TÜRK KÜLTÜRÜNDE YARDIMLAŞMA ÖRNEĞİ: İMECE USÜLÜNDEN YARDIM SANDIKLARINA

Yıl 2025, Sayı: 113, 421 - 440

Bumin Küçük

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1621270

Öz

Türk kültürünün en önemli özelliklerinin başında yardımlaşma gelir. Özellikle kırsal bölgelerde hayvancılıkla ve çiftçilikle ilgilenen kişilerin desteklenmesi ülkenin gelişip kalkınması adına büyük bir önem taşımaktadır. Başlangıçta köylüler arasında imece usulüyle yardımlaşma söz konusuyken bu zamanla kurumsal bir hale evrilmiştir. İmeceden kasıt hem ekim ve hasat işlerinin karşılıklı yardımlaşma ile yapılması hem de ürün bedellerinin bir karşılık beklenmeksizin kamu yararına bırakılmasıdır. Zamanla sadece kol gücüyle birbirine yardım eden kişilerden ve karşılıksız devlete ürün vermekten ziyade çiftçilere tarımsal faaliyetlerinde yardımcı olacak ciddi kurumlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu doğrultuda onların ihtiyaçlarının kapsamlı ve ciddi şekilde uygun koşullarda karşılanabilmesi adına önemli adımlar atılmıştır. İlk ciddi uygulama 1863 yılında Midhat Paşa tarafından başlatılmıştır. 1867’de ise resmî bir nizamname yayınlanarak zirai kredi teşkilatına ilişkin esaslar belirgin bir hale getirilmiştir. İlgili tarihi takip eden ve Ziraat Bankası’nın kurulmasına kadar geçen süre zarfında Osmanlı Devleti bünyesindeki vilayetlerde zirai kredi uygulaması yaygınlaştırılmıştır. Böylece temel misyonu zirai faaliyetleri desteklemek olan Ziraat Bankası’nın kurulmasına giden süreç de başlatılmıştır. Midhat Paşa’nın temellerini attığı zirai kredi teşkilatı yine onun gayretiyle hazırlanan nizamnameyle kurumsallaşmıştır. Böylece zirai kredi iş ve işlemleri Osmanlı Devleti’nde ilk defa devlet mevzuatına girmiştir. Bu çalışmada Ziraat Bankası’nın kurulmasına giden yolu hazırlayan yardım sandıklarının ortaya çıkışı, misyonu, faaliyetleri gibi hususlar dönemin kaynaklarından hareketle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memleket Sandıkları, Türk Kültürü, Yardımlaşma, Ziraat Bankası

XAMPLE OF SUPPORT IN TURKISH CULTURE: FROM IMECE METHOD TO AID FUNDS

Öz

One of the most important characteristics of Turkish culture is cooperation. Supporting people who are interested in animal husbandry and farming, especially in rural areas, is of great importance for the development and progress of the country. While initially there was cooperation among villagers through the method of collective labor, this evolved into an institutional form over time. What is meant by collective labor is that both planting and harvesting work is done with mutual assistance and that the product prices are left to the public benefit without expecting anything in return. Over time, instead of people who only help each other with their physical strength and give products to the state without expecting anything in return, serious institutions that will help farmers in their agricultural activities were needed. In this direction, important steps were taken to meet their needs comprehensively and seriously under suitable conditions. The first serious application was initiated by Midhat Pasha in 1863. In 1867, an official regulation was published and the principles regarding the agricultural credit organization were clarified. During the period following the relevant date and until the establishment of the Ziraat Bank, agricultural credit application was widespread in the provinces within the Ottoman State. Thus, the process leading to the establishment of Ziraat Bank, whose basic mission was to support agricultural activities, was initiated. The agricultural credit organization, whose foundations were laid by Midhat Pasha, was institutionalized with the regulation prepared with his efforts. Thus, agricultural credit transactions were included in state legislation for the first time in the Ottoman Empire. In this study, issues such as the emergence, mission and activities of the aid funds that paved the way for the establishment of Ziraat Bank were discussed based on the sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Solidarity, Ziraat Bank, Homeland Funds

Kaynakça

• BOA, DH. MKT, 1606/24, 13 Recep 1306 (15 Mart 1889); BOA, DH. MKT, 1372/40, Nr. 1592-40, 29 Muharrem 1303 (7 Kasım 1885)
• BOA, DH. MKT, 1453/81, Nr. 883-23, 20 Muharrem 1305 (8 Ekim 1887)
• BOA, DH. MKT, 1494/69, Nr. 458-27, 2 Recep 1305 (15 Mart 1888)
• BOA, DH. MKT, 1513/60, 8 Şevval 1305 (18 Haziran 1888)
• BOA, DH. MKT, 1521/98, Nr. 19-21, 30 Haziran 1304 (12 Temmuz 1888)
• BOA, MF. MKT, 28/68, 3 Cemaziyelevvel 1292 (7 Haziran 1875) BOA, MF.MKT, 31/131, 16 Şaban 1292 (17 Eylül 1875)
• BOA, MF.MKT, 363/13, 5 Kanunusani 1301 (17 Ocak 1886)
• BOA, MF.MKT, 84/97, 28 Zilkade 1301 (19 Eylül 1884)
• BOA, MF.MKT, 84/97, 28 Zilkade 1301 (19 Eylül 1884)
• BOA, MF.MKT, 85/8, 10 Muharrem 1302 (30 Ekim 1884)
• BOA, MF.MKT, 85/8, 1 Zilhicce 1301 (12 Ekim 1884), 454
• BOA, MF.MKT, 85/8, Nr. 490, 11 Zilkade 1301 (2 Eylül 1884)
• BOA, MF. MKT, 85/8, S. 56, 28 Zilkade 1301 (19 Eylül 1884)
• BOA, MF. MKT, 90/119, Nr. 194, 22 Recep 1303 (26 Nisan 1886). İrade Dosya Usulü (İ.DUİT)
• BOA, İ.DUİT, 77/59, 18 Şevval 1305 (28 Haziran 1888)
• BOA, İ.DUİT, 77/59, 25 Şaban 1305 (7 Mayıs 1888). İrade Eyalet-i Mümtaze Bulgaristan (İ.MTZ.(04)
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 1;
• BOA, İ.MTZ. (04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 2;
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 8
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 11 BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 25;
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 26
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 27
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 29;
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 35 BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 36
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 52;
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 45
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 44, 46
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 2
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882);
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, 30 Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882)
• BOA, İ.MTZ.(04), 8/325, Teşrinisani 1298 (12 Aralık 1882), A.g.k., M. 42; Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD)
• BOA, İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD), 21/898, Nr. 188, 2 Rebiülahir 1288 (21 Haziran 1871)
• BOA, Ş.D, 2372/16, 10 Kânunuevvel 1290 (22 Aralık 1874)
• BOA, Ş.D, 2372/16, Nr. 221, 1 Zilhicce 1291 (9 Ocak 1875)
• BOA, Ş.D, 2517/1, Defter Nr. Dersaadet 730, 20 Recep 1304 (14 Nisan 1887), M. 1
• BOA, Ş.D, 2517/1, Defter Nr. Dersaadet 730, 20 Recep 1304 (14 Nisan 1887), A.g.n., M. 1
• BOA, Ş.D, 2517/1, Defter Nr. Dersaadet 730, 20 Recep 1304 (14 Nisan 1887), A.g.n., M. 12; BOA, Ş.D, 2517/1, Defter Nr. Dersaadet 730, 20 Recep
• Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Basma Bağışlar Nr. 58. The Agricultural Cooperatives and The Agricultural Bank of Bulgaria, National Printing Office, Sofia 1924.
• Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Elli Senelik Hayat ve Faaliyeti 1888-1938, T.C. Ziraat Bankası Neşriyatı, Marifet Basımevi, Ankara 1938.
• Tuna, Nr. 1, 6 Şevval 1281 (4 Mart 1865). 4. Telif Eserler “Bulgaristan’da Ziraî Kredi”, Türkiye Ziraat Bankası Mecmuası, Türkiye Ziraat Bankası Yayınları, S. 1, Ankara 1929.
• Akgün, Seçil. “Midhat Paşa’nın Kurduğu Memleket Sandıkları: Ziraat Bankası’nın Kökeni”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar, Edirne, 8-10 Mayıs 1984, TTK Yayınları, Ankara 1986.
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kâğıt Para ve Sosyoekonomik Etkileri, Eren Yayınları, İstanbul 1996.
• Atasagun, Yusuf Saim. İzahlı Notlu Mukayeseli Bankalar Kanunu, Kurtulmuş Matbaası, İstanbul 1958.
• Atasagun, Yusuf Saim. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası 1888-1939: Türkiye’de Ziraî Kredi I, Kenan Basımevi, İstanbul 1939.
• Bayur, Hilmi Kâmil. Sadrazam Kâmil Paşa-Siyasî Hayatı, Sanat Basımevi, Ankara 1954. Çelik, Mehmet. Balkanlar’da Tanzimat: Midhat Paşa’nın Tuna Vilayeti Valiliği 1864-1868, Libra Yayınları, İstanbul 2010.
• Erçin, Ferhat. Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Kooperatifçiliği, Der Yayınları, İstanbul 2004. Güran, Tevfik. “Zirai Politika ve Ziraatte Gelişmeler 1839-1876”, 150. Yılında Tanzimat, Yay. Haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yayınları, Ankara 1992, s. 224-225.
• İbrahimov, Osman. Tuna Vilâyet Gazetesi (1865-1866), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• İleri, Suphi Nuri. Kooperatifler, T.C. Maarif Vekilliği Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Talebe Neşriyat ve Yardım Bürosu Yayınları, İstanbul 1941.
• Kazgan, Haydar. Galata Bankerleri, C II, Orion Yayınları, Ankara 2006.
• Koç, Bekir. “Midhat Paşa’nın Niş ve Tuna Vilayetlerindeki Yenilikçi Valiliği”, Kebikeç Dergisi, S. 18, Alp Matbaası, Ankara 2004.
• Kodaman, Bayram. Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, Orkun Yayınevi, İstanbul 1983.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları, Ankara 1982, s. 12.
• Ortaylı, İlber. Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara 1974.
• Quatert, Donald. Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, çev. Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008. Savran, Cevdet. Nasuhi Kooperatifçilik, Kolektifçilik ve Devletçilik Üzerine 9 Yazı, Ulus Matbaası, Ankara 1935.
• Kılıç, Selda. “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C 24/S. 37, Ankara 2005.
• Tezel, Yahya Sezai. Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi 1923-1950, Yurt Yayınları, Ankara 1986.