KHODJA AHMAD YASAVI COMPLEX AND THE PEOPLE BURIED THERE

Yıl 2025, Sayı: 113, 207 - 226

Muhammed Bilal Çelik , Laziza Nurpeiis

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1576134

Öz

Khodja Ahmad Yasavî is one of the most distinguished and famous Sufis raised by the Turkish World. His teachings left an impact on people even after his death and his tomb was transformed into a complex and offered to the service of people. For centuries, sherbet within a 2-ton boiler and food were distributed to people, and each of its units such as masjid, library and madrasah served people separately. In addition, Kazakh Khans managed some of their state affairs from this complex. The complex where the Khodja buried attracted people’s attention from an early time and brought up the fact that they wanted to be buried here after their death. The desire to be buried here must be a matter of prestige, as well as a matter of benefiting from the spirituality of the Khodja and hoping that those who come to the tomb of the Khodja will pray for themselves. The books and articles about who are the people buried here and the websites prepared about the complex have been used, as well as the field visit to the complex and on-site investigations have contributed to the preparation of the article.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Khodja Ahmad Yasavî, Complex, Mausoleum, Kazakh Khans

Proje Numarası

YOK

HOCA AHMED YESEVÎ KÜLLİYESİ VE BURADA MEDFUN KİŞİLER

Öz

Hoca Ahmed Yesevî, Türk Dünyası’nın yetiştirdiği en seçkin ve meşhur mutasavvıflardan biridir. Onun öğretisi ölümünden sonra da insanlar üzerinde etki bırakmış ve türbesi bir külliyeye dönüştürülerek insanların hizmetine sunulmuştur. Yüzyıllarca 2 tonluk bir kazanla insanlara şerbet ve yanında yemek dağıtılmış, mescit, kütüphane ve medrese gibi birimlerinin her biri ayrı ayrı insanlara hizmet vermiştir. Bunun yanı sıra Kazak Hanları devlet işlerinin bir kısmını bu külliyeden idare etmişlerdir. Defnedildiği külliye daha erken zamandan itibaren insanların ilgisini çektiği gibi öldükten sonra da buraya gömülmeyi istemelerini gündeme getirmiştir. Buraya gömülmeyi istemek, bir prestij meselesi olduğu kadar, hocanın ruhaniyetinden istifade etme ve hocanın türbesine gelenlerin kendileri için de dua edeceklerini ümit etme gibi birtakım amaçlara matuf olmalıdır. Buraya gömülen kişilerin kimler olduğu hakkında araştırma-inceleme eserler ile külliye hakkında hazırlanmış internet sitelerinden yararlanıldığı gibi külliyeye yapılan alan ziyareti ve yerinde yapılan incelemeler de makalenin hazırlanmasına katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Hoca Ahmed Yesevî, Külliye, Türbe, Kazak Hanları

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Kaynakça

• “Kesenede kimder jerlengen?”, Yasavi Murasy, Respublikalyk medeni-tanymdyk gazeti, No. 2(2), Kasım 2016.
• “Kesenede kimder jerlengen?”, Yasavi Murasy, Respublikalyk medeni-tanımdyk gazeti, No. 1(3), Ocak 2017.
• Ahmedov, B. A., Gosudarstvo Koçevıh Uzbekov, Moskova: İzdatel’stvo Nauka, 1965.
• Akar, Metin, Taykazan: Taykazan ve Etrafında Oluşan Halk Kültürü, Taykazanın Rusya Macerası, Belgeler, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Amirhanov, Husain, Tavarih-i Bulgariya (Bulgarskie Hroniki), perevod co starotatarskogo, vstupitel’naya stat’ya i kommentarii A. M. Ahunova, Moskova: İzdatel’skiy dom Mardjani, Balkaşin, Nikolay Nikolayeviç, O Kirgizah i Voobşe O Podvlastnıh Rossii Musulmanah, Sankt- Peterburg: Tip. Min-va vinutr. del, 1887 . Barthold, Wilhelm, Uluğ Beg ve Zamanı, tr. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları, 1997.
• Baş, Eyüp, “Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/2 (2011), 21-53.
• Çelik, M. Bilal, Yarkend Hanlığı’nın Siyasi Tarihi, İstanbul: IQ Yayınları 2013.
• Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî, ed: Mustafa Tatcı, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017.
• Eraslan, Kemal, “Ahmed Yesevî”, DİA, 2 (1989), 159-161.
• Günay, Ünver, Güngör, Harun, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, İstanbul: Rağbet Yayınları 2003.
• https://azretsultan.kz/esim-han-shy-aj-ly/ (Erişim Tarihi: 02.08.2024)
• https://azretsultan.kz/rus/mavzolej-rabiya-sultan-begim-hv-v/ (erişim tarihi: 02.08.2024). https://azretsultan.kz/tizim/ (erişim tarihi 02.08.2024).
• Hüsameddin b. Şerefeddin, Risale-i Tevarih-i Bulgariye ve Zikr-i Mevlâna Hazret-i Aksak Timur ve Harab-ı Şehr-i Bulgar, Kazan 1902 (15 Muharrem 992/28 Ocak 1584’te yazımı tamamlandı).
• İstoriya Uzbekskoy SSR, c: I, Taşkent 1955.
• İvanov, A. A., “O Bronzovıh İzdeliyah Kontsa XIV v. İz Mavzoleya Hoca Ahmeda Yesevi”, Srednyaya Aziya i ee Sosedi v Drevnosti i Srednevekovie, Мoskova, (1981), 68-84.
• Kenjetaev, D. T., Z. Z. Jandarbek, Hoca Ahmet Yesevi, Almatı: Zolotaya Kniga, 2017.
• Klyashtorny, S. G., T. İ Sultanov, Kazakistan: Türkün Üç Bin Yılı, İstanbul Selenge Yayınları, 2004.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar, Gerekli Sadeleştirmeler ve Bâzı Notlara İlâvelerle Yayımlayan Orhan F. Köprülü, 3. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1976.
• Man’kovskaya, L., “Mavzoley Doçeri Ulugbeka Rabi’i Sultan Begim”, Obşestvennıe nauki v Uzbekistane, No. 3, 1969.
• Masson, M. E., Mavzolei Hoca Ahmeda Yesevi, Taşkent: Tipolit. 1930.
• Materialı po İstorii Kazahskih Hanstv XV-XVIII vekov (İzvleçeniya iz Persidskih i Tyurkskih Soçinenıy), Sostaviteli: S. K. İbragimov, N. N. Mingulov, K. A. Pişulina, V. P. Yudin, Alma- Ata: İzdatel’stvo «NAUKA» Kazahskoy SSR, 1969 (Kısaca MIKH). Mausoleum of Khoja Ahmаd Yasawi, Almatı: “Effekt” JŞC, 2010.
• Otarbaeva, A. B., “Ulı Kolbasşı Emir Temir”, Türkologiyalyk Jinak, Astana (2012), 641-662.
• Pavel Nikolayeviç Ahmerov, “Ahmed Yesevî Camii’nin Yazıtları”, Edeb Erkan, tr. Namiq Musalı, 5 (2024), 189-200.
• Seyyid Hasan Hoca Nakibü’l-Eşraf Buharî Nisarî, Müzekkir-i Ahbab (Edeb-i ve Ferheng-i Farisi der Karn-ı Dehom-i Hicri), ed: Necib Mayil Herevî, Tahran: Neşr-i Merkez, 1377 hş. (1999).
• Şah Mahmud Çuras, Tarih (Hronika), kritiçeskiy tekst, perevod, kommentarii, issledovanie i ukazateli O. F. Akimuşkina, Moskova: Nauka, 1976.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Emîr Timur (Zafernâme), tr. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Tarih-i Kaşgar: Anonimnaya Tiyurkskaya Hronika Vladeteley Vostoçnogo Turkestana po Konets XVII Veka, Faksimile Rukopisi Sankt-Peterburgskogo Filiala Instituta Vostokovedeniya Akademii Nauk Rossii, İzdanie Teksta, Vvedenie i Ukazateli O. F. Akimuşkina, Sankt- Peterburg, 2001.
• Uğurlu, Kamil, “Yesevi Külliyesi”, Erdem: Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 7/21, (1995), 981- Yüksel, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları, 2021.