BELIEFS ABOUT ABUNDANCE IN ANATOLIA AND KYRGYZSTAN

Yıl 2025, Sayı: 115, 339 - 368, 21.09.2025

Saliha Esen , Oskonbai Zuuridinov , Nezahat Ceylan

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1721744

Öz

Since the beginning of life, human beings have needed certain conditions to survive. They are born with material needs such as eating and drinking, as well as spiritual needs such as loving, being loved, happiness, peace, and health. Humanity has desired to meet these needs in abundance and prosperity, and to ensure the continuity of what it has obtained, striving diligently to achieve this. The Muslim people of Kyrgyzstan have not viewed abundance merely as material increase; they have also perceived it as a state spiritually supported by a sacred source, even if not visibly apparent in material terms. Although abundance is often associated with agricultural productivity, it is a concept that influences many areas of life, such as human health, happiness, and family life. The subject of our study is the concept of abundance and the beliefs related to it that have been preserved from past to present among Muslim Turkic peoples in the Anatolian and Kyrgyz regions, who share a common historical, religious, and cultural background. The aim of our study is to identify the beliefs related to abundance in both cultures that share a Muslim Turkic identity, to reveal their similarities and differences, and to demonstrate the influence of both pre-Islamic Turkic beliefs and Islam on contemporary beliefs. In our study, a literature review was carried out on the beliefs and practices related to abundance. We made use of articles and scholarly works written on Anatolia and Kyrgyzstan, particularly theses based on field research. The contents of these works were analyzed, and the subject was examined using descriptive and comparative methods. In our study, it was determined that beliefs related to abundance in Anatolian and Kyrgyz cultures show a high degree of similarity, and these similarities reflect the influence of a shared historical and cultural foundation. It was also observed that both pre-Islamic Turkic beliefs and Islamic tradition play a joint role in shaping the interpretation of abundance in both cultures. However, it was also found that, at times, differences arise between the two cultures due to geographical, socio-cultural, and religious interpretative variations.

Anahtar Kelimeler

Abundance , Abundance Beliefs , Symbols of Abundance , Anatolian Folk Beliefs , Kyrgyz Folk Beliefs.

ANADOLU VE KIRGIZİSTAN’DA BEREKET İLE İLGİLİ İNANIŞLAR

Öz

İnsanoğlu, hayatın başlangıcından itibaren varlığını sürdürebilmek için bazı şartlara ihtiyaç duymuştur. İnsan, yeme, içme gibi maddi ihtiyaçlarla; sevme, sevilme, mutluluk, huzur ve sağlık gibi manevi ihtiyaçlarla dünyaya gelmiştir. İnsanlık, bu ihtiyaçlarını bolluk ve bereket içerisinde karşılamayı, elde ettiklerinin sürekliliğini arzulamış ve bunun için çaba sarf etmiştir. Anadolu ve Kırgızistan’ın Müslüman halkı, bereketi yalnızca maddi bir artış olarak görmemiş; aynı zamanda, maddi olarak gözle görülmese de kutsal bir kaynak tarafından manevi olarak desteklenen bir hâl olarak algılamıştır. Bereket denilince genellikle tarımsal verimlilik akla gelse de, bereket insan sağlığı, mutluluğu ve aile hayatı gibi yaşamın pek çok alanında etkisini hissettiren bir kavramdır. Bu nedenle, Anadolu ve Kırgızistan halk kültüründe bereket kavramı etrafında hem bireysel hem de toplumsal hayatın her alanında birçok inanış ve ritüel ortaya çıkmıştır. Çalışmamızın konusunu, Anadolu ve Kırgızistan coğrafyasındaki ortak tarihi, dini ve kültürel geçmişe sahip Müslüman Türk halklarında geçmişten günümüze yaşatılan bereket ile ilgili inanışlar oluşturmaktadır. Çalışmamızda amacımız, Müslüman Türk kimliğine sahip her iki kültürdeki bereket inanışlarını tespit ederek benzerlik ve farklılıkları görme imkânı sağlamak ve günümüz inanışları üzerinde gerek İslam öncesi Türk inanışlarının gerekse İslam'ın etkisini ortaya koymaktır. Çalışmamızda, bereket inanış ve uygulamalarına ilişkin literatür taraması yapılarak, Anadolu ve Kırgızistan üzerine yazılmış makale ve eserler ile özellikle alan araştırmalarına dayanan tezlerden yararlanılmış, eserlerin içerikleri analiz edilerek konu tanımlayıcı ve karşılaştırmalı yöntemlerle ele alınmıştır. Çalışmamızda, bereket ile ilgili inanışların Anadolu ve Kırgızistan kültüründe büyük oranda benzerlik gösterdiği tespit edilmiş ve bu benzerlikler üzerinde ortak tarihi ve kültürel zeminin etkisi görülmüştür. Aynı zamanda her iki kültürün bereket inanışlarını yorumlamada, İslam öncesi Türk inanışlarının ve İslam geleneğinin birlikte etkin olduğu fark edilmiştir. Bununla birlikte gerek coğrafi gerekse sosyo-kültürel ve dini yorumlama farklılıkları nedeniyle iki kültürde zaman zaman ayrılıkların olduğu da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bereket , Bereket İnanışları , Bereket Sembolleri , Anadolu Halk İnanışları , Kırgızistan Halk İnanışları.

Kaynakça

• Akmataliyev, Amantur. Baba Saltı, Ene Adebi: Eldik Salt. Bişkek: Bütün Soyuzduk Caştar Kitep Borboru “Balasagın” Filialı, 1993.
• Akpınar, Bahar. “Anadolu’da Çok Tanrılı Dönemlerde Görülen Bereket Törenleri.” Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları 1 (2000), 178–184.
• Altıer, Semiha. “Anadolu Türk Kültüründe Buğday/Başak Ve Görsel Dile Aktarımı.” Kültür Araştırmaları Dergisi 12 (2022), 30–62.
• Arık, Durmuş. “Kutsal Mekan ve Ziyaret Fenomeni.” Halk İnanışları, ed. Durmuş Arık ve Ahmet Hikmet Eroğlu, 69–97. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Aslan, Namık. “Iduk’ Geleneğinin Anadolu’da Yaşatılan Bir Şekli (Etyemez Köyü Hak Salımı Âdeti).” TÜBAR XIX (2006-Bahar), 245–256.
• Aydoğan, Hatice Aycan. “Toprak, Bereket ve El İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 12/28 (2019), 1078–1090.
• Aytmatov, Çıngız. “Ak Keme”. Çıngız Aytmatov Çıgarmalarının Segiz Tomduk Cıynagı. haz. Abdıldacan Akmataliyev. 3. Cilt. Bişkek: Biyiktik, 2008.
• Bakırcı, Nedim, Yasemin Katı. “Malatya Halk Kültüründe Geçiş Dönemleri İnanış ve Uygulamaları.” Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, sy. 18 (2019), 1–21.
• Bartold, V. V. Soçineniya. 4. Cilt. haz. V. M. Masson. Moskva: İzdatelstvo “Nauka”, 1966.
• Başak, Vildan. Uşak ve Çevresi Halk İnanışları ve Bu İnanışların Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım Hizmetleri, 2003.
• Caanbayeva, Kalipa. “Akkan Suu Teması Adabiyatta”. Uluu Akın Toktoguldun Tuulgandıgına 150 Cıl. ed. E. C. Usekeev vd. Özel Sayı/133-136. Bişkek: Cusup Balasagın Atındagı KUU Carçısı, 2015.
• Calilova, N. “Kırgız Tilindegi Cerdi İştetüügö Baylanıştuu Kesipti Bildirgen Sözdör”. Bişkek Mamlekettik Universitetinin Carçısı 2-3/52-53 (2020), 3-6.
• Çetin, Cengiz. “Türk Düğün Gelenekleri ve Kutsal Evlilik Ritüeli.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 48/2 (2008), 111–126.
• Çiftçi, Sadiye. Türk Kültüründe Bereket ve İlgili İnanışlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, 2022.
• Divânü Lügâti’t-Türk Tercümesi. çev. Besim Atalay. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1985.
• Düzgün, Dilaver. “Türkiye ve Azerbaycan Sahalarında Uygulanan Saya Geleneğinin Karşılaştırmalı Tahlili.” Millî Folklor 65, (2005), 24-28.
• Düzgün, Fahriye Güleç . Karamuk Köyü: Tarih, Kültür ve Sosyal Hayat. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2025.
• Eltaanuu: Tekstter toptomu. haz. B. Kıdırbayeva, T. Toktorbayeva, N. Turumbayeva. Bişkek, 2007.
• Ercan, Halil Fazıl. “Anadolu’da Rastlanan Bereket Sembollerinin Çağdaş Plastik Sanatlarda İmge Olarak Kullanımı.” Sanat ve İnsan Dergisi 6/1 (2022), 97–110.
• Ergöz, Ramazan. “Van Gölü Havzası Halk İnanışlarında Kapı ve Eşik.” Folklor Akademi Dergisi 6/3 (2023), 1208–1230.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Geçiş Dönemleri ile İlgili İnanışlar.” Halk İnanışları. Editörler Durmuş Arık ve Ahmet Hikmet Eroğlu. 257–282. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Geleneksel Türk İnanışları.” Halk İnanışları. Editörler Durmuş Arık ve Ahmet Hikmet Eroğlu. 173–206. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Halk İnanışlarına Giriş.” Halk İnanışları. Editörler Durmuş Arık ve Ahmet Hikmet Eroğlu. 19–42. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Gül, Ahmet. “Kur’an’da Kutsalla İlgili Kavramlar”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (Nisan 2017), 27-54.
• Gültekin, R. Eser. “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motiflerinde ve Mimaride Değerlendirilmesi.” Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3/5 (2008), 9–31.
• https://delailuddin.com/files/Ahmed/had/012/2074.htm, (Erişim: 03.06.2025). https://sputnik.kg/20171004/bejmaal-ubakka-bajlanyshtuu-10-bolbojt-1035545361.html, (Erişim 13.06.2025).
• https://yayin.diyanet.gov.tr/makale/evlerimizin-hakki/aysenur-ozkan/aile/2255/61, (Erişim:03.06.2025).
• Hayvanlara Bakışı. Editör Süleyman Turan. 175–209. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• Polat, Kemal. “Kırgız Halk Dindarlığında Dua Fenomeni.” Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu (31 Mayıs – 1 Haziran 2007). Editörler İsmail Hakkı Göksoy ve Nejdet Durak. 427–439. Isparta: S. D. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Polat, Kemal, ve Saliha Esen. “Kırgız Türkleri’nin Hayatında Gelenek ve İnançların Rolü.” Universal Journal of Theology 1/1 (2016): 20–30.
• Polat, Kemal. “Kırgız Türklerinde Misafirperverlik ve İlgili İnanışlar”. Journal of Turkic Civilization Studies 2/3 (2022). 63-72.
• Polat, Kemal. “Kırgızlarda Ramazan ve Bayram Etkinlikleri.” Ramazan ve Oruç. Editörler Berat Açıl vd. 449–467. İstanbul: Ümraniye Belediyesi, 2015.
• Polat, Kemal. Beşikten Mezara Kırgız Türkleri. Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları, 1994.
• Sarıpbekov, Raykul. “Kumayık”. Manas Entsiklopediyası. Baş ed. A. Karıpkulov. 1/353-354. Bişkek: Kırgız Uluttuk İlimder Akademiyası, 1995.
• Sezer, Şeyda İnce, ve Süleyman Badıllı. “Şanlıurfa Kültüründe Çocukların Yağmur Duası: Çömçe Gelin Oyunu.” Trakya Eğitim Dergisi 14/2 (2024): 1160–1172.
• Sezgin, Merve Nur. “Doğum Ile İlgili Halk İnanışları Erzincan Örneği”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (Aralık 2024), 215-223.
• Sıdıkova, Ç. T. “Kırgız Cana Orus Tilderindegi Salıştıruunu Uyuşturuu Ikmaları”. Nauka, Novıye Tehnologii Kırgızstana 7 (2022), 348-350.
• Sinmez, Çağrı Çağlar, ve Gökhan Aslım. “İç Anadolu Bölgesindeki Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme.” Bilig 81 (2017): 205–232.
• Suunun da suragı bar. haz. Aybek Samakov. Bişkek: Aygine Madaniy İzildöö Borboru, 2017.
• Süyûtî, İmam Celâlüddîn b. Ebî Bekr. el-Câmiu’s-Sagîr. nşr. Muhammed Ali Baydûn. 3. Baskı. Beyrut: Dar Al-Kotob Al-İlmiyah, 2004.
• Şenesen, R. Oğuz. “Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri”. Folklor/Edebiyat 17/66 (2011), 209-228.
• Şenesen, İsmail. Adana Halk İnançlarında Eski Türk İnanışlarının İzleri: Karşılaştırma - İnceleme. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, 2015.
• Tekstter Cıynagı. haz. B. Abduvaliyeva, B. Sekimova, A. Sattarova. Oş: Oş Devlet Üniversitesi, 1999.
• Toprak, Abdülhamit. “Türk Kültüründe Misafirperverlik ve Sofra Açmak / Sofra Çekmek (Samsun Örneği).” Mecmua 7 (2019), 74–81.
• Tümer, Günay. “Bereket.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 5, 487–489. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Umarov, Vahab-Boston. Tenirsöz-Türk Akılı. Oş, 2009.
• Yalçın, Sema, ve Sibel Arık. “‘Bereket’ Kavramının Trakya Bölgesi Düğün Törenleri Geleneği ile İlişkilendirilmesi.” Akademik Sanat 2/4 (Ekim 2017): 73–86.
• Yudahin, K. K. Kırgızça-Orusça Sözdük. 2 Cilt. Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovyetskoy Entsiklopedii, 1985