EVALUATION OF BEKTASHI DERVISHES IN ESKISEHIR PROVINCE WITHIN THE SCOPE OF FAITH TOURISM

Yıl 2024, Sayı: 112, 247 - 262, 15.12.2024

Duygu Yetgin Akgün , Aysel Kaya

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1534509

Öz

Eskisehir has become a tourist centre with the efforts of the local administration in recent years. In addition to many museums, historical buildings, parks and touristic activities serving the city tourism, there are important attraction centres for religious tourism such as mosques, masjids, tombs, complexes, churches, shrines and cemeteries throughout the province. These religious buildings in Eskisehir have been home to Mevlevi, Kalenderi and Bektashi lodges as well as different religions and sects in the historical process. Mevlevi lodges are located in the city centre. However, Seyitgazi district was a religious centre for the Kalenderî-Bektashi community in the Seljuk and early Ottoman periods and this region contains many religious heritage. The tombs and complexes of Bektashi dervishes, who were effective in the Turkification of the region and the spread of Islam, constitute a potential for faith tourism in terms of both tangible and intangible cultural heritage. From this point of view, it was thought that visits to Bektashi lodges in this region could be an alternative to city tourism, but it was seen that these centres were not included in the tour programmes for domestic tourists coming to the city. This study aims to evaluate the Bektashi dervish lodges in Eskisehir within the scope of faith tourism from the perspective of tour guides. In this study, in which qualitative research method was adopted, semi-structured interviews were conducted with 16 people working as tour guides in Eskisehir province, based on the important role of tour guides in promoting the destination and informing tourists. The data obtained from the interviews were transferred to the qualitative data analysis programme MAXQDA and deductive thematic analysis was carried out. As a result of the study, it was determined that city tourism is dominant in Eskişehir, Seyyid Battal Gazi Complex, Tomb of Seyh Sücaeddin Veli, Tomb of Üryan Baba and Tomb of Himmet Baba in Seyitgazi can be evaluated within the scope of religious tourism, the promotion of the mentioned Bektashi lodges is insufficient and they are not included in tour programmes, and tourist guides are willing to receive training on this subject. This study will contribute to the creation and promotion of a faith route that includes Bektashi lodges in Eskişehir. In addition, it is thought that it can create an alternative to city tourism with a faith tourism route.

Anahtar Kelimeler

Faith Tourism, Bektashism, Tour Guides, Eskisehir, Seyitgazi

Proje Numarası

2207E069

ESKİŞEHİR İLİNDEKİ BEKTAŞİ DERGAHLARININ İNANÇ TURİZMİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Eskişehir, son yıllarda yerel yönetimin çabaları ile turistik bir merkez haline gelmiştir. Şehir turizmine hizmet eden birçok müze, tarihi yapı, park ve turistik faaliyetin yanı sıra il genelinde camiler, mescitler, türbeler, külliyeler, kiliseler, mabetler ve mezarlıklar gibi inanç turizmi için önemli cazibe merkezleri bulunmaktadır. Eskişehir’deki bu dini yapılar, tarihsel süreç içinde farklı dinler ve mezhepler gibi Mevlevi, Kalenderi ve Bektaşi dergahlarına da yurt olmuştur. Mevlevi dergahları şehir merkezinde bulunmaktadır. Ancak Seyitgazi ilçesi, Selçuklu ve Osmanlı’nın ilk dönemlerinde, Kalenderî-Bektaşi topluluğu için bir dini merkez konumunda olup bu bölge birçok dini mirası içerisinde barındırmaktadır. Bölgenin Türkleşmesinde ve İslamiyet’in yayılmasında etkili olan Bektaşi dervişlerinin türbeleri ve külliyeler hem somut hem de somut olmayan kültürel miras bakımından inanç turizm potansiyeli oluşturmaktadır. Bu noktadan hareketle bu bölgedeki Bektaşi dergahlarına yapılacak ziyaretlerin şehir turizmine alternatif olabileceği düşünülmüş, ancak bu merkezlerin şehre gelen yerli turistlere yönelik tur programlarında yer almadığı görülmüştür. Bu çalışmanın amacı, turist rehberlerinin perspektifinden Eskişehir ilindeki Bektaşi dergahlarının inanç turizmi kapsamında değerlendirilmesidir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği bu çalışmada turist rehberlerinin destinasyonun tanıtımında ve turistleri bilgilendirmede önemli rol üstlenmesinden hareketle Eskişehir ilinde turist rehberliği yapan 16 kişi ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerden elde edilen veriler, nitel veri analiz programı MAXQDA’ya aktarılarak tümdengelimsel tematik analiz yapılmıştır. Çalışma sonucunda Eskişehir’de şehir turizminin hakim olduğu, Seyitgazi’de bulunan Seyyid Battal Gazi Külliyesi, Şeyh Şücâeddîn Veli Türbesi, Üryan Baba Türbesi ile Himmet Baba Türbesi’nin inanç turizmi kapsamında değerlendirilebileceği, adı geçen Bektaşi dergahlarının tanıtımının yetersiz olduğu ve tur programlarında yer almadığı, turist rehberlerinin bu konuda eğitim almaya istekli oldukları tespit edilmiştir. Bu çalışma Eskişehir’de Bektaşi dergahlarının yer aldığı bir inanç rotası oluşturulmasına ve tanıtılmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca inanç turizmi rotası ile şehir turizmine alternatif oluşturabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnanç turizmi, Bektaşilik, Turist rehberleri, Eskişehir, Seyitgazi

Destekleyen Kurum

Anadolu Üniversitesi

Proje Numarası

2207E069

Kaynakça

• Aktaş, Semra. Eskişehir İlinin Turizm Kaynaklarının Mekansal Analizi ve Turizm Pazarlama Stratejisi Sonuç Raporu. Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı-BEBKA, 2020.
• Akyürekli, Zekiye Nur. “Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi: Kültürel Bir Miras Anadolu’da İnanç Turizmi”, Fenomenler, Efsaneler, Kişiler ve Mekanlar ed. Özlem Güzel, 224-233, Ankara: Nobel Yayıncılık, 2020.
• Altınsapan, Erol - Parla, Canan. Eskişehir Selçuklu ve Osmanlı Yapıları 1 Günyüzü Mihalgazi Mihallıçcık Sarıcakaya Seyitgazi Sivrihisar. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Altınsapan, Erol - Yılmazyaşar, Hasan. “Eskişehir’de Seyyid Battal Gazi Kültü Odağında Gelişen Anıt Türbe Mimarisine Bir Bakış”. The Journal of Academic Social Science, 117, (2021), 1-17.
• Altınsapan, Erol, Say, Yağmur - Gerengi, Ali. "Seyitgazi İlçesinde Bulunan Üryan Baba Zaviyesi ve Türbesi." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 61 (2012), 13-26.
• Avcı, Eda, İzmir'in İnanç Turizmi Potansiyelinin Seyahat Acentaları Açısından Değerlendirilmesi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Ayaz, Nurettin - Mehmet Eren. "Türkiye'de İnanç Turizmi Üzerine Nitel Bir Araştırma." Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi. 5/2 (2020), 284-300.
• Aydın, Filiz. “Seyitgazi Arslanbeyli Köyü’nde Şeyh Sücaaddin Külliyesi”. Vakıflar Dergisi/IX, (1971). 201-251. Aydın, Önder - Erhan Akça - Bora Tubay. "Eskişehir İli Seyitgazi İlçesi Yazıdere Köyündeki Eski Alevi Zaviyesi: Üryan Baba Manzumesi." TÜBAV Bilim Dergisi 6/1 (2013), 11-22.
• Bulut, Zehra. Türkiye’de İnanç Turizmi Kapsamında Selçuk Aziz Yuhanna Bazilikasının Turistik Ürün Potansiyeli ve Tanınmışlık Düzeyi Üzerine Bir Araştırma, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Carboni, Michele, Carlo Perelli - Giovanni Sistu. “Is Islamic Tourism A Viable Option For Tunisian Tourism? Insights from Djerba”. Tourism Management Perspectives,11, (Temmuz 2014), 1-9.
• Çerkez, Rabia Seher, Halaç, Hicran Hanım - Gülşen, Merve. “Mimari Yapıların İnanç Turizmindeki Öneminin Sücaaddin Veli’yi Anma Etkinlikleri Üzerinden İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 103, (Eylül 2022), 301-322.
• Çifçi, İbrahim - Akova, Orhan. “İnanç Turizmi Kapsamında Hacı Bektaş Veli Dergâhına Yönelik Bir Araştırma”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 80, (Aralık 2016), 183-218.
• Denknalbant, Ayşe. “Şeyh Şücâüddin Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/70-71. İstanbul: e İslâm Araştırmaları Merkezi, 2010.
• Dinçer, Elis. Bölgesel Kalkınmada Termal Turizm: Eskişehir İline Yönelik Bir İnceleme, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Doğru, Halime. XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. İstanbul: AFA Yayınları, 1992.
• Doğruer, Semra. “Sücaaddin Veli Ocağı’nın Dedesi Nevzat Demirtaş ile Söyleşi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Dergisi, 37, (2006). 185-200.
• Ekimci, Betül Gelengül. “Seyit Battal Gazi Tekkesi’nin Tarihsel Sürekliliği ve Koruma Sorunları” Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu (2-4 Kasım 2017). 175-185. Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2017.
• Ersal, Mehmet. Şücaeddin Veli Ocağı: Balkan Aleviliğindeki Yeri, Rolü ve Önemi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, (Ocak 2013), 207-230.
• Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Erişim 10 Şubat 2024. https://eskisehir.ktb.gov.tr/.
• Fındıklı, Erhan Berbat. “İdeolojik Bir Tema Parkı Olarak Eskişehir”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 51/2, (2021), 39-80.
• Gümüş, Gökhan. Turistik Ürün Çeşitlendirmesi: Kapadokya Bölgesindeki İnanç Turizmi Kaynaklarının Değerlendirilmesi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Güner, Derya - Temizkan, Saadet Pınar. Eskişehir’in Medikal Turizm Potansiyeli Üzerine Nitel Bir Araştırma. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 6/2 (2022), 478-498.
• Güzel, Özlem. “Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Kapsamında Yeni Bir Dinamik: İnanç Turizmi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 22, (2010), 87-100.
• Güzel, Özlem, Köksal - Şahin. “İnanç Turu rehberliği Alanında Uzmanlaşma”, Turist Rehberliğinde Uzmanlaşma. ed. Özlem Güzel ve Özlem Köroğlu, 101-148. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2019.
• Harunoğulları, Muazzez. “Kilis'in İnanç Turizmi Potansiyeli ve Kutsal Mekânları”. Electronic Turkish Studies, 11/21, (2016),177-210.
• Işık, Burcu. Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Kapsamında Ege Bölgesinde Yer Alan Yedi Kiliselerin İnanç Turizmi Potansiyelinin Belirlenmesine Yönelik Bir Çalışma. İzmir: İzmir Kâtip Celebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kalyoncu Yolaçan, Merve. “Destinasyonlarda Kültürel Mirasın Korunması”. Destinasyon Geliştirme ve Örnek Uygulamalar. ed. Oktay Emir, 185-197. Ankara: Detay Yayıncılık, 2022.
• Karamustafa, Ahmet T. Tanrının Kural Tanımaz Kulları İslam Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550). çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Kavak, Muhammed. “Eskişehir”.Turist Rehberleri İçin Şehir Turu Rehberi. Ed.. Ali Türker ve Gökhan Köksal, 156-175. Ankara: Detay Yayıncılık, 2021.
• Köksal, M. Fatih. “Şeyh Şücâeddîn Velâyet-Nâmesi’nin Son Neşri Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 84, (2017), 9-45.
• Köroğlu, Özlem, Hacıoğlu, Necdet - Ulusoy, Hasret. “İnanç Turizmine Yönelik Alanlarda Ziyaretçi Yönetimi Çerçevesinde Turist Rehberlerinin Rol ve Sorumlulukları”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/3 (2017), 267-278.
• Küçükcan, İlyas. “Kültürel Geleneğimizde Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 36, (2005), 159-188.
• Küçükcan, İlyas. Nacolea'dan Seyitgazi'ye Seyyid Battal Gazi Külliyesi, Eskişehir: Seyyid Battal Gazi Vakfı Yayınları, 2009.
• Küçükcan, İlyas. Eskişehir İnanç Turizminde Seyitgazi Ağırlığı. Eskişehir Ticaret Odası, 2020.
• Lincoln, Yvonna. S.- Guba, G. Egon. Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage Publications, 1985.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Oruç Çetiner, Selen. Afyonkarahisar’ın İnanç Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesine Yönelik Nitel Bir Çalışma, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Özsöz, Feride Melis. "Şehir Pazarlamasında Bir Marka Şehir Olarak Eskişehir'in İncelenmesi." Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 2/1 (2018), 12-34.
• Parlaktuna, İnci - Elis Dinçer. "Termal turizmin bölgesel kalkınmaya etkisi: Eskişehir Uygulaması." Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16/2 (2019), 259-273.
• Parman, Ebru-Altınsapan, Erol. “Eskişehir-Seyitgazi-Kümbet Köyünde Himmet Baba Türbesi ve Devşirme Malzemesi”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Araştırmaları. Ed. Baha Tanman ve Uşun Tükel, 115-228. İstanbul: Simurg Yayınları, 2001.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Pegem Akademi: İstanbul, 2018.
• Sargın, Sevil. “Yalvaç’ta İnanç Turizmi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/2, (2006), 1-18.
• Say, Yağmur. “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Önemli Bir Kült Kimlik: (Sücaaddin Veli Sultan Varlığı)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 37 (2006), 99-134.
• Say, Yağmur. Kalenderi, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi. T.C. Eskişehir Valiliği, 2010. Seçilmiş, Cihan. “Ziyaretçilerin Gözüyle Eskişehir Turizminin Gelişmesini Etkileyen Sorunlar”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3/3, (2011), 37-57.
• Sevinç, Haktan - Azgün, Sabri. “Bölgesel Kalkınma ve İnanç Turizmi Bağlamında Akdamar Kilisesi Örneği”. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2/2, (2012), 17-21.
• Sezgin, Erkan - Düz, Burak. “Testing the proposed “GuidePerf” Scale for Tourism: Performances of Tour Guides in Relation to Various Tour Guiding Diplomas”. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 23/2, (2018), 170-182.
• Şahin, Haşim. “Şücâüddin Veli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 247, 248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Şahin, İlker. “Turist Rehberlerinin İnanç Turizmine İlişkin Algıları, Sorumluluk Alma Eğilimleri ve Uzmanlaşma Niyetleri Üzerine Nicel Bir Araştırma”. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 19/74, (2024), 221-247.
• Şenel, Elif - Kılıç, İlker. “Eskişehir’in İlinde İnanç Turizmi Üzerine Bir Değerlendirme: Odunpazarı Örneği”. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4/4, (2020), 3873-3886.
• Tapur, Tahsin. “Konya İlinde Kültür ve İnanç Turizmi”. Journal of International Social Research, 2/9, (2009), 473-492.
• Tezcan, Seda. İnanç Turizmi Kapsamında Halkla İlişkiler Faaliyetlerinin İncelenmesi: Demre Örneği, İstanbul Aydın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Lisans Tezi, 2023.
• Toruk Ferruh. "Frig Vadisi’nde Bir Yerleşim: Kümbet Köyü". Arış 10 (2014), 72-111.
• Türk Dünyası Vakfı, Erişim 10 Şubat 2024. https://www.turkdunyasivakfi.org.tr/
• Usta, Kağan Mehmet. İnanç Turizmi Potansiyeli Açısından İznik'in Değerlendirilmesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Uysal Davut. “A Research on The Investigation of The Attitudes of The Local People In Eskişehir Towards Faith Tourism”, International Journal of Contemporary Tourism Research 3/1 (2019), 28-42.
• Ünal, Hakan. Batı Karadeniz Bölümünde Turistik Ürün Çeşitlendirme: İnanç Turizmi Kaynaklarının Değerlemesi Üzerine Bir Araştırma, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Üsküdar, Şerife. Eskişehir’in Kültür Turizmi Potansiyeli ve Yerli Turistlerin Buna İlişkin Algıları Üzerine Bir Araştırma, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Üsküdar, Şerife - Çakır, Mustafa - Temizkan, Saadet Pınar “Yerli Turistlerin Eskişehir'in Kültür Turizmine İlişkin Algıları”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies 2/2 (2014). 67-76.
• Yıldız, Ayşe. “Şücaaddin Baba Velâyetnâmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi /37 (2006), 49-98.
• Yılmaz, Aysel - Yetgin, Duygu. “Assessment on Thermal Tourism Potential in Eskisehir through the Tour Guides’ Perspective”, 5th International Research Forum on Guided Tours (15-18 March 2017). Roskilde University, Denmark, 2017.
• Yılmaz, Hacı. “Sultan Şücaeddini Veli Zaviyesi ve Vakfına ait Yeni Belgelere Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 37 (2006), 7-48.
• Yılmaz, Hakan. “Eskişehir’in Biricik Destinasyon Önerisi Endüstriyel Miras”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 29/2 (Aralık 2014), 205-225.
• Yüksek, Gökçe - İstanbullu Dinçer, Füsun - Dinçer, Mithat Zeki. “Seyitgazi İlçesi Paydaşlarının Sürdürülebilir Turizm Farkındalıkları”. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi 4/1 (2019), 107-121.