts”, Ayanis I: Ten years, Excavations in Rusahinili Eudiri-Kai Roma, (2001),
• Süel, Aygül. Hitit Kaynakarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif Metni, A.Ü. DTCF Yayınları No: 350, Ankara, (1985).
• Süel, Mustafa. “Ortaköy/Şapinuva Ağılönü Kutsal Alanı ve Kurban Çukurları“, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 134, (2010), 31-52.
• Reyhan, Esma. “The Missing God Telipinu Myth: A Chapter from the Ancient Anatolian Mythology”,TAD 28, (2009), 85-106.
• Starke, Frank. Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift. Studien zu den Boğazköy-Texten, Otto Harrassowitz-Wiesbaden, (1985).
• Taş, İlknur. “Hititçe Çivi Yazılı Belgelere Göre Ocak Kültü ve Ocağın Kutsallığı Üzerine Bazı Gözlemler, KUBABA Arkeololoji-Sanat tarihi-Tarih Dergisi 8, (2011), 7-19.
• Thompson, Patricia. “Dismantling the Master’s House: A Hestian / Hermean Deconstruction of Classic Texts”, Hypatia 9, Feminist Philosophy of Religion, (1994), 38-56 .
• Toraman, Ali. “Türk Mitolojisinde Ateş Kültü ve Amasya’daki İzleri”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD). Amasya Özel Sayısı, (2022), 11 -26. Uhri, Ahmet. Ateşin Kültür Tarihi, İstanbul: Sakin Kitap, (2021). Ünal, Ahmet . “Parts of Trees in Hittite. According to a Medical Incantation Text (KUB 43, 62)”, H. Otten - H. Ertem - E. Akurgal - A. Süel (eds), Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honor of Sedat Alp, (1992), Ankara: 493-500. Ünan, Nazan. “Seyitömer Höyük Erken Tunç Çağı III Ocakları”, TÜBA-AR 17, (2014), 73-83.