THE “EHL-I IHTISAS” AND ITS IMPORTANCE IN THE ESTABLISHMENT OF THE SAFAVID STATE

Yıl 2025, Sayı: 113, 105 - 116

Abdolvahid Soofizadeh

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1574149

Öz

The Safavid State is a significant state that initially emerged as a sect but gradually transformed into a political power. During the establishment of the Safavid Sect, a group known as the “Ehl-i İhtisas” played a pivotal role in guiding its leadership and strategic decisions. This group, particularly influential during the ascension of the young Shah Ismail to the throne, made strategic decisions that laid the groundwork for the establishment of the Safavid State. In the 14th and 15th centuries, the Safavid Sect sometimes received support from the Akkoyunlu and Karakoyunlu states, while at other times it faced pressure from them. However, the leaders from the lineage of Sheikh Safiyuddin managed to keep the sect intact and, particularly during the period of Sheikh Junayd, gained the support of the Turkman Kızılbash tribes. With the support of these tribes, the Safavid Sect increased its military and political power, eventually initiating the process that led to Shah Ismail’s ascension to the throne. After Shah Ismail’s ascension to the throne, individuals selected from the Ehl-i İhtisas were given the title “Halîfetü’l-hulefâ.” However, over time, the power of this position diminished. During the establishment of the Safavid State, the role of the Ehl-i İhtisas was crucial in transforming the sect into a political power and in shaping the strategic direction of the state. Therefore, the activities and historical significance of this group have been particularly addressed in the context of the state’s establishment process.

Anahtar Kelimeler

Safavid, Sect, Shah Ismail, Ehl-i Ihtisas, Khalifeh al-kholafa, Qizilbash.

SAFEVÎ DEVLETİNİN KURULUŞ SÜRECİNDE “EHL-İ İHTİSAS” VE ÖNEMİ

Öz

Safevî Devleti, başlangıçta bir tarikat olarak ortaya çıkan ancak zamanla siyasi bir güç haline gelen önemli bir devlettir. Safevî Tarikatı’nın kuruluş sürecinde “Ehl-i İhtisas” olarak bilinen bir grup, tarikatın liderliğini ve stratejik kararlarını yönlendirmede kritik bir rol oynamıştır. Bu grup, özellikle küçük yaşta olan Şah İsmail’in tahta çıkışında etkili olmuş, stratejik kararlar alarak Safevî Devleti’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. 14. ve 15. yüzyıllarda Safevî tarikatı, Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletlerinden bazen destek alsa da bazen de baskı görmüştür. Ancak Şeyh Safiyyüddin’in soyundan gelen liderler, tarikatı ayakta tutmayı başarmış ve özellikle Şeyh Cüneyd döneminden Türkmen Kızılbaş aşiretlerinin desteğini kazanmışlardır. Bu aşiretlerin yardımıyla Safevî tarikatı askeri ve siyasi gücünü artırmış ve sonunda Şah İsmail’in tahta çıkmasını sağlayan süreci başlatmıştır. Şah İsmail’in tahta çıkışından sonra Ehl-i İhtisas içerisinden seçilen kişiler “Halîfetü’l-hulefâ” unvanına sahip olmuşlardır. Ancak zamanla bu makamın gücü azalmıştır. Safevî Devleti’nin kuruluş sürecinde Ehl-i İhtisas’ın rolü, tarikatın siyasi bir güç haline gelmesinde ve devletin stratejik yöneliminde kritik bir öneme sahiptir. Bu nedenle, bu grubun faaliyetleri ve tarihsel önemi, özellikle devletin kuruluş sürecinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Safevî, Tarikat, Şah İsmail, Ehl-i İhtisas, Halîfetü’l-hulefâ, Kızılbaş.

Kaynakça

• Âlem Ara-ye Şah İsmail, Tashih; Asğer Müntezerneseb, İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi Yayınevi, Tahran 1384.
• Batevani, İmam Kulu, Coğrafya-yı Gürcistan, Armağan-I Kalem Yayınevi, Tahran 1381
• Cihân Güşa-ye Hakan (Tarih-i Şah İsmail), Yayına Hazırlayan, Allah Deta Mozter, İntişarat-ı Merkezi Tahğiğat-ı Farsi-yi İran ve Pakistan, İslâmabad 1350.
• Conabedi, Mirza Beğ, Ravzatü’s Safevî ye, Yayına Hazırlayan: Gulâm Mirza Tabatabâî, Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî Yayinevi, Tahran 1378.
• El-Müstevfî, Hamdullah, Nüzhetü’l-kulub, Dünyay-ı Kitab Yayınevi, Tahran 1362.
• Erdoğan, Eralp, Safevi Devleti’nin Merkez ve Taşra Teşkilatı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2024.
• Erdoğan, Eralp, “Safevilerde Vezir-İ Azamlık Müessesesi”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19), ss. 111-120.
• Hândmîr, Târîh-i Habîbü’s-Siyer Fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer, C. IV, Haz; Debir Siyaği, Hayyam Yayinevi, Tahran 1362.
• Hândmîr, Habîbü’s-siyer, Yayına Hazırlayan; Celaleddin Homay-i, Hayyam Yayınevi, Tahran 1380.
• İskender Bey Münşî-yi Türkmen, Târîh-i Âlem- Ârâ-yi Abbâsî, çev: Ali Genceli, Yayına Hazırlayan İsmail Aka, C. I, Türk Tarih Kurumu Yayinevi, Ankara 2019.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni (1451-1590), Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1998. Minorsky, Vladimir, Sazmân-ı İdari Hükümet-i Safevî, çev. Mesud Recebnia, Encümen-i Kitab Yayınevi, Tahran 1334.
• Roemer, H. R.”The Safavid Period”, In Peter Jackson and The Late Laurance Lockhart (eds), The Cambridge History Of Iran, VI, Timurid. Cambridge Unıversity Press 1986.
• Rûmlû, Hasan-ı, Ahsenü’t-tevârîh, Yayına Hazırlayan Abdülhüseyin Navayi, C. I, Babek Yayınevi, Tahran 1357.
• Savory, Roger, İran Âsr-ı Safevî , çev. Kambiz Azizi, Sahar Yayinevi, Tahran 1378.
• Savory, Roger, Tahkikati Der Tarih-i İran-ı Âsr-ı Safevî (Mecmüâye Makalat), çev. Âbbaskulu Gaffariferd, Muhammed Bakır Aram, Emir Kebir Yayınevi, Tahran 1382.
• Sümer, Faruk, Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerin Rolü, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018.
• Şeybani, Nizamüddin Mücir, Teşkil-i Şahinşahi Safevî, İntişarat-i Danişgah-i Tahran Yayınevi, Tahran 1346.
• Tezkiretü’l-Mülük (Teşkilat-ı İdari ve Sazman-ı Hükümeti ve Derbâri ve Tabakat ve Meşağil ve Menasib-i Âhd-i Safevî’ye), Yayına hazırlayan, Muhammed Debir Siyaği, Tahüri Yayinevi, Tahran 1332.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2019.
• Zahedi, Şeyh Hüseyin Pesar-ı Şeyh Âbdal Pirzadeh, Silsilat-ul-Nasab-ı Safevî ye (Nasab Nameye Padişahan-ı Ba Âzamat-ı Safevî ), İranşehir Yayınevi, Berlin 1343.