HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN YARARCILIĞA ELEŞTİRİLERİ

Yıl 2011, Sayı: 24, 95 - 130, 29.04.2011

Harun Anay

Öz

Yararcılık, Batı düşüncesinde XVII. yüzyıldan sonra ortaya çıkan vebaşta İngiltere olmak üzere pek çok ülkede etkili olan en önemli ahlakteorilerinden biridir. Bu teorinin pragmacılıkla ilişkisi de dikkate alındığında,son yüzyılların siyaset, iktisat, sosyoloji, psikoloji, eğitim vb. alanlardaen çok tartışılan, en çok önem verilen ve en çok yaygınlık kazananahlak teorilerinden biri olduğu söylenebilir. Hazcılıkla ilişkilendirilmesihalinde kökleri İlkçağ felsefesine kadar giden bu önemli teoriye, Hilmi ZiyaÜlken ö.1974 ’in eleştirilerinin ele alınacağı bu makalede önce genel olarakyararcılığın, gelişimi ve önemi hakkında bilgi verilecek, daha sonra iseeleştiriler maddeler halinde anlatılacaktır. H.Z.Ülken’in yararcı ahlakanlayışına yönelttiği eleştiriler arasında; ahlâkı her türlü şekilden soyutlamayaçalışması; sırf akılcı, bilimci ve realist bir ahlâk olması; ahlâkın özerkliğiniinkâr etmesi; yöntem olarak benimsediği tümevarımın ahlâklılığıaçıklayamaması; değer hükümlerini olgu hükümlerinden çıkarması; insanıdoğal şartların esiri haline getirerek hürriyeti tehlikeye atması; edilgin birahlâk olması; toplumsal ve iktisadî eşitsizlikleri izah edememesi; ahlâkî fiilisadece bireyi esas alarak açıklamaya çalışması; manevî hayatın değerini enalt düzeye indirmesi; herkes için geçerli olmayan bir seçkinler ahlâkı olması;yükümlülüğü yarar ile açıklaması; göreci bir ahlâk olduğu için nesnel veevrensel olmaması; bilimi tamamen göreci hale getirmesi; mutluluk ve adaletkavramlarını tatmin edici bir şekilde açıklayamaması zikredilebilir.

Anahtar Kelimeler

Yararcılık , Bencilik , Hazcılık , Bireycilik , Pragmacılık , Ahlâk Felsefesi , Jeremy Bentham , John Stuart Mill , Yeni Çağ Felsefesi , Hilmi Ziya Ülken , Çağdaş Türk Düşüncesi.

HİLMİ ZİYA ULKEN’S CRITIQUE OF UTILITARIANISM

Öz

Utilitarianism is one of the most important ethical theories emerged in the Westafter the seventeenth century and became influential in many countries includingprimarily Britain. It can be considered one of the oldest philosophical tradition togo back to antique era when its connection is made with hedonism. It is knownthat utilitarianism and its associate conception of pragmatism have been effectiveon politics, economis, sociology, psychology and education since last few centuries.This article aims to grapple with several criticisms raised by Hilmi Ziya Ülken d.1974 , one of the leading Turkish philosophers in the modern Turkishthought, and also examine first the genesis and historical significance ofutilitarianism. Some of his critics of utilitarian ethics can be mentioned as follows:Utilitarian ethics; is separating ethics from its forms; is a merely rationalistic,scientific and realist theory; denies authonomy of ethics; because of its method,induction, can not explain ethics; it derives value judgements from the facts isoughtquestion ; puts humanbeings under the governance of nature; is a passiveethics; can not explain the social and economical unequalities; explains moralaction based on merely egoism; is an aristocratic ethics; explains moral obligationwith utility; is not objective and universal because of its relativity.

Anahtar Kelimeler

Utilitarianism , Egoism , Hedonism , Individualism , Pragmatism , Ethics , Moral Philosophy , Jeremy Bentham , John Stuart Mill , Modern Philosophy , Hilmi Ziya Ülken , Modern Turkish Thought.