MEŞRUTİYET RUSYASINDA VEYSİYE HAREKETİ

Yıl 2024, Sayı: 112, 417 - 426, 15.12.2024

Alper Alp

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1566420

Öz

Çalışmamızda Rusya Müslümanlarının ceditçi ittifakı tarafından Çarlık anayasası ve yasaları önünde Rus Ortodokslar ile eşit haklara sahip olma mücadelesi verildiği sıralarda geleneksel tepkiyi temsil eden kadimcilerin yanı sıra bir başka muhalif grup olan Veysiye hareketi ele alınmıştır. Bu hareketin menkıbevi geçmişi, gelişimi ve 1905 sonrasındaki faaliyetleri çalışmamızın üzerinde yoğunlaştığı başlıklardır. Diğer Müslüman tarikatları gibi kendi silsilesini ortaya koymakla birlikte Veysilerin kanunlar ve toplum önünde takındıkları tavır oldukça keskin ve geleneğe uymayan nitelikler taşımaktadır. Bu sebeplerle merkezleri olan Kazan’da ve İdil-Ural bölgesinde geniş bir toplumsal zemin bulamamışlardır. Söylemleri daha çok Rusya Müslümanları İttifakı ve Orenburg Müftülüğünü hedef almış olsa oldukça az sayıda taraftar edinmiş oldukları görülmüştür. Tatar toplumunun ilgisizliği ile zayıf kalan Veysiye hareketi Çarlık rejimini dahi rahatsız eden söylem ve propagandaları sebebiyle dağıtılmış ve 1917 devrimine kadar sessizliğe gömülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Veysiye Hareketi, Kazan Tatarları, Orenburg Müftülüğü, 1905 Devrimi.

VEYSİYE MOVEMENT İN CONSTİTUTİONAL RUSSİA

Öz

Our study focuses on the Veysiye movement, which was another opposition group in addition to the Kadimists representing the traditional reaction during the time when Russian Muslims were struggling to have equal rights with the Russian Orthodox under the Tsarist constitution and laws by the Jadidist alliance. The mythical background of this movement, its development and its activities after 1905 are the topics that our study focuses on. Like other Muslim sects, the Veysiye movement had its own silsila, but their attitude towards the law and society was quite sharp and unorthodox. For these reasons, they could not find a wide social ground in Kazan, their center, and in the Idil-Ural region. Even though their rhetoric was mostly targeted at the Ittifak of Russian Muslims and the Orenburg Muftiate, it was observed that they gained quite a few supporters. Weakened by the indifference of the Tatar community, the Veysiye movement was disbanded due to its rhetoric and propaganda that disturbed even the Tsarist regime, and it remained silent until the 1917 revolution.

Anahtar Kelimeler

Veysiye Movement, Kazan Tatars, Orenburg Muftiate, 1905 Revolution.

Kaynakça

• GARF (Rusya Federasyonu Devlet Arşivi), F.102 4D, Op.1908, D.24 Ç.9, L.88 ob.
• GARF, F.102 4D, Op.1908, D.24 Ç. 9, L.87-89 ob.
• GARF, F.102 4D , Op.1908, D.24, Ç.9, L.102-103 ob.
• NART (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.199, Op.1, D.618, L.26-26 ob., 1908.
• NART, F.199, Op.1, D.618, L.32. , 1908.
• Frank, Allen J. İslamic Histography and Bulgar İdentity among The Tatars and Bashkirs of Russia, Leiden: Koninklijke Brill, 1998.
• Gayneddinov, Masgud. “Proşenie Vozvratit V. Vaisovu, A Delo Konçit”, Eho Vekov, 3/4, 1996, 143-148.
• Habutdinov, Aydar. Millet Orenburgskogo Duhovnogo Sobranie v Kontse XVIII-XIX vekah, Kazan: İzdatelstvo İman, 2000.
• İcaml-i Programma, Kazan: Tipografia Maarif, 1917.
• Katanov, N.F. Novıya Danıya o Musulmanskoy Sekte Vaisovets, Kazan: Tsentralnaya Tipografiya, 1909.
• Kemper, Michael. Sufis und Gelehtre in Tatarien und Baschkirien, 1789-1889 Der islamische
• Diskurs unter russischer Herrschaft, Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1998.
• Kildişev, Abdullah. İnan Veysov’un Tuzağı, Kazan: Tipo-litografiya İ.V. Yermolayevoy, 1908. Molostvova, E.V. “Vaisov Bojiy Polk”, Mir İslama, 2, 1912, 140-153.
• Rorlich, Ayşe Azade. Volga Tatarları, çev: Mehmet Süreyya Er, İstanbul: İletişim yayınları, 2000.
• Sagidullin,M. K İstorii Vaisovskogo Dvijeniyai , Kazan: Tatpoligraf, 1930.
• Saydaşev, Ahmetcan, “Veyisof Taraftarlarına Açık Hat”, Beyanülhak , 74, 1 Ekim 1906, 2-3.
• ________________, “Veysof İnan ile Musahabe”, Beyanü’l-Hak, 75, 3 Ekim 1906, 2-3.
• ________________, “Cehalet İyesi yahud İnan Tatar”, Beyanülhak, 78, 10 Ekim 1906, 2-3.
• ________________, “Cehalet İyesi yahud İnan Tatar Veysov Atbaî Tarafından Yazılmış Makale Bakıyesi”, Beyanülhak, 79, 13 Ekim 1906, s.2-3.
• ________________, “Cehalet İyesi İnan Tatar”, Beyanülhak, 81, 17 Ekim 1906, 2-3. ________________, “Cehalet İyesi İnan Tatar Tarafından Yazılmış Makale Bakiyesi”, Beyanülhak, 82, 19 Ekim 1906, 2-3.
• ________________, “Cehalet İyesi İnan Tatar” , Beyanülhak, 83, 22 Ekim 1906, s.2-3.
• Usmanova, Dilara, “Vaisovskoe Dvijenie v Zerkale Sobstvennıh Proşeniy i Poem”, Exo Vekov, 1/2, 2002, 84-90.
• ______________, Musulmanskoe Sektanstvo v Rossiyskoy İmperii: “Vaisovskiy Bojiy Polk staroverov-musulman” 1862-1916, Kazan: İzdatelstvo Fen