AMASYA’DA BİR ALEVİ-BEKTAŞİ MÜZİĞİ AKTARIMCISI ÖZGÜR AKKIZ

Yıl 2025, Sayı: 114, 307 - 328, 22.06.2025

Servet Yaşar , Emrah Kalın , Burak Gültekin

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1586179

Öz

Alevi-Bektaşilerde müzik genellikle inanç kültüründeki yol ve erkâna ait söylemlerin önemli bir taşıyıcısı olarak bilinen bir olgudur. Bu doğrultuda Hak Âşıkları olarak tanımlanan tekke edebiyatı şairlerine ait şiirlerin topluma ulaştırılmasında müzik önemli bir araç olarak kullanılmıştır. Alevi-Bektaşi müzik kültürü müzik kimliği açısından tür, biçim, çalgı ve icra bakımından kendine özgü bir yapıya sahiptir. Diğer taraftan bölgesel ve yöresel açıdan farklılıkları da içinde barındırabilmektedir. Bu bakımdan Amasya yöresi, Anadolu coğrafyasında kayda değer bir yer tutmuş olup birçok Hak Âşığının ve aktarımcısının yetişmesinde önemli bir merkez olmuştur.
Bu çalışmada genel olarak Amasya yöresinde Alevi-Bektaşi müziği icracısı ve aktarımcısı olan Özgür Akkız’ın hayatı ve eserleri konu edilmiştir. Durum tespiti ve eser analizi yöntemlerinin kullanıldığı çalışmada genel olarak Alevi inanç kültüründe müzik pratikleri, Amasya yöresindeki işlevselliğiyle birlikte Özgür Akkız’ın hayatı, sanatçı kişiliği, Alevi Bektaşi müzik kültürü içindeki yeri ve eserlerinin müziksel açıdan incelenmesine yer verilmiştir.
Araştırma sonucunda Özgür Akkız’ın havalandırdığı (bestelediği) müzikal yapıtların şiirsel örgüsünü genel olarak Alevi inanç kültürü ve felsefesi doğrultusunda konu edinmiş sözlerin oluşturduğu belirlenmiştir. Müziklerin işlendiği şiirlerin seçiminde ise özellikle tekke edebiyatında Hak Âşığı olarak bilinen Amasyalı Alevi-Bektaşi Âşığı Fedai Baba’nın sözlerini tercih ettiği öne çıkmıştır. Bu bağlamda tekke edebiyatı çerçevesinde nefes türü adı altında deyiş, düvaz-ı imam ve mersiye gibi edebi türlere öncelik verildiği gözlenmiştir. Akkız’ın havalandırdığı müzikal yapıtların deyiş müzik türünde olduğu; bunların makamsal açıdan ağırlıklı olarak hüseyni ve hicaz makam dizilerinde; ritmik yapı bakımından ise çoğunlukla ana usuller ve birleşik usuller kategorisinde olduğu belirlenmiştir. Son olarak eserler biçimsel açıdan değerlendirildiğinde ise bunların bir bölümlü biçim özelliği gösteren ürünler olduğu saptaması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektaşi Müziği , Amasya Alevileri , Cem Aşığı , Özgür Akkız , Nefesler.

ÖZGÜR AKKIZ, AN ALEVI-BEKTASHI MUSIC TRANSMITTER IN AMASYA

Öz

In Alevi-Bektashi, music is generally known as an important carrier of discourses related to the path and order in the culture of belief. In this context, music has been used as an important tool in conveying the poems of the poets of the lodge literature, defined as Hak Âşıks, to the society. Alevi-Bektashi music culture has a unique structure in terms of musical identity in terms of genre, form, instrument and performance. On the other hand, it can also accommodate regional and local differences. In this respect, the Amasya region has a significant place in the geography of Anatolia and has been an important center for the training of many Hak Âşıks and transmitters.
In this study, the life and works of Özgür Akkız, who is a performer and transmitter of Alevi-Bektashi music in the Amasya region, are generally discussed. In the study where the methods of situation determination and work analysis were used, the musical practices in the Alevi belief culture in general, the life of Özgür Akkız with his functionality in the Amasya region, his artistic personality, his place in the Alevi Bektashi music culture and the musical examination of his works were included.
As a result of the research, it was determined that the poetic structure of the musical works composed by Özgür Akkız generally consisted of lyrics that were about the Alevi belief culture and philosophy. In the selection of the poems in which the music was processed, it was especially prominent that he preferred the lyrics of the Amasya Alevi-Bektashi Âşık Fedai Baba, known as Hak Âşık in the lodge literature. In this context, it was observed that priority was given to literary genres such as deyiş, düvaz-ı imam and elegy under the name of nefes genre within the framework of the lodge literature. It was determined that the musical works composed by Akkız were in the deyiş music genre; they were predominantly in hüseyni and hicaz maqam series in terms of mode; and in terms of rhythmic structure, they were mostly in the main usuls and combined usuls category. Finally, when the works were evaluated from a formal perspective, it was determined that they were products that exhibited a segmented form feature.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektashi Music , Alevis of Amasya , Minstrel of Cem , Özgür Akkız , Nefeses.

Kaynakça

• Akbulut, Ali Cem. Gazilerovacığı Aşıkları, Ankara: Kara Mavi Yayınları, 2010.
• Akbulut, Ali Cem. Âşık Kul Hüseyin ve Kul Hüseyin Âşıkları, Ankara: Patika Baskı, 2015.
• Akın, Bülent. Kültürel Belleğin Kutsal Taşıyıcıları: Alevi Cem Zakirleri, Uluslararası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 2019, 3/2, 93-109.
• Bozkurt, Fuat. Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik (5. Baskı), İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Çelebi, Abdullah. Amasyalı Fedayi Baba Divanı, İstanbul: Can Yayınları, 1991.
• Dönmez, Banu Mustan. Sufilik Algısının ‘Türk Yöresel Müziği’ Sözlerindeki Varlığı, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Uluslararası Süreli Yayın, Yıl 2015, 8, 1-12.
• Ersal, Mehmet. Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminde Hiyerarşik Yapı: Çubuk Havzası Aleviliği Örneği. Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Enstitüsü, 2013.
• Ersal, Mehmet. Alevi Cem Zâkirliği, Ankara: Barış Kitap, 2019.
• Kehl-Bodrogi, Krisztina. Die Kizilbash/Aleviten: Undersuchungen über eine Esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Berlin: Laus Schwarz Verlag, 1988.
• Melikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, İstanbul: Cem Yayınevi, 1994.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Oral, Makbule. Anadolu Alevi-Bektaşi Âşıklık Geleneğinde Âşık Nesimi Çimen ve İki Telli Cura İcrası. Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Shankland, David. The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. London: Routledge Curzon, 2003.
• Yaman, Ali. Alevilik ve Kızılbaşlığın Gizli Tarihi, İstanbul: Kalipso Nokta Yayınları, 2010.
• Yaşar, Servet. Diyarbakır Bismil İlçesi Bakacak (Seyithasan) Köyü Alevi İnanç Kültürü Bağlamında Müzik, Alevilik Araştırmaları Dergisi, Uluslararası Süreli Yayın, Yıl 2015, 9, 125-168.
• Yaşar, Servet. Diyarbakır Yöresi Türkmen Alevileri, Afyonkarahisar: Kocatepe Akademi Yayınları, 2016.
• Yaşar, Servet. Emirdağlı Gurbetçi Bir Ozan Fakı Eder, Ankara: Afyonkarahisar Belediyesi Kültür Yayınevi, 2018.
• Yaşar, Servet ve Karataş, Cem. Âşık Daimi’nin Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yıl 2022, 104, 29-51.
• Yaşar, Servet ve Gültekin, Burak. Nesimi Çimen’in Âşıklık Geleneğindeki Yeri ve Kaynaklık Ettiği Eserlerin İncelenmesi, Eurasian Journal of Music and Dance, Yıl 2023, 23, 166-183.
• Yücel, Haluk. Amasya Yöresi Türkülerinde Alevi-Bektaşi Unsurları ve Bu Eserlerin Müzikal Analizleri. Online Journal Of Music Sciences, Yıl 2023, 8/2, 260-279.