THE FEMİNİNE PAİN OF SEPARATİON: FERÎDE HANIM'S FİRÂKNÂME WRİTTEN ON THE DEATH OF HER HUSBAND

Yıl 2024, Sayı: 112, 201 - 216, 15.12.2024

Mehmet Sait Çalka

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1492000

Öz

Firâknâmes are texts that generally sing of separation, they are also texts that can be associated with elegies. However, while elegies express the deep sorrow of the author for the death of a person or a creature that was very precious to him, firâknâmes are texts that deal with the anguish of separation, farewell and estrangement as well as death. Therefore, firâknâmes are closely related to the texts called “iştiyâknâme”, “tahassürnâme” or “hasretnâme”. In fact, some texts written in this genre also have biographical/autobiographical features to a great extent, as they deal with the poet's separation from his homeland or the person he loves. Firâknâmes, the first examples of which appear in Persian literature, are also found in Turkish literature. Accordingly, since the beginning of classical Turkish poetry, more than 25 texts have been identified that can be included in firâknâmes. A text that can be added to these texts is the verse “âh el-firâk” in Ferîde Hanım's Divan, which she apparently wrote for her deceased husband Ali Râif Efendi.
In this study, after the intralingual translation of the verse, which is in Ferîde Hanım's Divan and consists of five stanzas, the verse in question has been analyzed and annotated in the context of firâknâme. Ferîde Hanım wrote this verse, the last line of each stanza of which is repeated as “Hasretâ vâ firkatâ sad elvedâ âh el-firâk”, in other words, it is written in the form of a continuous museddes, in 1858 after the death of her husband Ali Râif Efendi. The verse, which is titled “It was written for the death of my husband Ali Râif Efendi”, is written in the aruz pattern “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün”. It is possible to say that this poem, which can also be associated with the genre of mersiye, is written in the style of firâknâme in terms of both its repeated last lines and its vocabulary. We believe that this article will give direction to the studies to be conducted in order to reveal the historical course of the poems written in the style of firâknâme.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Ferîde Hanım, Divan, Literary Style, Firâknâme

AYRILIK ACISININ KADINCASI: FERÎDE HANIM’IN EŞİNİN VEFATINA DAİR FİRÂKNÂMESİ

Öz

Firâknâmeler, genel olarak ayrılığı terennüm eden metinler olmakla birlikte mersiyelerle ilişkilendirilebilen metinlerdir. Ancak mersiyeler, müellif için çok kıymetli olan bir insan veya bir canlının ölümüne karşı duyduğu derin acıyı terennüm ederken firâknâmeler ise ölümün yanı sıra daha çok ayrılığın, vedanın veya birinden uzaklaşmanın verdiği ıstırabı işleyen metinler olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla firâknâmeler, iştiyâknâme, tahassürnâme ya da hasretnâme adıyla adlandırılan metinlerle de yakından ilişkilidir. Hatta bu tarzda yazılan bazı metinler, müellifin vatanından yahut sevdiği kişiden ayrı düşmesi bahsini açarken önemli ölçüde biyografik/otobiyografik özellikler de taşımaktadır. İlk örnekleri Fars edebiyatında görülen firâknâmelere Türk edebiyatında da rastlanmaktadır. Buna göre klasik Türk şiirinin başlangıcından itibaren firâknâmelere dâhil edilebilecek 25’i aşkın metin tespit edilmiştir. Bu metinlere eklenebilecek bir metin de Ferîde Hanım’ın Divan’ında yer alan ve vefat eden eşi Ali Râif Efendi için kaleme aldığı anlaşılan “âh el-firâk” manzumesidir.
Bu çalışmada Ferîde Hanım’ın Divan’ında yer alan ve beş bentten oluşan manzumenin dil içi çevirisi yapıldıktan sonra söz konusu manzume, firâknâme bağlamında incelenmiş ve şerh edilmeye çalışılmıştır. Her bendinin son mısraı “Hasretâ vâ firkatâ sad elvedâ âh el-firâk” olarak tekrarlanan yani mütekerrir müseddes şeklinde olan bu manzumeyi Ferîde Hanım, eşi Ali Râif Efendi’nin vefatından sonra 1858’de kaleme almıştır. “Zevcim Ali Râif Efendi’nin Vefâtına Söylenildi” başlığını taşıyan manzume, fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün aruz kalıbıyla kaleme alınmıştır. Mersiye türüyle de ilişkilendirilebilen bu manzumenin gerek mütekerrir mısraı gerekse kelime kadrosu itibarıyla firâknâme tarzıyla yazıldığını söylemek mümkündür. Bu çalışmanın, firâknâme tarzıyla kaleme alınmış manzumelerin tarihi seyrini ortaya koyma noktasında yapılacak çalışmalara yön vereceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Ferîde Hanım, Divan, Edebî Tarz, Firâknâme

Kaynakça

• Aka Kiyağa, Belde. “Divan Şiirinin Soğuk Rüzgârı: Sarsar”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2022), 633-660.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_atasozleri&vie w=atasozleri, ts.
• Akar, Metin. “Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler I-II”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 2/5 (1987), 1-22.
• Akkuş, Metin. Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebi Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen, 2007.
• Akkuş, Metin. Klâsik Türk Şiirinin Anlatım Dünyası Edebi Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2024.
• Akman, Eyüp. Kastamonu Kaynaklarında Erzurumlu Emrah. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 2011.
• Aydın, Abdullah. Kastamonulu Divan Şairleri. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2019.
• Batislam, H. Dilek. “Mesnevilerde Mektup Tarzı Anlatım”. İlmî Araştırmalar 13 (2002), 17-34.
• Bice, Hayati. Divan-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yayınları, Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı., 2000.
• Çağlayan, Bünyamin. Baharzâde Ferîde Hanım Divanı. Ankara: Çağhan Ofset, 2006.
• Çelik, Aysun. “Hakiki Bir Aşkın Hatırası: Ferîde Hanım Dîvânı’nda Eşi Ali Râif Bey’in İzleri”. International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS) 12/44 (2021), 336-364.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Eski, Ömer. Nâbî Divanının Türler ve Tarzlar açısından İncelenmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ) I-II. Ankara: AKM Yayınları, Haz. Kayahan Özgül., 2000.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Kanar, Mehmet. Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Karslı, İlyas. Arapça-Türkçe Yeni Sözlük Arabî-Türkî El-Mu’cemu’l-Cedîd. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Mutçalı, Serdar. El-Mu’cemü’l-Arabiyyi’l-Hadis Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Mütercim Ahmed Âsım Efendi (ed.). Muhtasar El Kamûsu’l Muhit Tercümesi (Kamûs-ı Okyanus). (haz: Bilal Eren) İstanbul: Akdem Yayınları, 2022.
• Özkat, Mustafa. Bahârzâde Ferîde Hanım. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2024.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Parlatır, İsmail. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. Ankara: Yargı Yayınları, 2008.
• Salehpur, Cemşid. Ferheng-i Câmî (Farsça-Türkçe Genel Sözlük). Tahran: Ramin Matbaası, 1996.
• Sarı, Mevlût. El-Mevârid - Arapça-Türkçe Lugat. İstanbul: Bahar Yayınları, 1982.
• Tarlan, Ali Nihat. Necâtî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tavukçu, Orhan Kemâl. “Ayrılığın Terennümü: Eski Türk Edebiyatında Firâk-nâmeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/10 (2007), 197-220.
• Tavukçu, Orhan Kemal. “Türk Edebiyatında Firâk-nâme Adlı Eserler”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi / The Journal of Turkish Cultural Studies 10 (2004), 89-122.
• Tavukçuoğlu, Orhan Kemal. Dîvân Yunus Emre. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2024.
• Törenek, Mehmet. “Yol ve Yolculuk Benzetmeleri Bağlamında Şiirimizde Ölüm”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı, 28 (2005), 129-143.
• Yalçınkaya, Şerife. “Osmanlı Kadın Şâirleri Erkekler Gibi mi Yazardı?” Nüans Sanat Tarihi Dergisi 2 (2012), 113-119.
• Yörür, Ali. Kadı Hasan Bin Ali Manastırî Firâk-nâme (Tenkitli Metin). Edirne: Trakya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013