AN EXAMPLE OF CULTURAL CONTINUITY: TRANSITION PERIODS AMONG THE TAHTACI PEOPLES OF MUGLA AND KAZDAGLARI

Yıl 2025, Sayı: 115, 497 - 520, 21.09.2025

Aslı Çandarlı

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1721634

Öz

Tahtacı Turkmens, a branch of the Oghuz, are today's representatives of the depth of the Turkish culture originating in Turkestan and its continuity in Anatolia with their unique beliefs, traditions and customs. Their perception of life from birth to death bears the traces of a deep-rooted heritage carried from Turkestan to Anatolia. The subject of this research is to examine the customs and traditions of Tahtacı Turkmens around Muğla and Kazdağları regarding the transitional periods of life (birth, wedding, death). It is aimed to reveal the ties of the various practices carried out at all these stages with the belief characteristics of the pre-Islamic period. In this direction, the study examined the birth, wedding and death customs of the Tahtacı Turkmen community in terms of the continuity of cultural identity and evaluated all these practices as the present-day reflections of the belief practices of the ancestral homeland. In Tahtacı culture, it does not seem possible to distinguish between daily life practices and ceremonial belief practices. For example, the tradition of sacrifice or visiting the tomb is practiced at every stage of life with the wish “may the fate be good”. Again, “threshold” and “hearth” stand out as elements whose sanctity is respected at different stages of life. The qualitative method was used in the research; the main data were obtained through in-depth interviews. Old Turkic religious traditions seen in the transitional traditions of Tahtacı Turkmens are important in terms of showing the continuity of Turkish culture. At this point, the research has also provided an awareness of the necessity of taking the necessary care to protect and maintain the traditions of Tahtacı Turkmen Culture.

Anahtar Kelimeler

Cultural History , Tahtacı Turkmen , Old Turkish Religion , Birth , Wedding , Death , Tradition

Proje Numarası

Bu makale, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 19/082/06/5 kod numaralı proje ile desteklenmiştir.

BİR KÜLTÜREL SÜREKLİLİK ÖRNEĞİ: MUĞLA VE KAZDAĞLARI TAHTACILARINDA GEÇİŞ DÖNEMLERİ

Öz

Oğuzların bir kolu olan Tahtacı Türkmenler kendilerine özgü inanç, gelenek ve görenekleri ile Türkistan kökenli Türk kültürünün derinliğinin ve Anadolu’daki sürekliliğinin günümüzdeki temsilcileri durumundadır. Zira doğumdan ölüme yaşamı algılayış biçimleri Türkistan’dan Anadolu’ya taşınan köklü bir mirasın izlerini taşımaktadır. Bu araştırmanın konusu Muğla ve Kazdağları çevresindeki Tahtacı Türkmenlerin hayatın geçiş dönemlerine (doğum, düğün, ölüm) ilişkin adet ve geleneklerinin incelenmesidir. Tüm bu aşamalarda gerçekleştirilen türlü uygulamaların İslam Öncesi dönem inanç özellikleri ile olan bağlarını ortaya koyabilmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışma Tahtacı Türkmen toplumunun doğum, düğün ve ölüm adetlerini kültürel kimliğin devamlılığı açısından ele almış ve tüm bu uygulamaları ata yurda ait inanç uygulamalarının günümüzdeki yansımaları olarak değerlendirmiştir. Tahtacı kültüründe gündelik yaşam pratikleri ile törensel inanç uygulamalarının birbirinden ayırt edilebilmesi pek mümkün gözükmemektedir. Örneğin; kurban geleneği ya da yatır ziyareti yaşamın her aşamasında “akıbeti hayır olsun” dileği ile gerçekleştirilen değişmez uygulamalar olarak gerçekleştirilmektedir. Yine “eşik” ve “ocak” hayatın farklı aşamaları için kutsallığına saygı gösterilen unsurlar olarak dikkat çekmektedir. Araştırmada nitel yöntemle hareket edilmiş; temel veriler derinlemesine görüşmeler yoluyla elde edilmiştir. Tahtacı Türkmenlerinin geçiş dönemi geleneklerinde görülen eski Türk dini ve yaşam tarzı izleri, Türk kültürünün sürekliliğini göstermesi açısından önemlidir. Bu noktada araştırma Tahtacı Türkmen Kültürü geleneklerinin korunup sürdürülmesi konusunda gerekli özenin gösterilmesi gerekliliği konusunda da bir farkındalık sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür Tarihi , Tahtacı Türkmen , Eski Türk Dini , Doğum , Düğün , Ölüm , Gelenek

Destekleyen Kurum

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

Bu makale, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından 19/082/06/5 kod numaralı proje ile desteklenmiştir.

Teşekkür

Muğla Yatağan ve Koru yerleşimlerindeki kaynak kişilere ulaşmamda yardımcı olan sayın Turgay Mutlu’ya ve ihtiyaç duyduğum bilgileri cömertlikle paylaşıp bu araştırmanın gerçekleşmesine katkı veren tüm Tahtacı Türkmen mensubu “can”lara teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aça, Mehmet. “Kazak ve Kırgız Türklerinde Defin Sonrası Bazı Uygulamalar ve Aş Verme (Aş Toyu)” Milli Folklor 11/43 (1999), 24-33.
• Aça, Mehmet. “Türk Halk Geleneğindeki Doğum Sonrası Uygulamalara Bir Örnek: “Tuzlama””, Milli Folklor, Yıl 13, Sayı 52, (2002), 93-100.
• Anohin, A.V., “Altay Şamanlığına Ait Maddeler”, (Terc. Abdülkadir İnan), Makaleler ve İncelemeler, C. I, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları), 400-453.
• Arslan, Yusuf, “Türkistan’dan Tunceli’ye Kurban İnancı” Milli Folklor 29/115, (2017), 51-62.
• Asan, Veli, “Tahtacı Kimliği ve Tahtacı İnanç Merkezleri”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I Bildiriler ve Müzakereler, Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005, 203- 215.
• Asan, Veli. Tahtacı Türkmen Ozanları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
• Biçen, Hüseyin Yüksel. İnanışları ve Gelenekleriyle Tahtacılar, Ankara: Tek Ağaç Yayıncılık, 2005.
• Birdoğan, Nejat. “Tahtacıların Dünü”. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo- Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, 9-30.
• Boratav, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi, (2. Baskı), 1984.
• Bulut, Ümmü- Bal, Hüseyin. “Sosyolojik Açıdan Tahtacı Grupların Araştırılması (Muğla Örneği)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36 (Aralık 2015), 81- 102.
• Büyükokutan Töret, Aslı. Muğla Alevi Türkmen Kültürü, Konya: Kömen Yayınları, 2017.
• Caunce, S. Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi (Çev. Can, B. B. Yalçınkaya, A), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
• Çağatay, Neşet, “Tahtacılar”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993, 669-672.
• Çandarlı Şahin, Aslı. “Kazdağları’ndan Sandras’a Tahtacı Türkmen Kültüründe Eski Türk Dininin İzleri”, Folklor Akademi Dergisi 5/2, (2022a), 215 – 230.
• Çandarlı Şahin, Aslı. “Türk Kültüründe Kaz ve Kazayağı Tamgası”, 6th İnternational Conference On History&Culture April 22-24 2022, Antalya Procedings Book (Ed. Mehtap Dinçer), İksad Publishing House, 1-12.
• Çıblak, Nilgün. Mersin Tahtacıları, Ankara: Ürün Yayınları, 2005.
• Çıblak, Nilgün. “Tahtacılarda Üç Sayısı ve Üçleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010/56, s.73-92
• Çıblak Coşkun, Nilgün. “Tahtacılar Ve Tahtacı Ocaklarına Bağlı Oymakların Yerleşim Alanları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2013/68, 33-54.
• Çıblak Coşkun, Nilgün “Tahtacı Yol ve Erkânında Dört Kapılı Ahiret Kardeşliği”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 19, 2019, s. 49-80.
• Çoruhlu, Yaşar. “Orta Asya’dan Anadolu’ya Lahit ve Taş Sandukalarda Görülen Hançer-Bıçak Tasvirlerinin Sembolizmi”, 1. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler Kitabı. İstanbul: Eyüp Belediyesi, 1998, s. 60-70.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları (8. Baskı), 2017. Duman, Ahu Zeynep. “Aydın Yılmazköy Tahtacı Alevilerinde Doğum Âdetleri”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 20, 2019, 209-274.
• Eberhard, W., Çin’in Şimal Komşuları, (Çev. Nimet Uluğtuğ), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, (2. Baskı), 1996.
• Eliade, Mircea, Kutsal ve Dindışı (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea, Şamanizm (Çev. İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi (4. Baskı), 2018.
• Engin, İsmail. “Akçaeniş Tahtacılarında Ölü Gömme Geleneği”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları,1995, 37-44.
• Engin, İsmail, Tahtacılar Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş, İstanbul: Ant Yayınları, 1998.
• Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, (46. Baskı), 2011.
• Erginer, Gürbüz. Kurban, Kurbanın Kökenleri, Anadolu’da Kanlı Kurban Geleneği, Yapı İstanbul: Kredi Yayınları, 1997.
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004.
• Eröz, Mehmet, Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Esin, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Tahtacılar”, Türk Ansiklopedisi, 11, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1981, 352.
• Günay Ünver- Güngör, Harun-Kuzgun, Şaban, vd. Kayseri’de Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1996.
• Günay Ünver-Güngör, Harun. Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Güngör, Harun, “Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, (Yay Haz. Ülkü Çelik Şavk, Yunus Koç, Fatma Türkyılmaz, Mikail Cengiz),Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara 2007, s. 1-6.
• İbn Fazlan, Seyahatnâme, (Çev. Ramazan Şeşen), İstanbul: Bedir Yayınevi, 1995.
• İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi, (4. Baskı), 1995.
• İnan, Abdülkadir, “Al Ruhu Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998, 259-267.
• İnan, Abdülkadir. Eski Türk Dini Tarihi, Ankara: Altınordu (2. Baskı), 2018.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken (31. Basım), 2010.
• Kalafat, Yaşar. Altaylardan Anadolu’ya İnanç Göçü. Ankara: Berikan Yayınları, 2012.
• Kayabaşı, Onur Alp. “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 78, 2016, 139-158.
• Kırzıoğlu, Neriman Görgünay, “Edremit Doyran Köyü Tahtacı Türkmenleri’nde Geleneksel Evlenme Adetleri”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, 133- 148.
• Kızıldağ, Hasan, “Tuva Türklerinin Destanlarından Tahtacı Türkmenlerin Adetlerine: Baş Yülüme”, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 17/48, 2024, 1857-1874.
• Kızıler, İbrahim, “Yatır Ziyaretleri Üzerine Söyleşi”, Gülümser Kaya İle Tahtacı Yurdundan, (2021), https://www.youtube.com/watch?v=P8542KEkKo4 (Erişim: 22.01.2022)
• Kumartaşlıoğlu, Satı. “Tahtacılar’da Bir Göç Töreni: Ocak Ayırma”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, (2011), 211-224.
• Küçük, Murat, Horasan’dan İzmir Kıyılarına Cemaat-ı Tahtacıyan, İstanbul: Nefes Yayınları, 1995.
• Küçük, Mehmet Alparslan, “Türk Destanlarında “Sayı” Motifinin Dini Yansımaları”, Gazi Türkiyat, (Güz 2013), 91-109.
• Manas Destanı (Haz. Abdülkadir İnan), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
• Melikoff, I. Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları (Çev. Turan Alptekin), İstanbul: Demos Yayınları, 2015.