ALEVİLİK ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA: BAYBURT ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Sayı: 112, 147 - 164, 15.12.2024

Elif Oğuz , Adem Erbay , Rıfat Kalkan , Doğukan Özpolat

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1419833

Öz

Alevilik denildiğinde yeknesak bir toplum düşünülmesine rağmen birçok şehre ve bölgeye
yayılmış Aleviliğin, birbirinden farklı düşüncelere sahip olduğu araştırmalar sayesinde gün
yüzüne çıkmaktadır. Kültürü ve inancı yaşayan ve yaşatan kesimlere yönelik çalışmalar
hem özgünlük yönünden hem de pratikteki yansımaları görebilmek açısından oldukça önem
taşımaktadır. Bayburt nüfusunun çoğunluğunu Sünnî-Hanefî kesim temsil etmekte, küçük bir
kısmını ise Aleviler oluşturmaktadır. Bayburt’ta yaşayan Aleviler bilimsel çalışmalara konu
olmamıştır. Bu çalışma ile Bayburt ilinde bulunan sekiz Alevi köyünde yaşayan insanların
Alevi inancıyla kültürel ve toplumsal bağlarının ortaya konulması, Sünnî halk ile iletişim
biçiminin değerlendirilmesi ve gelecek kuşaklara inancın aktarılması gibi pek çok soruya
cevaplar aranmıştır. Yöntem olarak nitel araştırma metodu, mülakat tekniği kullanılmıştır. Bu
bağlamda Bayburt’ta bulunan Alevi köyler ziyaret edilmiş, buradaki insanlarla gerçekleştirilen
mülakatlarla dinî yaşam, inanç ve kültürlerine dair bilgiler katılımcılardan elde edilmiştir.
Çalışmamızda mülakat tekniğine uygun olarak Alevilerin tecrübeleri, kendilerini nasıl
yorumladıkları, dünyalarını nasıl inşa ettikleri, deneyimlerine nasıl bir anlam yükledikleri
anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Çalışma sonucunda Bayburt’taki Aleviliğin yalnızca ziyaretgâh
gibi yerlerde dua edilen, ibadet ve erkândan kopulan, yeni nesillere aktarımında oldukça
sorunlar barındıran bir durumda olduğu, kültürün ve inancın yok olma riskiyle karşı karşıya
kaldığı tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Bayburt, Alevîlik, İnanç, İbadet, Kültür.

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

A QUALITATIVE STUDY ON ALEVISM: THE CASE OF BAYBURT

Öz

Although a uniform society is thought of when it comes to Alevism, it is revealed through
research that Alevism, which has spread to many cities and regions, has different ideas from
each other. Studies on the segments that live and perpetuate the culture and faith are critical
regarding authenticity and seeing the reflections in practice. Most of the population of Bayburt
is Sunni-Hanafi, and a small part of it is Alevis. Alevis living in Bayburt has not been the
subject of scientific studies. This study sought answers to many questions, such as revealing
the cultural and social ties of the people living in 8 Alevi villages in Bayburt province with the
Alevi faith, evaluating the communication style with Sunni people, and transferring the trust to
future generations. The qualitative research method, the interview technique, was used. In this
context, Alevi villages in Bayburt were visited, and information about religious life, faiths, and
culture was obtained from the participants through interviews with the people in these villages.
In our study, by the interview technique, we tried to make sense of the experiences of Alevis,
how they interpret themselves, how they construct their world, and how they attribute meaning
to their experiences. As a result of the study, it has been determined that Alevism in Bayburt
is in a situation where Alevism is prayed only in places such as visitation centers, where it is
detached from worship and manners, where there are many problems in its transmission to new
generations, and that the culture and belief face the risk of extinction

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Bayburt, Alevism, Faith, Worship, Culture.

Kaynakça

• B. Merriam, Sharan. Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. çev. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Yayınları, 3. Baskı., 2018.
• Babür, Yusuf. “Erzincan’da Bulunan İki Alevi Ziyaretgâhı: Kırklar Makamı ve Sultan Seydi (İnançlar, Anlatılar)”. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018
• Ankara) Bildiriler Kitabı. ed. Orhan Kurtoğlu - Ayşe Çamkara Enginer. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2018.
• Banaz, Şaban. “Çorumlu Caferileşmiş Alevilerin Caferileşme Süreçleri ve Temel İnanç Esasları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi Güz/95 (2020), 169-198.
• Bodrogi, Krisztine Kehl. Kızılbaşlar/ Aleviler. çev. Oktay Değirmenci - Bilge Ege Aybudak. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Bozkuş, Metin. Sivas ve Çevresinde Yaşayan Alevilerin İnançları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Dalyan, Murat Gökhan. Adıyaman Alevileri (Tarih ve Kültür). Elazığ: Asos Yayınları, 2022. Demir, Oğuzhan Ömer. “Nitel Araştırma Yöntemleri”. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Alfa Yayınları, 4. Baskı., 2014.
• Ekinci, Mustafa. Anadolu Aleviliği’nin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Baskı., 2010.
• Elpe, Ebru. “XIX. Yüzyıldan Günümüze El Sanatları”. XIX. Yüzyıldan Günümüze Bayburt Sempozyumu. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2015.
• Erkân, Ümit. 16. Yüzyıl Osmanlı’da Kızılbaş Ayaklanmaları. Ankara: Araştırma Yayınları 2016.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: TDV Yayınları, 5. Baskı., 2019.
• Kutlu, Sönmez. “Aleviliğin Dinî Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi ya da Metadoksi”. İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat - Sönmez Kutlu. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Kutlu, Sönmez. Alevilik-Bektaşîlik Yazıları Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Baskı., 2008.
• Maden, Fahri. “Hızır Belief in Alevism-Bektashism and Alevi-Bektashi Lodges, Tomb and Ocaks Named as Khidr (Hıdır)”. Journal of Alevism-Bektashism Studies 0/14 (01 Haziran 2017), 119-162. https://doi.org/10.24082/abked.2016.14.006
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi, 1. Baskı., 1993.
• Onat, Hasan. “Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevilik-Bektaşîlikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 1 (2009), 18-31.
• Subaşı, Necdet. “Anadolu Aleviliği Üzerine”. Bilimname : Düşünce Platformu 1/1 (2003), 175- 195.
• Tanrıverdi, Ali. “Anadolu Alevi Geleneğinde Kutsalların Bir Derlemesi: Adıyaman Örneği”. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi 3/5 (2018), 139-158.
• Tuğrul, Talip. Tunceli Aleviliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltık Ocağı Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Turan, Ahmet - Üçer, Cenksu. “Bir Alan Araştırmasının Anatomisi: ‘Tokat Yöresi Alevileri, Tarihçesi, İnançları, Örf ve Adetleri’”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/20-21 (2005), 35-67.
• Üçer, Cenksu. Alevilikte Musahiblik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
• Ünlüsoy, Kamile. Anadolu’da Hz. Ali Tasavvurları (XII.-XVI. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı., 2020.
• Üzüm, İlyas. “Kızılbaş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/546-557. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Üzüm, İlyas. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları, 3. Baskı., 2007.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 12. Baskı., 2021.
• Yıldız, Harun. “Alevilik’te İnanç, İbadet/ Erkânlar ve Ahlakî Boyut”. Alevilik Bektaşilik Tarihi, Dinî, Sosyal ve Güncel Boyutlarıyla. Ankara: Bilay Yayınları, 1. Baskı., 2021.
• Yıldızoğlu, Hümeyra. Bayburt İli Halkbilimi ve Etnografyası. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.