In The Context Of Literary Sociology, Kızılbash And Sunnism In Iskender Pala's Novel Shah & Sultan

Yıl 2024, Sayı: 112, 165 - 180, 15.12.2024

Erdi Demir , Mehmet Şahin

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1463545

Öz

RReligion is one of the most fundamental phenomena that make up a society. Religion,
which basically makes sense of the purpose of human existence, has influenced society in moral, political, literary, economic and sociocultural fields. Beliefs and the first religious texts,
whether oral or written, have a literary character. In this respect, religion has directly influenced
the emergence of literary texts and increased its functionality through the expressive power
of literature, while literature has increased its richness of expression by feeding on religion.
Because the common means of expression used by both of them in explaining the truths is
language. The unity of religion and literature, which is as old as the history of humanity, has
brought with it the influence and nourishment of each other. Works examining this interaction
have emerged in every period of history. In this respect, İskender Pala’s novel Shah and Sultan,
which is the subject of this study, is analyzed in terms of how the factor of faith affects social
life and how the phenomena of Kızılbaşism and Sunnism are depicted in the novel. In the study,
it is questioned what kind of meaning the author attributes to the concepts of Kızılbaşlık and
Sunnism. In the research, the concepts of Kızılbaşlık and Sunnism are taken into the center and
the possibilities and competencies of sociology of literature are utilized. Sociology of literature
is a discipline that examines social life and social institutions, norms and values with its own
unique techniques. Sociology of literature, which not only reflects the expression and feelings
of the author but also reveals the beliefs, traditions, customs, lifestyle and way of thinking of
the society in which the literary work is written, is a product of the interaction of society and
literary institutions.
In the novel, which reflects the projections of the relationship between religion and society,
rich values related to the beliefs of Kızılbaş Alevism such as the jami of etiquette, jami of forty,
jami of love, semah, talip, musahip, tevella and teberra principle are shared. It is evaluated that
the novel, which also includes folkloric elements, provides a rich content and contribution to
Turkish folk culture in the context of Kızılbaş Alevism culture and belief practices

Anahtar Kelimeler

Shah&Sultan, Qizilbash, Sunni, Religion and Society, Sociology of literature.

EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ BAĞLAMINDA İSKENDER PALA’NIN ŞAH VE SULTAN ROMANINDA KIZILBAŞLIK VE SÜNNİLİK

Öz

Din, bir toplumu oluşturan en temel olgulardan biridir. En temelde insanın varoluş
amacını anlamlandıran din; ahlâkî, siyasî, edebî, iktisadî ve sosyokültürel alanlarda toplumu
etkilemiştir. Gerek sözlü gerekse yazılı olsun toplumu etkileyen inançlar ve ilk dini metinler
edebî bir karakter taşımaktadır. Bu açıdan din, edebî metinlerin ortaya çıkmasını doğrudan
etkilemiş, edebiyatın ifade gücü vasıtasıyla işlevselliğini artırmış buna karşılık da edebiyat
dinden beslenerek kendi ifade zenginliğini artırmıştır. Çünkü ikisinin de hakikatleri açıklamada
kullandıkları ortak ifade aracı dildir. İnsanlık tarihi kadar eski olan din ve edebiyat birlikteliği
beraberinde birbirinden etkilenmeyi ve beslenmeyi getirmiştir. Bu etkileşimi irdeleyen
eserler tarihin her döneminde ortaya çıkmıştır. İşte araştırmanın konusunu oluşturan İskender
Pala’nın Şah ve Sultan romanından hareketle inanç faktörünün toplumsal yaşamı nasıl
etkilediği, romanda Kızılbaşlık ve Sünnilik olgularının nasıl betimlendiği bu açıdan ele
alınmıştır. Çalışmada, yazarın Kızılbaşlık ve Sünnilik kavramlarına nasıl bir anlam yüklediği
sorgulanmıştır. Araştırmada Kızılbaşlık ve Sünnilik kavramları merkeze alınarak edebiyat
sosyolojisinin imkân ve yeterliliklerinden yararlanılmıştır. Edebiyat sosyolojisi, toplumsal
yaşamı ve toplumsal kurumları, normlar ve değerlerini kendine özgü teknikleriyle inceleyen bir
disiplindir. Sadece yazarın ifade ve duygularını yansıtmaktan öte edebi eserin kaleme alındığı
toplumun inanç, gelenek, görenek, yaşam tarzı ve düşünce biçimini ortaya koyan edebiyat
sosyolojisi, toplum ve edebiyat kurumları etkileşiminin bir ürünüdür. Din ve toplum ilişkisinin
izdüşümlerini yansıtan romanda Kızılbaş Aleviliğine dair görgü cemi, kırklar cemi, muhabbet
cemi, semah, talip, musahip, tevella ve teberra ilkesi gibi Kızılbaş Alevilik inancına ilişkin
zengin değerler paylaşılmıştır. Folklorik unsurlara da yer verilen romanın, Kızılbaş Alevilik
kültürü ve inanç pratikleri bağlamında Türk halk kültürüne zengin bir içerik ve katkı sağladığı
değerlendirilmiştir..

Anahtar Kelimeler

Şah&Sultan, Kızılbaş, Sünni, Din ve toplum, Edebiyat sosyolojisi.

Kaynakça

• Aksoy, Mustafa. “Türk Kültüründe Alevilik”.İstanbul Journal of Sociological Studies 24, 65- 73, 1993.
• Alıcı, Abdulvahap. “Aleviliğin doğuşu: Kızılbaş sufiliğinin toplumsal ve siyasal temelleri 1300-1501”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 12/1, 205-209, 2019.
• Alptekin, Mehmet & Alptekin, Dilek. “İskender Pala’nın Şah ve Sultan Adli Romanında Halk Bilimi Unsurları”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, 193-224, 2017.
• Beşkonak, Aynur. “İskender Pala’nın Şah ve Sultan romanında mezhep ayrılığı ve doğurduğu sonuçlar”. Asya Studies, 4/10 , 8-12, 2019.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu’nun gizli kültürü: Alevilik. Hamburg: Hamburg Alevi Kültür Merkezi, 1990.
• Bodur, Hüsnü Ezber. “Dini Tipoloji Bağlamında Anadolu Aleviliği.” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 1-33, 2016.
• Bozkurt, Fuat. Aleviliğin toplumsal boyutları. Ankara: Tekin Yayınevi, 1990.
• Bulduker, Gülten. “Estetik algımızda ahilik kültürünün önemi”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 47, 23-38, 2020.
• Ceylan, Yılmaz. “Yeni bir kimlik hareketi: Anadolu Aleviliği.” Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13, 210-226, 2015.
• Çandır, Kazım. “İskender Pala’nın Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk romanı üzerine bir inceleme”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/21, 807-844, 2018.
• Demir, Zafer. “Sosyolojik açıdan edebiyat ve din”. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 1, 13-30, 2018.
• Demir, Erdi. “Orhan Pamuk’un romanlarında göç, kültür ve kimlik”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 73, 100-113, 2022
• Demir, Erdi. “Orhan Pamuk’un Kafamda Bir Tuhaflık adlı yapıtında Alevilik inancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 106, 337-352, 2023a.
• Demir, Erdi. Abdallar üzerine etnografik bir alan araştırması: Antalya Abdalları, kültür, kimlik ve toplumsal değişme. (Basılmamış Doktora Tezi), Antalya, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, 2023b.
• Demircioğlu, Aytekin. “İbn-i Haldun’un Mukaddimesi bağlamında Şiilik ve Alevilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 69, 153-166, 2014.
• Erdemir, Gökçen Kara. “Yeni Tarihselci Söylem Işığında Bir Disiplin Olarak Edebiyat”. Folklor/ Edebiyat, 24/95, 299-312, 2018.
• Geçikli, Kubilay. “Edebiyatta yeni Tarihselcilik”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40/1 , 173-188, 2016.
• Göksu, Erkan. “Türkiye Selçuklu ordusundaki Frenk ücretli askerler ve Babailer İsyanı’nın bastırılmasındaki rolleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, 211- 233, 2015.
• Gönenç, Sezen. “İskender Pala’nın od adlı romanında folklor unsurları”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/2, 45-69, 2013.
• Gültürk Uysal, Alev. “İskender Pala’nın şah & sultan romanında “Hata’i-aşk-iktidar” üçgeninin kavramsal ve simgesel düzlemde çözümlenmesi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7/2 , 942-955, 2018.
• İbn-i Haldun. Mukaddime (A. Erkoç, Haz.) Ankara: Yason Yayıncılık, 2015.
• Kırbaş, Ufuk & Çelik, Yakup. “İskender Pala’nın romanlarında yeni tarihselciliğin izleri”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergisi, 1/26, 135-141, 2015.
• Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektaşilik terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınları, 2005.
• Köprülü, Mehmet Fuat. Edebiyat araştırmaları 2. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Maalouf, Amin. Ölümcül Kimlikler. Aysel Bora (Çev.). (26. Baskı) İstanbul YKY, 2008.
• Mélikoff, Irene. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Çev. Turan Alptekin, İstanbul: Yeni Gün Basın ve Yayıncılık, 2010.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. 6 Basım. İstanbul: Cem Yayınevi, 1988.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Babaîler İsyanından Kızılbaşlığa: Anadolu’da İslâm Heterodoksisinin Doğuş ve Gelişim Tarihine Kısa Bir Bakış”. Belleten 64/239, 129-160, 2000.
• Özcan, Zeki. Hermenötik İstanbul: Alfa yayınları. 2000.
• Özkan, Ali Rafet. Din-Mitoloji İlişkisi. Ekev Akademi Dergisi, 11, 9-20, 2002.
• Pala, İskender. Şah ve Sultan. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010a.
• Pala, İskender. “İstanbul: Dizelerin ve Cümlelerin Müstesna Şehri”. Şehir ve Kültür, Ed. A.E. Bilgili, 183-233. Ebru Matbaacılık, İstanbul, 2010b.
• Sepetçioğlu, Mustafa Necati. Dedem Korkut’un Kitabı (6. Baskı). İstanbul: İrfan yayınevi 1998. Soykan, Ömer Naci. Edebiyat Sosyolojisi Kuram ve Uygulama. İstanbul: Dönence Yayınları, 2009.
• Subaşı, Nejdet. Alevi modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Şapolyo, Enver Behnan. Mezhepler ve tarikatlar tarihi. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2013. Şatıroğlu, Ayşen. “Edebiyat Sosyolojisi”. İstanbul University Journal of Sociology, 3/11, 173- 177, 2006.
• Tanrıverdi, Hasan. “Din-kültür ilişkisi üzerine bir değerlendirme”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 8/3, 595-60, 2018.
• Taşğın, Ahmet. “Safevî-Osmanlı Savaşı’ndan itibaren dinî söylemin siyasal propaganda aracı olarak kullanılması: Dede Kargın örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 49, 209-224, 2009.
• Tekin, Nergishan. Türklük ve Alevilik-Bektaşilik. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Uçar, Ramazan, “Alevîlik-Bektaşîlik”, Ed: Niyazi Akyüz ve İhsan Çapçıoğlu, Din Sosyolojisi El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Üçer, Cenksu. “Aleviliğin yanlış algılanması: Muharrem uygulamaları örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, 45-76, 2015.
• Üzüm, İlyas, “Alevilikte Hz. Ali Telakkisi”, Hayatı Kişiliği ve Düşünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, 08-10 Ekim 2004, 2005, s. 189-202.
• Yazıcı, Hasan. Edebiyat sosyolojisinin bölümleri ve konuları. Folklor Akademi Dergisi, 4/1, 40-55, 2009.
• Yeşilyurt, Şamil. “Nedim Gürsel’in romanlarının yeni tarihselci bağlamda okunması”. Electronic Turkish Studies, 4, 2009.
• Yıldırım, Rıza. “Geleneksel Alevilikten modern Aleviliğe: tarihsel bir dönüşümün ana eksenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 135-162, 2012.
• Yıldız, Harun-Bulut, Halil İbrahim, Tarihi Dini Sosyal ve Güncel Boyutlarıyla Alevîlik- Bektaşîlik, Ankara: Bilay Yayınları, 2021.
• Yüksel, Aslı. “Amat romanında yeni tarihselcilik”. Söylem Filoloji Dergisi 1/1, 78-91, 2016