FROM BUDDHA-DEER RELATIONSHIP IN BUDDHISM TO AWLIYA-DEER RELATIONSHIP IN BEKTASHISM

Yıl 2024, Sayı: 112, 263 - 278, 15.12.2024

Sümeyra Alan

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1483486

Öz

Buddhism is a mystical teaching born in the north-east of India, based on the control of emotions, moral purity and universal love. Bektashism, on the other hand, is a sect that was shaped around Kalenderism in the eighteenth century and emphasised universal values such as humanity and love. Although they emerged at different dates and in different geographies, Buddhism and Bektashism share some similar symbols and meanings. Both focus on universal values deep within humanity and bring people together spiritually. In both traditions, the deer figure is a symbol of nature and natural balance. In Buddhism and Bektashism, the deer is often associated with the grace, peace and balance of nature. These figures represent the human connection with nature and the beauty of nature. In addition, the deer figure is a symbol of spiritual enlightenment in both faith traditions. In Buddhism, the deer figure is associated with the Buddha's enlightenment and spiritual journey, while in Bektashism, the deer figure represents the finding of inner balance and spiritual quest. In addition, the deer figure is associated with concepts such as peace, grace and serenity in both traditions. The deer, which is seen as a part of the spiritual quest, expresses the finding of inner balance. Within Buddhism, the deer metamorphosis is a concept that usually carries a symbolic meaning and is discussed with various interpretations in different Buddhist texts. Especially in texts about the life and teachings of the Buddha, deer are used as an important symbol. Haji Bektash Veli’s donning of the deer's underpants likewise symbolises his spiritual journey and inner transformation. Entering the deer's underwear represents the quest to get rid of worldly ties and reach spiritual peace. In our study, after giving information about the deer symbol in Buddhism, the deer metamorphosis in Buddhism will be mirrored in the similarity of the deer metamorphosis in Bektashism, and witnesses and narratives about the deer will be presented to the reader through our study.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic Language, metamorphosis, deer figure, Buddhism, Bektashism

BUDİZM’DE BUDA-GEYİK MÜNASEBETİNDEN BEKTAŞİLİKTEKİ VELİ-GEYİK MÜNASEBETİNE

Öz

Budizm, Hindistan’ın kuzeydoğusunda doğmuş, duyguların kontrolü, ahlaki temizlik ve evrensel sevgi gibi temellere dayanan mistik bir öğretidir. Bektaşilik ise XIII. yüzyılda Kalenderîlik çevresinde şekillenmiş, insanlık ve sevgi gibi evrensel değerlere vurgu yapmış bir tarikattır. Her ne kadar farklı tarihlerde ve farklı coğrafyalarda ortaya çıksalar da, Budizm ve Bektaşilik bazı benzer sembolleri ve anlamları paylaşır. Her ikisi de insanlığın derinliklerindeki evrensel değerlere odaklanır ve ruhsal yönden insanları bir araya getirir. Her iki gelenekte de geyik figürü, doğanın ve doğal dengenin bir sembolüdür. Budizm ve Bektaşilikte geyik, genellikle doğanın zarafeti, huzuru ve dengesiyle ilişkilendirilir. Bu figürler, insanın doğayla olan bağlantısını ve doğanın güzelliklerini temsil eder. Ayrıca, geyik figürü her iki inanç geleneğinde de manevi aydınlanmanın bir sembolüdür. Budizm’de geyik figürü, Buda’nın aydınlanması ve manevi yolculuğu ile ilişkilendirilirken, Bektaşilikte geyik figürü, insanın içsel dengeyi bulması ve manevi arayışı temsil eder. Bunun yanı sıra, geyik figürü her iki gelenekte de huzur, zarafet ve dinginlik gibi kavramlarla ilişkilendirilir. Ruhsal arayışın bir parçası olarak görülen geyik, insanın içsel dengeyi bulmasını ifade eder. Budizm içerisinde geyik metamorfozu, genellikle sembolik bir anlam taşıyan ve farklı Budist metinlerinde çeşitli yorumlarla ele alınan bir kavramdır. Özellikle Buda’nın hayatı ve öğretileriyle ilgili metinlerde geyiklerin önemli bir sembol olarak kullanıldığı görülür. Hacı Bektaş-ı Veli’nin geyik donuna girmesi de aynı şekilde manevi yolculuğunu ve içsel dönüşümünü sembolize eder. Geyik donuna girmek, dünyevi bağlardan kurtulma ve manevi huzura ulaşma arayışını temsil eder. Çalışmamızda Budizm’de karşımıza çıkan geyik sembolü hakkında bilgi verildikten sonra Budizm’deki geyik metamorfozunun Bektaşilikteki benzerliğinde ayna tutulacak, geyikle ilgili tanıklar ve anlatılar çalışmamız aracılığıyla okuyucuya sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Dili, metamorfoz, geyik figürü, Budizm, Bektaşilik

Kaynakça

• Aktaş, Gıyasettin. “ Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve “Haza Destan-ı Geyik””. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 12, 161-170, 1999. Aslan, Namık. “Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine.” Millî Folklor, 16(64), 37-43, 2004.
• Beer, Robert. The Encyclopedia of Tibetan Symbols and Motifs. Boston: Shambhala, 1999.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru, (İnanışlar. Töre ve Törenler. Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1973.
• Buda’s Lions The Lives of the Eighty-Four Siddhas Abhayadatta. J. B. Robinson (Çev.). Berkeley: Dharma Publishing, 1979.
• Coşanay, Büşra. Tasavvuf Düşüncesinde Seyr u Sülûk Üzerine Bir İnceleme. Anasay, 2, 199- 216, 2017.
• Cowell, Edward Byles. The Jātaka or Stories of the Buddha’s Former Births. Vol I, Cambridge: Cambridge University Press, 1895.
• Elmalı, Murat. Daśakarmapathaavadānamālā, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2009
• (→DKPAM). Elmalı, Murat. “Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Metamorfoz.” Acta Turcica, 2(1), 1-34, 2012.
• Güngör, Özcan ve Aksoy, Erdal. “Sosyolojik Açıdan Alevi/Bektaşilerde Tenasüh İnancı.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 249-270, 2012.
• Günşen, Ahmet. “Gizli Dil Açısından Alevi-Bektaşilik Erkan ve Deyimlerine Bir Bakış.” Turkish Studies, 2(2), 328-350, 2007.
• Karayel, Salih Emre ve Albayrak, Ali. “Alevî-Bektâşî İnanç Sisteminde Hayvanlarla İlgili Mitolojik Unsurlar.” Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(3), 438-455, 2020.
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Martin, Rafe. “The Banyan Deer.” The Hungry Tigress: Buddhist Legends and Jataka Tales, Berkeley, 1990.
• Monier-Williams, Sir Monier. A Sanskrit-English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages. Oxford, 1899 (→MW).
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Bektaşîlik.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, 373-379, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî-Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Saltık Özkan, Tuba. “Bamsı Beyrek ve Bey Böyrek Anlatılarında Arketipik İmgeler.” Millî Folklor, 22(85), 81-90, 2010.
• Selçuk, Ali. Ağaçeri Türkmenleri Tahtacılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008. Su, Süreyya. Hurafeler ve Mitler - Halk İslamında Senkretizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Turan, Ahmet. “Hacı Bektaş-ı Veli ve Tunceli.” Millî Folklor, 11, 36-38, 1991.
• Türkan, Kadriye. “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler.” Türkbilig, 15, 136-154, 2008.
• Uçar, Ramazan. Alevîlik-Bektaşîlik Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Ankara: Berikan Yayınevi, 2012.
• Yıldız, Hüseyin. Eski Uygur Budist Metinlerinde Bir Karakter Analizi Kuan Şi İm Pusar (觀 Elektronik Kaynaklar
• Budizm’in Ortak Noktası (https://thubtenchodron.org/tr/)
• Gakai, S. Dictionary of Buddhism (https://www.nichirenlibrary.org)
• Güncel Türkçe Sözlük (https://sozluk.gov.tr/)
• Hopkins, J. (2011). Tibetan-Sanskrit-English Dictionary (www.glossaries.dila.edu.tw).
• Jataka Tales Vol 1: King Banyan Deer [Chapter 1] (https://www.Budanet.net/e-learning/ buddhism/bt1_13.htm)
• Lakkhana Jataka (https://thejatakatales.com/lakkhana-jataka-11/)
• Lalitavistara Sutra (Skt. Lalitavistarasūtra; Tib. རྒྱ་ཆེར་རོལ་པ་, gyacher rolpa, Wyl. rgya cher rol pa; Eng. The Play in Full) Translated into Tibetian by Jinamitra & Dānaśīla & Munivarman & Yeshé Dé (https://read.84000.co/translation/toh95.html)
• Nandiyamiga Jataka (https://thejatakatales.com/nandiyamiga-jataka-385/)
• Nigrodhamiga Jataka (https://thejatakatales.com/nigrodhamiga-jataka-12/)
• Rohanta-Miga Jataka (https://thejatakatales.com/rohanta-miga-jataka-501/)
• Ruru Jataka (https://thejatakatales.com/ruru-jataka-482/)
• Sarabha-Miga Jataka (https://thejatakatales.com/sarabha-miga-jataka-483/)
• Suvannamiga Jataka (https://thejatakatales.com/suvannamiga-jataka-359/)
• Tibetian Trekking (https://tibetantrekking.com)
• Tipallattha-Miga Jataka (https://thejatakatales.com/tipallattha-miga-jataka-16/)