VIEWS AND NEW FINDS ABOUT THE OLD BUILDINGS AROUND THE TOMB OF AHMET YESEVI

Yıl 2025, Sayı: 114, 55 - 64, 22.06.2025

Mukhtar Kozha , Sultanmurat Abzhalov , Batyrzhan Temirkhanov

Öz

The current Hodja Ahmet Yesevi mausoleum-hanaka, located in the city of Turkestan, Republic of Kazakhstan, was built during the Timurid Period (end of the XIV century, beginning of the XV century). This building is one of the important works of Kazakhstan and Central Asian history and architectural art.
As a result of the research carried out over the years, it has been understood that there were architectural structures on the tomb of Hoca Ahmet Yesevi before the tomb-hanaka built by Timur. As a matter of fact, there is no information about what kind of buildings there are and their plans. The aim of the article is to comment on various ideas that have been talked about in the scientific world recently about the tomb of Hoca Ahmet Yesevi and other structures around it and to introduce new findings on the subject.

Anahtar Kelimeler

Hodja Ahmet Yesevi , Yesevi Tomb , Turkestan , Hanaka , Emir Timur

AHMET YESEVİ MEZARININ ETRAFINDAKİ ESKİ YAPILARLA İLGİLİ GÖRÜŞLER VE YENİ BULGULAR

Öz

Kazakistan Cumhuriyeti Türkistan şehrinde bulunan şimdiki Hoca Ahmet Yesevi türbe-hanakası Timur Döneminde (XIV yüzyılın sonu XV yüzyılın başında) inşa edilmiştir. Bu yapı Kazakistan ve Orta Asya tarihi ile mimari sanatının önemli yapıtlarından biridir.
Yıllardır yürütülen araştırmalar sonucunda Hoca Ahmet Yesevi mezarı üzerinde Timur’un inşa ettirdiği türbe-hanakadan önce de mimari yapıların olduğu anlaşılmıştır. Nitekim burada ne tür yapıların olduğu ve onların planlarıyla ilgili hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Makalede Hoca Ahmet Yesevi türbesi ile etrafında bulunan diğer yapılarla ilgili son dönemlerde bilim dünyasında konuşulan çeşitli düşünceler üzerine yorumda bulunulması ve konuyla ilgili yeni buluntuların tanıtımının yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi , Yesevi Türbesi , Türkistan , Hanaka , Emir Timur

Destekleyen Kurum

Bu araştırma, Kazakistan Cumhuriyeti Bilim ve Yüksek Öğretim Bakanlığı Bilim Komitesi tarafından desteklenmektedir (Proje No: AP19680093).

Kaynakça

• Masson M.E. “O postroyke mavzoleya Khodzha Akhmeda Yasevi v gorode Turkestane”. Izvestiya Sredneaziatskogo geograficheskogo obshchestva. T. XIX. Tashkent, 1929, s. 39- 45.
• Masson M.E. “Mavzoley Khodzha Akhmeda Yasevi”. Tashkent, 1930.
• Gordlevskiy V.A. “Izbrannyye sochineniya”. T.III. Moskova, 1962.
• Antiseysmika v arkhitekturnykh pamyatnikakh Sredney Azii. Moskva-Leningrad, 1949.
• Nemtseva N.B. “Arkheologicheskiye raskopki u kompleksa Khodzha Akhmeda Yasevi (1958)”. Izvestiya Akademii nauk Kazakhskoy SSR. Seriya istorii, arkheologii i etnografii. 1961, vyp. 1 (15).
• Patsevich G.I. “Remont i restavratsiya mavzoleya-mecheti Khodzha Akhmeda Yasavi v 1939- 1941 gg.”. Izvestiya Akademii nauk Kazakhskoy SSR. Seriya arkhitekturnaya. 1950, vyp. 2, s. 95-100.
• Man’kovskaya L.YU. “Nekotoryye arkhitekturno-arkheologicheskiye nablyudeniya po restavratsii kompleksa Khodzha Akhmeda Yasevi v g. Turkestane”. Izvestiya Akademii nauk Kazakhskoy SSR. Seriya istorii, arkheologii i etnografii. 1960, vyp. 3 (14), s. 52-69
• Pugachenkova G.A., Rempel’ L.I. “Vydayushchiyesya pamyatniki arkhitektury Uzbekistana”. Tashkent, 1958.
• Nemtseva N.B., Shvab Yu.Z. “Ansambl Shakh-i Zinda”. Istoriko-arkhitekturnyy ocherk. Tashkent, 1979.
• Masson M.E. “O datirovke severnogo minareta v shakhristane gorodishcha Meshkhed-i Misrian”. Izvestiya Akademii nauk Turkmenskoy SSR. Seriya obshchestvennykh nauk. 1976, № 3. S. 27-28.
• Man’kovskaya L.YU. “Issledovaniye arkhitekturnogo kompleksa-mavzoleya Akhmada Yasavi v gorode Turkestane i voprosy yego restavratsii”. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata iskustvovedeniya. Tashkent, 1963.
• Tuyakbayeva B.T., Proskurin A.N. “K istorii stroitel’stva khanaki Khodzhi Akhmeda Yasavi”. Izvestiya Akademii nauk Kazakhskoy SSR. Seriya obshchestvennykh nauk. 1985, № 4, s. 63-69.
• Khmel’nitskiy S.G. “Mezhdu samanidami i mongolami. Arkhitektura Sredney Azii v XI-nachala XIII vv”. Chast’ 1. Berlin-Riga, 1996.
• “Towards the study of forms in Central Asian architecture at the end of the fourteenth century: The mausoleum of Khvaja Ahmad Yasavi by L.Iu. Mankovskaia”. Iran, ХХIII, 1985. Р. 109-127.
• Smagulov E. “Pervyy mavzoley Khodzhi Akhmeda Yasavi”. Promyshlennost’ Kazakhstana. 2004, № 1, s. 94-98.
• Baipakov K.M. “Islamic archaeological architecture and archaeology of Kazakhstan”. Almaty-Samarkand. 2012.
• Masson M.E. “K voprosu o proiskhozhdenii pamyatnikov drevney derevyannoy arkhitektury, otkrytykh M.S.Andreyevym v gorakh Samarkandskoy oblasti”. Tashkent, 1927.
• Voronina V.L. “Iskusstvo Sredney Azii i Kazakhstana”. Istoriya iskusstva narodov SSSR. T.2. M., 1973, s.9-82.
• Masson M.E. “K voprosu o proiskhozhdenii pamyatnikov drevney derevyannoy arkhitektury, otkrytykh M.S. Andreyevym v gorakh Samarkandskoy oblasti”. Tashkent, 1927.
• Masson M.E. “Yeshche raz o srednevekovykh pamyatnikakh derevyannoy reznoy arkhitektury”. Obshchestvennyye nauki v Uzbekistane. 1967, №3. S. 20-25.
• “Iskusstvo Sredney Azii epokhi Avitsenny”. Dushanbe, 1980.
• Azimov I. “Rospisi Uzbekistana”. Tashkent, 1987.