TÜRK DİNİ DÜŞÜNCELERİNİN ORTA ASYA BUDİZMİYLE KAYNAŞMASI VE BENGAL'E YANSIMALARI

Yıl 2024, Sayı: 112, 127 - 146, 15.12.2024

Abdur Rahman Fuad

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1444930

Öz

Bu akademik çalışma iki temel konuya odaklanmaktadır. Birincisi, İslamlaşma süreci sırasında Budist etkilerin Türk dinî düşünceleri üzerindeki tasvirini yapmaktır. İkincisi, bu sentez sürecinin Türklerin yerel Budistlerin yardımıyla Bengal bölgesini ele geçirmelerine nasıl yardımcı olduğudur. Bengal ve Orta Asya arasındaki tarihî bağlantı, M.Ö. 1. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Kuzey Hindistan Maurya İmparatorluğu ve Türk Ak Hunların çabaları sayesinde Budizm, Orta Asya’da yayıldı. İslam ise Bengal ve Orta Asya’da Budizm'in muhalefetiyle karşılaştı. Zamanla Türkler Delhi’de bir saltanat kurdular ve ardından Bengal’i fethettiler. Bu çalışmada, tematik odaklı niteliksel bir yaklaşım kullanılacaktır. Ayrıca mevcut bilimsel çalışmada Türkçe, İngilizce ve Bengalce literatürden ikincil kategorik verilerden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bengal Bölgesi, Budizm, Orta Asya Sûfı Tarikatları, Dinî Kaynaşmalar, Türkler.

THE FUSION OF TURKISH RELIGIOUS THOUGHTS IN CENTRAL ASIAN BUDDHISM AND ITS REPERCUSSION TO BENGAL

Öz

This academic research is primarily concerned with two fundamental issues. The first objective is to depict Buddhist impacts on Turkic religious thoughts during Islamisation. The second issue is how this syncretic process aided Turks in capturing the Bengal region with the assistance of local Buddhists. The historical tie between Bengal and Central Asia dates to the first century BCE. With time, the northern Indian Maurya empire and the Turkish Huns played an essential role. Through their efforts, Buddhism spread throughout Central Asia. Besides, Islam encountered significant opposition from Buddhism in Bengal and Central Asia. Over time, the Turks erected a Sultanate in Delhi and then hailed Bengal for the same purpose. As a result of an exhaustive search of the academic research on the database, applicable works have yet to be found related to running scholarly works. This study will employ a qualitative approach with a thematic focus. In addition, secondary categorical data from Turkish, English, and Bengali literature will be utilised in the current scholarly study.

Anahtar Kelimeler

Bengal Region, Buddhism, Central Asian Sufi Tariqahs, Religious Syncretism, Turks.

Kaynakça

• Ahmad, Aziz. Studies in Islamic Culture in the Indian Environment. Oxford: Clarendon Press, 1964. Avci, Mesut. ‘İslamiyetin Orta Asya Tarihi’. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/1 (2020), 517–528. https://doi.org/10.33206/mjss.531275
• Aydınlı, Osman. ‘Maveraünnehi̇r’i̇n Tari̇hi, Si̇yasi̇, İlmi̇ ve Kültürel Yapısı’. Islâm Düsüncesinin Ana Merkezleri: Mâverâünnehir. ed. Seyit Ali Tüz - Ismail Kurt. 9. İstanbul: Ensar Neşriyat TİC. A.Ş, 1. basım., 2019.
• Barua, P.K. Bangladesher Bauddhadharma o Sankskriti. Dhaka: Bangla Academy, 2007.
• Baykuzu, Tilla Deniz. ‘V. Yüzyılda Hunlar ve Budhi̇zm’ 14/34 (2007), 193–214. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2873/39327
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Bi̇çer, Bekir. ‘Türkleri̇n Müslüman Olması Meselesi̇ne Yeni̇ Bi̇r Bakış Denemesi̇’. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 3 (2018), 99–137. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sema/ issue/41285/442424
• Cebecioğlu, Ethem. ‘Güney Asya’da İslamın Yayılmasında Sufîlerin Rolü’. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/3–4 (1992), 157–178. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/2570123
• Ceyhan, Semih. ‘Tebrîzî, Celâleddin’. TDV Encyclopedia of Islam. 40/222–223. Istanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Chattopadhyaya, Debiprasad (ed.). Taranatha’s History of Buddhism in India. Delhi: Motilal Banarsi Dass Publishers Private Limited, 1990.
• Cöhce, Salim. ‘Gaznelilerden Önce Hindistan’da Türk Varlığı’. Erdem 9/27 (1997), 981–988. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44394/549377
• Dawadi, Saraswati. ‘Thematic Analysis Approach’. Journal of NELTA 25/1–2 (2020), 62–71. https://doi.org/10.3126/nelta.v25i1-2.49731
• Elverskog, Johan. Buddhism and Islam on the Silk Road. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 2010.
• Erşan, Hilal - Akdeni̇z, Gül. ‘Türk-İslam Medreseleri̇ ve Budi̇st Vi̇haralari Üzeri̇ne Bi̇r İnceleme’. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi 5/2 (2019), 87– 110. https://doi.org/10.34186/klujes.329757
• Esin, Emel. ‘Ahmed Yesevî Külli̇yesi̇’. TDV Encyclopedia of Islam. 2/162–163. Istanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Esin, Emel. İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târihi ve İslâma Giriş. Istanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Esin, Emel. ‘Thèmes et Symbols Communs Entre Le Bouddhisme Tantrique et La Tradition Bektachis Ottomans’. Bektachiyya. Études Sur l’ordre Mystique Des Bektachis et Les Groups Relevant de Hadji Bektach. ed. A. Popovic, - G. Veinstein. 31–37. Istanbul: Les Éditions Isis, 1995.
• Esin, Emel. ‘Türk Kültür Tarihinden Bir Safha: Milâdî Sekizinci Yüzyılda Türkistanda İslâmiyetin Burkan Dini Ile Karşılaşması’. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü 16/1–2 (78 1977), 231–237.
• Foltz, Richard. Religions of the Silk Road: Premodern Patterns of Globalization. Newyork: Palgrave Macmillan, 2010.
• French, J. C. The Art of the Pal Empire of Bengal. London: Oxford University Press, 1928.
• Fuad, Abdur Rahman. ‘Türk Komutanı İhtiyârüddin Muhammed’in Bengal Bölgesinin Fethi ve Buna Dair Tabakat-ı Nasıri’deki Rivayetlerin Değerlendirilmesi’. İSTEM 40 (2022), 473–482. https://doi.org/10.31591/istem.1227131
• Günay, Ünver. ‘Türklerin Dini Tarihinde ve Kültüründe Çoğulculuk ve Hoşgörü’. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/10 (1998), 49–68. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ eruifd/issue/5974/79381
• Günay, Ünver - Güngör, Harun. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Istanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Hatley, Shaman. ‘Mapping the Esoteric Body in the Islamic Yoga of Bengal’. History of Religions 46/4 (2007), 351–368. https://doi.org/10.1086/518813
• Hitchins, Keith. ‘Kâşgar’. TDV Encyclopedia of Islam. 25/7–9. Ankara: TDV Yayınları, 2022. Inan, Abdülkadir. ‘Müslüman Türklerde Şamani̇zm Kalintilari’. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/4 (1952), 19–30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/ issue/60845/901298
• Ismail, Muhammad. Development of Sufism in Bengal. Aligarh: Aligarh Muslim University, PhD, 1989.
• İzgi, Özkan. Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Jafri, S. Razia. ‘Description of India (Hind and Sind) in the Works of al-Istakhri, Ibn Hawqal, and al-Maqdisi’. Bulletin of the Institute of Islamic Studies 5 (1961), 1–67.
• Kafesoğlu, Ibrahim. Türk Milli Kültürü. Istanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Karim, Abdul. Banglar Itihas-Sultani Amal. Dhaka: Jatiyo Sahitya Prakash, 2013.
• Kitapçı, Zekeriya. Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslamiyet. Konya: Yedikubbe Yayınları, 2004. https://www.kitapyurdu.com/kitap/dogu-turkistan-ve-uygur-turkleriarasinda- islamiyet/76629.html
• Klimkeit, Hans-J. ‘Buddhism in Turkish Central Asia’. Numen 37/1 (1990), 53–69. https://doi. org/10.1163/156852790X00034
• Koca, Salim. ‘Türkler ve İslâmiyet’. Erdem 8/22 (1996), 263–286. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/erdem/issue/44413/549987
• Köprülü, Fuad. ‘İslam Sufi Tarikatlerine Türk-Moğol Şamanlığının Tesiri’. trans. Yaşar Altan. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1–4 (1970). https://doi.org/10.1501/ Ilhfak_0000001357
• Levi, Scot A. The Indian Diaspora in Central Asia and Its Trade. Leiden, Boston, & Koln: Brill Publication, 2002.
• Macun, Inci. ‘Hi̇ndi̇stan’da Türk-Müslüman Mi̇mari̇’. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi 33/1–2 (1990), 347–359. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ dtcfdergisi/issue/66754/1043925
• Majumdar, R. C. An Advanced History of India. India: Macmillan & Co., 3rd Ed., 1973.
• Mannan, Muhammad Abdul. Bangla O Bangali: Mukti Sangramer Mooldhara. Dhaka: Bangladesh Co-operative Book Society, 2006.
• Martin, Luther H. ‘Syncretism, Historicism, and Cognition: A Response to Michael Pye’. Method & Theory in the Study of Religion 8/2 (1996), 215–224.
• Mert, Rabia. ‘İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci’. Tokat İlmiyat Dergisi 9/2 (2021), 655–678. https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1005393
• Milot, J.R. The Spread of Islam in Bengal in the Pre-Mughul Period (1204-1538 A.D.) - Context and Trends. Quebec: MacGill University, Master’s, 1970.
• Modi, Jivanji Jashedji. The Early Ristory of the Huns and Their Inroads in India and Persia. Bombay: The Asiatic Papers, 1917.
• Neelis, Jason. Early Buddhist Transmission and Trade Networks. Leiden & Boston: Brill Publication, 2011. https://brill.com/display/title/18172
• Niyogi, Puspa. Buddhism in Ancient Bengal. Calcutta: Kali Press, 1960. http://archive.org/ details/in.ernet.dli.2015.544311
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültürünün Gelişme Çağları. Istanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971. Öngören, Reşat. ‘Şeyh’. TDV Encyclopedia of Islam. 39/50–52. Istanbul: TDV Yayınları, 2010. Öztuna, Yılmaz. Devletler ve Hanedanlar. 2 Volume. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 3rd Ed., 2005.
• Pines, Shlomo. ‘Hint Düşüncesi Özellikle Budist Düşüncenin Kelâm Doktrinlerindeki Bazı Hususlara Etkisi Üzerine’. trans. Murat Kılavuz. Marife 3/3 (2003), 353–369. Rahman, Shah Noorur Rahman. ‘Religious and Cultural Syncretism in Medieval Bengal’. The NEHU Journal 16/1 (2018), 53–77.
• Ray, Niharranjan. Bangaleer Itihas: Adi Parba. Calcutta: Dey’s Publishing, 1420. Ray, Niharranjan. ‘Mahasthan: An Early Buddhist Centre in Bangladesh’. South Asian Archaeology, 185–190. Şahi̇n, H. Hilal. ‘Tari̇hsel Bi̇r Panorama: Hi̇nt-Türk Tari̇hi̇ne Dai̇r “Babürlüler Dönemi̇ne Kadar»’. Türk Dünyası Araştırmaları 119/234 (2018), 127–142. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/tda/issue/59765/861835 Said, Edward W. Culture and Imperialism. Newyork: Vintage Books, 1993.
• Sarıtaş, Eyüp. ‘Eski Uygur Türklerinde Tercüme Faaliyetleri Hakkında Kısa Bir Araştırma’. Doğu Araştırmaları 7 (2011), 5–16. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/ 1049656 Sastri, Haraprasad. Discovery Of Living Buddhism In Bengal. Calcutta: Hare Press, 1897. Shaw, Miranda E. Passionate Enlightenment Women in Tantric Buddhism. New Jersey: Princeton University Press, 1994. Shiraj, Minhaz-i. Tabaqat-i Nasiri. trans. H.G. Raverty. Calcutta: Oriental Books, 1970. Tanci, Muhammad. İbni Batûta Seyahatnâmesi. trans. Mumin Çevik. Istanbul: Üçdal Neşriyat, 1983.
• Taşağil, Ahmet. ‘Hoten’. TDV Encyclopedia of Islam. 18/251–253. Istanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Taşdemirci, Ersoy. ‘Medreseleri̇n Doguş Kaynaklari ve İlk Zamanlari’. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (1988), 269–278
• Thomas, Edward J. The Life of Buddha: As Legend and History. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd, 1931.
• Tümer, Güney. ‘Budizm’. TDV Encyclopedia of Islam. 6/52–60. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1992.
• Turan, Osman. Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi. Istanbul: Ötüken Neşriyat, 2005.
• Uludağ, Süleyman. ‘Hankah’. TDV Encyclopedia of Islam. 16/42–43. Istanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Walter, Mariko Namba. ‘Buddhism in Central Asian History’. The Wiley Blackwell Companion to East and Inner Asian Buddhism. ed. Mario Poceski. 19–39. Oxford: John Wiley & Sons, Ltd, 2014. https://doi.org/10.1002/9781118610398.ch1
• Yusuf, Imtiyaz. ‘Dialogue Between Islam and Buddhism through the Concepts Ummatan Wasaṭan (The Middle Nation) and Majjhima-Patipada (The Middle Way)’. Islamic Studies 48/3 (2009), 367–394. https://www.jstor.org/stable/20839172
• Zeren, Münevver Ebru. ‘Conception of God and Universe Among Turks in Buddhism and Islamic Sufism’. Turkish Studies 13/2 (2018), 127–144. http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies.13007
• Zeren, Münevver Ebru. ‘Eski̇ Türk ve Hi̇nt Kültürleri̇nde Hükümranlikla İlgi̇li̇ Mefhumlar’. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 34 (2016), 103–148.
• Zeren, Münevver Ebru. ‘Göktürk ve Uygur Dönemi Yazıtlarında Budizm’in İzleri ve Etkileri’. Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu Bildiriler I. Cilt. 689– 705. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022. https://doi.org/10.37879/978975174998 7.2022.3