DISCURDIVE FEATURES OF HACI BEKTAŞ VELİ’S APHORISMS

Yıl 2025, Sayı: 114, 505 - 514, 22.06.2025

Meltem Sargın

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1628183

Öz

There are important figures in history who have left their mark on the world with their behavior, principles and actions. One of them is Hacı Bektaş Veli, known as a Sufi, scholar and Islamic philosopher. In addition to his valuable works, Hacı Bektaş Veli, who devoted his life to showing the right path to people as a “Community Teacher”, is also widely known for his aphorisms in which he conveyed his advice. These aphorisms are worthy of a linguistic analysis in terms of their content and structural features. The aim of this study is to analyze Hacı Bektaş Veli's aphorisms at the grammatical and semantic level, to reveal the functions of the systematically repeated grammatical structures and semantic devices fulfill, and to interpret the findings in the context of the Bektshi tradition. The corpus of the study consists of 31 aphorisms covering a total of 58 sentences on the page “Hacı Bektaş Veli’s Teachings” on the official website of Hacı Bektaş Veli Research and Application Institute of Nevşehir Hacı Bektaş Veli University. In accordance with Discourse Analysis, which constitutes the theoretical framework of the study, the corpus was analyzed at large-scale and small-scale textual level and its contextual, grammatical and semantic features were determined by qualitative research method. The findings support Hacı Bektaş Veli's identity as an educator by revealing his language awareness as well as his wise personality.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli , Discourse Analysis , Aphorism , Imperative Mood , Metaphor

HACI BEKTAŞ VELİ’NİN ÖZDEYİŞLERİNİN SÖYLEMSEL ÖZELLİKLERİ

Öz

Tarihte davranışları, ilkeleri ve eylemleri ile dünyaya damgasını vurmuş önemli kişilikler bulunmaktadır. Bunlardan biri de mutasavvıf, âlim ve İslam filozofu olarak tanınan Hacı Bektaş Veli’dir. Verdiği değerli eserlerin yanı sıra bir “Toplum Hocası” kimliğiyle insanlara doğru yolu göstermeye hayatını adamış olan Hacı Bektaş Veli, nasihatlerini ilettiği özlü sözleriyle de yaygın biçimde tanınmaktadır. Bu özdeyişler içeriği ve yapısal özellikleri açısından dilbilimsel bir incelemeye değer görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, Hacı Bektaş Veli’nin özdeyişlerini dilbilgisel ve anlambilimsel düzlemde inceleyerek sistematik olarak tekrarlanan dilbilgisel yapıların ve anlambilimsel düzeneklerin işlevlerini ortaya çıkarmak ve elde edilen bulguları Bektaşi geleneği bağlamında yorumlamaktır. Çalışmanın derlemi Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Enstitüsü’nün resmi sitesindeki “Hacı Bektaş Veli Öğretileri” sayfasında yer alan, toplam 58 tümceyi kapsayan 31 özdeyişten oluşmaktadır. Çalışmanın kuramsal çerçevesinini oluşturan Söylem Çözümlemesi uyarınca derlem büyük ölçekli ve küçük ölçekli metinsel düzeyde incelenerek özdeyişlerin bağlamsal, dilbilgisel ve anlambilimsel özellikleri nitel araştırma yöntemiyle saptanmıştır. Elde edilen bulgular Hacı Bektaş Veli’nin bilge kimliğinin yanı sıra dil bilincine sahip olduğunu da ortaya koymakta ve bu yönüyle onun eğitimci kimliğini desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli , Söylem Çözümlemesi , Özdeyiş , Emir Kipi , Metafor

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin yayınevi, 1997.
• Aksan, Doğan. Anadilimizin Söz Denizinde (2. Basım). Ankara: Bilgi Yayınevi, 2006.
• Băiaş, Cosmin Constantin. “The Aphorism: Function and Discursive Strategy”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 191 (2015), 2267 – 2271. https://doi.org/10.1016/j. sbspro.2015.04.229
• Cömert Bayrak, Özlem. “Hacı Bektaş Veli’ye Ait Eserlerden Hareketle Alevilik ve Bektaşilik Kavramlarının Algılanma Esasları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (Aralık 2011), 313-334.
• Dey, Ian. Qualitative Data Analysis. London and New York: Routledge, 1993.
• Duman, Asiye. “Kavram ve Kavramlaştırma Açısından Alevilik ve Bektaşilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60 (Aralık 2011), 105-112.
• Duman, Asiye. “Metin Dil Bilimi Açısından Hacı Bektaş Veli’nin Şiirleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 51 (Ocak 2013), 211-222.
• Ercan, Haydar. “Günümüzde Bektaşiliği Yaşamak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (Ocak 2013), 405-408.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevîlîk ve Bektaşîlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 2006.
• Gencan, Tahir Nejat. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2001.
• Göksel, Aslı – Kerlake, Celia. Turkish: A Comprehensive Grammar. London, New York: Routledge, 2005.
• Gül, İbrahim. “Halk Eğitiminde Bir Öncü: Hacı Bektaş Veli”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 107 (Eylül 2023), 323-339. https://doi.org/10.60163/hbv.107.016.
• Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Veli ve Makalat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 2002. Johnstone, Barbara. Discourse Analysis. Oxford: Blackwell, 2008.
• Iskakbekovna, Serkebayeva Gaukhar – Rezhepovich, Boranbaev Sandybai. “Binary Oppositions as a Method of Conceptualization: A Case of Codex Cumanicus”. International Journal of Society, Culture & Language 11/3, (2023). http://dx.doi.org/10.22034/ ijscl.2023.2003011.3038
• İmer, Kamile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011. İnce, Özdemir. “Söylem nedir?”. Hürriyet Pazar (15 Ekim 2000).
• Kerimoğlu, Caner. Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi, 2011. Koç, Nurettin. Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1990.
• Kornfilt, Jaklin. Turkish. London & New York: Routledge, 1996.
• Küçükballı, Fatih Numan. “Hacı Bektaş Veli’ye Atfedilen Türkçe Eserlerin Dikkat Çeken Dil Özellikleri”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 8 (2022), 45-55. https://doi. org/10.51531/korkutataturkiyat.1097517
• Küçüközyiğit, Uğur. “Hacı Bektaş Veli’nin Mesajı ve Bektaşiliğin Güçlenmesinde Etkili Olan Dinamikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 72 (Aralık 2014), 227- 239. https://doi.org/10.12973/hbvd.72.140
• NEVÜ, Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Enstitüsü. “Hacı Bektaş Veli Öğretileri”. Erişim 15 Ocak 2025. https://hbvenstitu.nevsehir.edu.tr/tr/haci-bektas-veli-ogretileri Stillar, Glenn F. Analizing Everday Texts: Discourse, Rhetoric, and Social Perspectives. Thousand Oaks, London; New Delhi: Sage Publications, 1998.
• Şişman, Mustafa. Hacı Bektaş Veli. İstanbul (2013). Academia/Oktay Solak. Erişim 20 Ocak 2025. https://www.academia.edu/29238567/Haci_Bektas_Veli_pdf Taylor, Stephanie. What Is Discourse Analysis?. London, New York: Bloomsbury, 2013.
• TDK, Türkçe Güncel Sözlük. “Özdeyiş”. Erişim 18 Ocak 2025. https://sozluk.gov.tr/ van Dijk, Teun Adrian. Macrostructures: An interdisciplinary study of global structures in discourse, interaction, and cognition. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, 1980.
• Yang, Benzeng. “The Use of Metaphor in English Language and Literature and Its Impact on Language Cognition”. 2024 International Conference on Financial Management. Humanities and Social Sciences (ICFMHSS 2024).
• Zararsız, Ömer Faruk. “İnsan Yaradılışı ve Metafor Hacı Bektaş Veli’nin ‘Makalat’ Eserinin Eleştirel Metafor Analizi Yöntemiyle İncelenmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 111 (Eylül 2024), 141-158. https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1397863.