PİR-İ TÜRKİSTAN’IN İZİNDE: HOCA AHMET YESEVİ’NİN TİMURLULAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2025, Sayı: 113, 75 - 84

Zafer Sever

Öz

Pir-i Türkistan Hoca Ahmet Yesevi, Türk dünyasının en önemli ve ortak değerlerinden biridir. Türkler, tarih boyunca farklı zaman dilimlerinde geniş bir coğrafyaya yayılmış olsalar da Hoca Ahmet Yesevi'ye olan derin saygılarını ve bağlılıklarını daima sürdürmüşlerdir. Özellikle Türkistan bölgesinde hüküm süren devletler arasında Yesevi büyük bir itibar kazanmış halkın ve yöneticilerin manevi lideri olarak kabul görmüştür. Bu devletler arasında 14. asırda Türkistan’da hâkimiyet kurmaya başlayan Timurlular da yer almaktadır. Birçok tarihi kaynak ve rivayet, Hoca Ahmet Yesevi’nin Timurlular üzerindeki etkisini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Kaynaklarda geçen bilgilerin doğruluğu tartışmalı olsa da Yesevi’nin Timurlular üzerindeki manevi gücü göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Genellikle askeri başarıları, sert siyasi hamleleri ve savaşçı kimlikleri ile tanınan Timurlular, bu yönleriyle tarih sahnesinde güçlü bir imaj çizmiştir. Ancak, bu dönemin sadece askeri ve siyasi olaylarla sınırlı kalmayan daha etkin bir manevi veçhesi de bulunmaktadır. Hoca Ahmet Yesevi’nin düşünceleri, öğretileri ve manevi rehberliği, Timurlu devleti üzerinde kuvvetli bir tesir yaratmış ve bu tesirler çeşitli kaynaklar tarafından dile getirilmiştir. Bu araştırma, tarih yazımında genellikle Timur ve Timurluların askeri ve siyasi başarılarına odaklanan geleneksel bakış açısının ötesine geçerek, bu güçlü imparatorluğun manevi dünyasını incelemeyi ve özellikle Hoca Ahmet Yesevi ve Yeseviliğin Timurlular üzerindeki gücünü ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yesevi, Yesevilik, Timur, Timurlular, Türkistan.

IN THE FOOTSTEPS OF PIR-I TURKISTAN: THE INFLUENCE OF HOCA AHMET YESEVI ON THE TIMURIDS

Öz

Pir-i Turkistan Hoca Ahmet Yesevi is one of the Turkish world’s most critical and common values. Although Turks have spread over a vast geography in different periods throughout history, they have always maintained their deep respect and loyalty to Hoca Ahmet Yesevi. Especially among the states ruling in the Turkestan region, Yesevi gained a great reputation and was accepted as the people's spiritual leader and ruler. Among these states are the Timurids, who began to dominate in Turkestan in the 14th century. Many historical sources and narratives clearly reveal the influence of Hoca Ahmet Yesevi on the Timurids. Although the accuracy of the information in the sources is controversial, it is important to show the spiritual power of Yesevi on the Timurids. The Timurids, who are generally known for their military successes, fierce political moves and warrior identity, have drawn a strong image on the stage of history with these aspects. However, this period also had a more effective spiritual aspect not limited to military and political events. The thoughts, teachings and spiritual guidance of Hoca Ahmet Yesevi strongly influenced the Timurid state, and various sources have expressed these influences. This research aims to go beyond the traditional historiographical focus on the military and political achievements of Timur and the Timurids to examine the spiritual world of this powerful empire and, in particular, to reveal the power of Hoca Ahmad Yesevi and Yeseviism on the Timurids.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yesevi, Yeseviism, Timur, Timurids, Turkestan.

Kaynakça

• Aka, İsmail, “Timur Sâdece Bir Asker Mi İdi”, Belleten, C. 64, S. 240, 2000, 453-466.
• Aka, İsmail, “Timur, Din ve Ulemâ”, XIV. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. 1, Ankara 2002, 107-111.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Alan, Hayrunisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, Ötüken, İstanbul 2020.
• Ali Şir Nevâyi, Nesâyimü’l-Mahabbe Min Şemâyimi’l-Fütüvve, Haz. Kemal Eraslan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1979.
• Andican, A. Ahat, Emir Timur, Selenge, İstanbul 2019.
• Arslan, Hammet, “İslam’ın Hint Kültürüne Etkisi: Ahmet Yesevi, Kabir ve Guru Nanak Örneği”, I. Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Sempoyumu Bildirileri, Ed. Ahmet Kartal, Ankara 2017, 399-422.
• Bartold, V., O Pogrebenii Timura, Petrograd 1915.
• Bice, Hayati, Pîr-i Türkistan Hoca Ahmet Yesevi, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İncele Araştırma Dizsi No: 33, Ankara 2016.
• Bilkan, Ali Fuat, “Tefeül ile Ad Verme Geleneği ve Emir Timur’un Adı”, Milli Folklor, 22 (85), 2010, 133-137.
• Çelebi, İlyas, “İslam’da Fal”, DİA, İstanbul 1995, XII, 138-139.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2000.
• Eraslan, Kemal, “Hâce Ahmet Yesevî ve Emir Timur Hakkında Bir Belge”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar (12), 2010, 353-438.
• Güzel, Abdurrahman, Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay., Ankara 1999.
• Hasanov, Nadirhan “Hoca Ahmet Yesevi ve Türk Hükümdarları (Emir Timur Örneği”, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, 9-10, Bişkek 2010, 203-209.
• Hoca Ahmet Yassavi, İstoriya g. Turkestan (Yassı), İzdatelstvo İman, Kazan 2003.
• https://kazneb.kz/index.php/ru/catalogue/view/155625 (Erişim tarihi 25.08.2024) İbni Arabşah, Acâibul Makdûr, Çev. Ahsen Batur, Selenge, İstanbul 2012.
• İstoriçeskie Dokumentı Mavzoleya Hoca Ahmada Yasavi, Muminov, A. K., Kumekov, B. E., Sultanov, U. A., vd., Master PO JŞS, Astana 2017.
• Konukçu, Enver, “Hümayûn”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 481-483.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Masson, M. E., Mavzoley Hoca Ahmeta Yasevi, Sır-Darinskoe Otdelenie Obşestva İzuçeniya Kazakstana, Taşkent 1930.
• Nizamüddin Şâmi, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul 2010.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Emîr Timur (Zafernâme), Selenge, Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2013.
• Tezcan, Mehmet, “Timur Devrinde Din-Devlet İlişkileri ve Timur’un Din Adamlarına Bakışı”, Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, Ed. Abdulvahap Kara, Ömer İşbilir, İstanbul 2007, s. 419-450.
• Timur Muhammed, Tüzükât-ı Timur Timur’un Günlüğü, haz. Kutlukhan Şakirov, Adnan Aslan, İnsan Yayınları, İstanbul 2018.
• Yüksel, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.