KAYGUSUZ ABDAL’IN İDEAL İNSAN TASAVVURU

Yıl 2025, Sayı: 113, 287 - 308

Özlem Özdemir

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1600484

Öz

Kaygusuz Abdal, 14. yüzyıl sonu ile 15. yüzyılın ilk yarısında yaşamış ünlü bir mutasavvıf şairdir. Türk tasavvuf edebiyatının Yunus Emre’den sonra gelen en büyük temsilcisi sayılabilir. Onun hem manzum hem de mensur eserleri, Alevi-Bektaşi zümrelere ait edebiyatın erken dönem örneklerini oluşturur. Eserlerinde tasavvufi anlayışa ve Alevilik ve Bektaşilik yolunun temel öğretilerine değinen Kaygusuz Abdal, bu anlamda insanın manevi yolculuğunu ve dünya hayatı boyunca sahip olması gereken manevi vasıflarının neler olduğunu da işlemiştir. Bu çalışmada Kaygusuz Abdal’ın şiirleri ve Saraynâme adlı eserinde yer alan insan tasavvuru ele alınmıştır. Bu bağlamda ilk olarak Alevilik ve Bektaşilikteki insan-ı kâmil kavramı üzerinde durulmuştur. Ardından insanın edinmesi gereken olumlu özellikler ile terk etmesi gereken olumsuz özellikler Kaygusuz Abdal’ın adı geçen çalışmaları özelinde sıralanmış, Alevilik ve Bektaşilikteki tasavvuf anlayışı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Böylece, Alevilik ve Bektaşilik yolunda ulaşılması gereken asıl hedef olan insan-ı kâmilin hangi vasıflara sahip olması gerektiği, Kaygusuz Abdal’ın fikir dünyası çerçevesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal, Alevilik ve Bektaşilik, Saraynâme, İnsan- Kâmil, Dört Kapı Kırk Makam

KAYGUSUZ ABDAL'S CONCEPTION OF THE IDEAL HUMAN BEING

Öz

The famous Sufi poet Kaygusuz Abdal lived from the end of the 14th century to the first part of the 15th century. After Yunus Emre, he is arguably the best exponent of Turkish Sufi literature. He produced poetry and prose that are considered early examples of Alevi-Bektashi literature. Kaygusuz Abdal addressed the Sufi knowledge and the fundamental teachings of the Alevi and Bektashi path in his writings. In this way, he also addressed the spiritual journey of humans and the spiritual attributes she/he ought to possess during his earthly existence. This study examines Kaygusuz Abdal's poems and the concept of human in his work Saraynâme. In this context, the concept of the ideal human in Alevism and Bektashism was first emphasized. Then, the positive characteristics that a person should acquire and the negative characteristics that she/he should abandon were listed specifically in the aforementioned works of Kaygusuz Abdal and evaluated within the framework of the understanding of Sufism in Alevism and Bektashism. Thus, the main goal to be achieved on the path of Alevism and Bektashism, which qualities a perfect human being should have, has been tried to be revealed within the framework of Kaygusuz Abdal's world of ideas.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal, perfect human being, Alevism and Bektashism, Saraynâme, Four Gates and Forty Maqams

Kaynakça

• Alaâddin Gaybî, Kaygusuz Abdal Külliyatı, Haz. Abdurrahman Güzel. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022.
• Akman, Neslican. Kaygusuz Abdal (Hayatı, Eserleri ve Düşünceleri). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2019.
• Artun, Erman. Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2010.
• Ayaz, Berna. “Kaygusuz Abdal, Alaeddin Gaybi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 7 Temmuz 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kaygusuz-abdal-alaeddin-gaybi Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfî. İstanbul: Muhit Kitap, 2024.
• Çelik, Hasan. “Alevilik ve Bektaşilikte Gönül Eğitimi”. Hünkâr-Alevilik Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi, I/1 (2014), 83-100.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “Halk Edebiyatımızda Zümre Edebiyatları”. Türk Dili Dergisi, Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, 19/207 (1968), 357-423.
• Gül, İbrahim. “Alevi İnancında Can, Ruh Kavramı ve Nefsin Eğitimi”. Folklor/Edebiyat, 27/1 (2021), 211-228.
• Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatında Dört Kapı Kırk Makam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2023.
• Kaygusuz Abdal. Dîvân-ı Kaygusuz Abdal. Haz. Mustafa Sever. Ankara: Helke Yayıncılık, 2016.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. çev. Komisyon. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Mehdi Sadr. Ehl-i Beyt Ahlâkı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-makâlât. 13/1 (2020a), 249- 283.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapının Makamları”. e-makâlât. 13/2 (2020b), 713-742.
• Özdemir, Özlem. “Kaygusuz Abdal’da Türkçe Bilinci”. Uluslararası Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve Birlikte Yaşama Kültürü Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı. ed. Özlem Özdemir. 117-127, Eskişehir, Türk Ocakları Eskişehir Şubesi Yayını, 2022.
• Özdemir, Özlem. “Arnavutluk’taki Bir Yazmaya Göre Bektaşilikte Edep Anlayışı”. e-makâlât, 17/1 (2024), 90-123.
• Sever, Mustafa. “Türk Tasavvuf Edebiyatı”. Türk Edebiyatı Tarihi. ed. Öztürk Emiroğlu. 2. Cilt/221-288. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Şallı Koç, Mersiye. Kaygusuz Abdal’ın Saraynâme Adlı Eserinde Tasavvuf Anlayışı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Temel İslam Bilimleri ABD, Yüksek Lisans Tezi. 2022.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî-Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Şimşek, İsmail. “Bir Erdem Olarak ‘Kendini Bil’ Öğretisi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 6/2 (2022), 518-535.
• Tenik, Ali ve Göktaş, Vahit. “Tasavvuf Bilgisi: Allah’ı Allah’la Bilmek İlmine Giriş”. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 14/1 (2016), 177-202.
• Yakıcı, Ali. “Saraynâme (Kaygusuz Abdal)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2024. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sarayname-kaygusuz-abdal