KAZAK TÜRKÇESİ GÜNEY BÖLGESİ AĞIZLARINDA HÂL EKLERİNİN KULLANIMI

Yıl 2025, Sayı: 113, 189 - 206

Zhumagali İbragimov

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1559639

Öz

Bir dilin tarihȋ geçmişini, farklı gramer yapısını ve söz varlığını takip edebileceğimiz
yöntemlerden biri ağızlardır. Bu sayede dillerin tarihî gelişim dönemlerini tespit etmek
mümkün hâle gelir. Ağızlarla ilgili yapılan çalışma ve belgelenen malzemeler ağız atlaslarının
oluşturulmasında önemli bir yere sahiptir. Dillerin belgelenerek atlaslarının çıkarılması,
birbirine uzak coğrafyalarda hayatını sürdüren lehçelerin birbiriyle karşılaştırılmasına olanak
sağlar. Kazakistan’da ve diğer ülkelerde ölçünlü Kazak Türkçesi üzerinde birçok çalışma
yapılmıştır. Ancak Kazak Türkçesinin ağızlarını inceleyen çalışmalar epeyce az ve yetersizdir.
Bu bağlamda Türk dilinin çeşitli coğrafyalarında yapılan ağız araştırmaları daha da önemlidir.
Çünkü ağza dayalı metinlerin araştırılıp incelenmesi Türkçenin eski dönemlerine dair yeni bilgi ve veriler sağlayacaktır. Türk dilinin henüz aydınlatılamayan bazı meselelerine çözüm
olabileceği düşüncesiyle çalışmamızda Kazakistan’ın güney bölgesinde yaşayan Kazak
Türklerinin ağzı temel alınmıştır. Söz konusu ağız “hâl ekleri” bakımından incelenecek ve
standart Kazak Türkçesinden farklılıkları ortaya konacaktır. Aynı zamanda Eski Türkçe ve
Kazak Türkçesinin güney bölgesi ağzının “hâl ekleri” ile art zamanlı olarak karşılaştırılacaktır

Anahtar Kelimeler

Dialect, Turkish, Kazakh Turkish Dialects, Case suffixes, Old Turkish, Ağız, Kazak Türkçesi Ağızları, Hâl ekleri, Eski Türkçe

USE OF CASE SUFFIXES IN THE SOUTHERN REGION DIALECTS OF KAZAKH TURKISH

Öz

Dialects are one of the methods by which we can follow the history, different grammatical
structures and vocabulary of a language. Thus, it becomes possible to determine the periods of
historical development of languages. The study conducted about the dialects and the documented
materials have an important place in the creation of dialect atlases. Documenting and creating
language atlases allows to compare dialects living in geographical regions that are far from
each other. Many studies have been conducted on Kazakh Turkish language in Kazakhstan and
other countries. However, the studies examining the dialects of Kazakh Turkish are quite few
and insufficient. In this context, dialect studies conducted in various geographies of the Turkish
language is even more important. Because researching and examining dialect-based texts will
provide new information and data about the ancient periods of Turkish. Considering that there
may be a solution to some issues of the Turkish language that have not yet been clarified, we
based our study on the dialects of Kazakh Turks living in the Southern region of Kazakhstan.
The dialect in question will be examined in terms of “case suffixes” and its differences from
standard Kazakh Turkish will be revealed. Old Turkish and Kazakh Turkish will also be
compared with the “case suffixes” of the Southern region of the dialect. Old Turkish and “case
suffixes” of the Southern region dialects of Kazakh Turkish will be compared diachronically

Anahtar Kelimeler

Ağız, Kazak Türkçesi Ağızları, Hâl ekleri, Eski Türkçe

Kaynakça

• Akar, Ali. “Sosyal Bilimlerin Veri Kaynağı Olarak Ağızlar”. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 10/19. (2016). 169-182.
• Amanzholov, Altay. Türkü Filologiyası Jane Jazu Tarihı. Almatı: Sanat Yayınevi, 1996.
• Atmaca, Emine. “Kazak Türkçesinin Söz Varlığındaki Rusça Alıntılar ve Ses Değişmeler”. Turkish Studies İnternational Periodical Far The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer. p. (2012). 275-298.
• Biray, Nergis – Ayan, Ekrem – Erjilasun, Guljanat. Çağdaş Kazak Türkçesi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2015.
• Demirci, Kerim – Kuanyshbaeva, Zhanat. “Dil Bilimleri Kültür ve Edebiyat: Kazakçanın Ağızları ve Özbekçenin Çimkent Ağzına Etkisi Üzerine”. Ankara: Padam Yayınları, 2016, 316-329.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınevi, 2013.
• Gabain, Annemarie Von. Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
• İbragimov, Zhumagali. Siriderya Boyu Kazak Ağızları (Kızılorda ve Türkistan arası), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Jünisov, Nakısbek. Halık Tilinin Jergilikti Erekşelikteri. Almatı: Mektep Yayınevi, 1981.
• Kaliyev, Gabdolla – Sarıbayev, Shora. Kazak Diyalektologiyası. Almatı: Gılım Yayınevi, 2002.
• Kaliyev, Gabdolla. Qazaq Govorlarındaġı Diyalektilik Söz Tuwdırıw. Almatı: Mektep Yayınevi, 1985.
• Koç, Kenan - Doğan, Oğuz. Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Yayınevi, 2004.
• Koç, Kenan. Türkistan Diyalektisiniñ Söz Korı. Almatı: Yeltanım Yayınevi, 2014.
• Nakısbekov, Oqas. Qazaq Tiliniñ Auıspalı Govorı. Almatı: Gılım Yayınevi, 1972.
• Nakısbekov, Oqas. Qazaq Tiliniñ Oñtüstik Govorlar Tobı. Almatı: Gılım Yayınevi, 2010.
• Shakhipova, Farida. Kazak Türkçesinin Merkezȋ Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Tekin, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Tekin, Talat. Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: Simurg Yayınevi, 1995.