Öz
Ortaçağ İslâm devletlerinde tevkî‘ diplomatik terim olarak farklı anlamlarda kullanılmıştır. Selçuklularda da bu ıstılahın bazen menşûr / ferman / misâl ile eşanlamlı kullanıldığı, bazen tuğra ile karıştırıldığı görülmektedir. Bazen de bu tür belgelerde tuğradan başka bulunan ve ilgili yayınlarda genellikle “dua cümlesi” olarak tavsif edilen muhtelif ibareler tevkî‘ olarak adlandırılmaktadır. Osmanlı bürokrasisinde de devam ettiğini gördüğümüz bu geleneğe göre, bu ibareler tuğranın üzerine, belgenin tepesine yazılmaktadır. En sade şekliyle Hû / Hüve (Allah yerine) zamirinden ibaret olan bu ibare bazen Besmele, bazen Allah’ın bazı isimlerinin zikredildiği isim cümleciklerinden ibaret olabilmektedir. Ama daha ziyade belgeyi hazırlatan sultana mahsus olmak üzere, fakat yine özellikle Allah’ın bazı sıfatlarına vurgu yapan isim veya fiil cümlelerini ihtiva etmektedir.
Türkiye Selçuklularında yukarıda zikredilen belge türlerinden başka sikkelerde de tevkî‘lere yer verilmeye başlanmıştır. Bağdat’taki son Abbasi halifesi katledildikten bir süre sonra, onların lâkablarından boşalan alanlara sultanların tevkî‘leri yazılmıştır.
Konu ile ilgili yayınlarda tevkî‘lerin “dua cümlesi” olduğu söylenmekle yetinildiği ve bunların mahiyetinin tahlil edilmediği görülmektedir. Tebliğde bu ibarelerin duadan mı ibaret olduğu veya böyle tavsif etmenin yeterli olup olmadığı, daha da önemlisi sultanlar ve bu belgelerin muhatapları için bunların ne ifade etmiş olabileceği, hangi düşünceyle yazılmış olabileceği sorgulanmıştır.
Resmî belgelerdeki bu ibarelere genel diplomatik ilminde davet (invocatio), Osmanlı diplomatikasında ise tahmîd ve temcîd adı verilmektedir. Bu vesile ile bu adlandırmaların isabetlilik nisbeti de değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKSARAYÎ, Kerîmüddin Mahmud-i, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK 2000.
- ALPTEKİN, Coşkun, “Selçuklu Paraları”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 3 (Ankara 1971), s. 435-591, lev. I-XI.
- ANONİM, Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas, neşr. Melikü’ş-Şuarâ Bahar, Tahran 1318ş.
- ________, Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Staatsbibliothek zu Berlin, Preußischer Kulturbesitz, Orientabteilung, MS pers., Hs. Or. 2371.
- ________, Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Bibliothèque Nationale de France, MS pers., Ancien fonds 62.
- ________, Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Chester Beatty Library (Dublin, İrlanda), MS pers. 322.
- ________, Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas, Universitätsbibliothek Heidelberg (Almanya), Cod. Heid. Orient. 118.
- BABINGER, F. [- C. E. Bosworth], “Tawkî‘”, EI, 2nd edition, X, s. 392-393.
- AL-BONDÂRÎ, Histoire des Seldjoucides de l’Iraq (Kitâbu Zubdeti’n-Nusrati ve Nuhbeti’l-‘Usra), neşr. M. Th. Houtsma, Leide: E. J. Brill 1889.
- AL-BONDÂRÎ, İrak ve Horasan Selçukluları Tarihi, terc. Kıvameddin Burslan, Ankara: TTK 1943..
- DERMAN, M. Uğur, “Tuğra”, DİA, XLI, 2012, s. 336-339.
- DURAN, Remzi, Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Tamir), Ankara: TTK 2001.
- GÖYÜNÇ, Nejat, “Tevkî”, İA, XII/1, s. 217-219.
- HOCANİYAZOV, Tirkeş, Katalog Monet Gosudarstva Velikikh Sel’dzhukov, Aşhabad 1979.
- AL-HUSAİNÎ, Sadr’uddîn Abu’l Hasan ‘Ali ibn Nâsıribn ‘Ali, Akhbâr ’ud-Dawlat ’is-Saljûqıyya, neşr. Muhammad Iqbal, Lahore: The University of the Panjab 1933.
- EL-HÜSEYNÎ, Sadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali ibn Nâsır ibn ‘Ali, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, terc. Necati Lügal, Ankara: TTK 1999.
- EL-ISFAHÂNÎ, Muhammed b. Muhammed el-‘Imâd el-Kâtib, Nusratu’l-Fetra ve ‘Usratu’l-Fitra, neşr. Usâme Mustafa Ukle, II, London: Müessesetu’l-Furkān li’t-Turâsi’l-İslâmiyye 2019.
- İBN AL-‘ADÎM, Kamâl al-Dîn, Buğyat at-Talab fî Târîh Halab – Selçuklularla İlgili Haltercümeleri, yay. Ali Sevim, Ankara: TTK 1976.
- İBN BÎBÎ, el-Evâmirü’l-‘Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-‘Alâiyye, I, Tıpkıbasım, haz. Adnan Sadık Erzi, Ankara: TTK 1956.
- İBN BİBİ, el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye, II, Tercüme, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK, s. 2014.
- İBNÜ’L-‘ADÎM, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Bugyetü’t-Taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler), çeviri notlar ve açıklamalar Ali Sevim, Ankara: TTK 1989.
- İBNÜ’L-CEVZÎ, el-Muntazam fi Tarihi’l-Ümem’de Selçuklular, çev. Ali Sevim, Ankara 2014.
- İBNÜ’L-ESÎR, el-Kâmil’de Selçuklular, çev. notlar ve açıklamalar Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bilge Kültür Sanat 2022.
- KERÎMÜDDİN MAHMUD, Aksaraylı Mehmed oğlu, Müsâmeret ül-Ahbâr Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi, neşr. Osman Turan, Ankara: TTK 1999.
- KİRMÂNÎ, Nâsıru’d-dîn Münşî, Nesâimü’l-Eshâr, nşr. Celâleddin Urmevî, Tahran 1959.
- KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul: Ötüken 1981.
- KÖYMEN, Mehmet Altay, “Selçuklu Devri Türk Tarihi Araştırmaları II: Selçuklu Devri Devlet Teşkilatına Dair Yazılmış Bir Eser Münasebetiyle”, Tarih Araştırmaları Dergisi, II/2-3, (1964), s. 303-380.
- KUCUR, Sadi S., “Türkiye Selçukluları Sikkelerinde Unvan, Lâkab ve Künyeler”, Birinci Uluslararası Anadolu Para Tarihi ve Numismatik Kongresi 25-28 Şubat 2013, Antalya - Bildiriler, İstanbul: Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2014, s. 361-368.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı 1998.
- MERÇİL, Erdoğan, Selçuklular’da Hükümdarlık Alâmetleri, Ankara 2007.
- _________, “Tevkî‘”, DİA, XLI, s. 35-36.
- EL-MEYHENÎ, Muhammed b. Abdi’l-Hâlık, Destûr-i Debîrî, yay. A. S. Erzi, Ankara 1962.
- NÎŞÂBÛRÎ, Zahîru’d-dîn, Selçuknâme, terc. Ayşe Gül Fidan, İstanbul: Kopernik 2018.
- ÖZKUZUGÜDENLİ, Bülent, Hasan-ı Yezdî'nin Câmi'u't-Tevârîh-i Hasenî İsimli Eserinin Selçuklular Kısmı (Giriş - Farsça metin - Türkçe tercüme), Doktora Tezi, MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2014.
- AR-RÂWANDI, Muhammed ibn Ali ibn Süleyman, The Râhat-us-Sudûr wa Âyat-us-Surûr, neşr. Muhammad Iqbal, London: Luzac & co. 1921.
- ER-RÂVENDİ̂, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, I-II, terc. Ahmed Ateş, Ankara: TTK 1999.
- REDFORD, Scott, İktidar İmgeleri Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Yazıtları, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları 2014.
- SIBT İBNU’L-CEVZÎ, Mir’âtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, seçme, terc. ve değ. Ali Sevim, Ankara 2011.
- TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Ankara: TTK 2014.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara 1988.
- WEBER, Siegfried – RIEDEL, Dagmar, “Mojmal al-Tawârık wa’l-Qesas”, Encyclopaedia Iranica: http://www.iranicaonline.org/articles/mojmal-al-tawarik (25.12.2023)
- YARDIM, Ali, İstanbul’un 550. Fetih Yılı İçin Alanya Kitâbeleri (Tespit, Tescil, Tasnif ve Değerlendirme), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 2002.
- EL-YEZDÎ, Muhammed el-Hüseynî, Selçukluların Hikâyesi – el-Urâza fi’l-Hikâyeti’s-Selcûkiyye, İstanbul: Selenge 2020.
- YILMAZ, Leyla - Kemal Tuzcu, Antalya: Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri, Haarlem, Hollanda: SOTA 2010.
- YUVALI, Abdülkadir, “Hülâgû”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVIII, 1998, s. 473-475.
- https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1107 (25.12.2023).
- https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=8355 (25.12.2023).
- https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=11016 (25.12.2023).
- https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=13985 (25.12.2023).
- https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=113500, 25.12.2023
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Selçuklu Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 10 Ocak 2024 |
| Kabul Tarihi | 1 Temmuz 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 16 Temmuz 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 51 |
Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni
Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.
-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,
-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,
-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,
-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,
-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,
- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,
-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,
-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.
Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.
Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies
Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.
-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,
-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,
-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,
-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,
-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,
-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,
-Use of technology-assisted interpreting tools,
-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.
Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.