ABDÜLMECİD EFENDİ KÜTÜPHANESİ: ŞEHZÂDELİK GÜNLERİNDEN HALİFELİ YILLARA ENTELEKTÜEL HAYATININ SİMGE MEKANI

Yıl 2023, Sayı: 49, 67 - 120, 17.07.2023

Lale Uçan

Öz

Bilgi, Osmanlı toplumu içerisinde vakıflar tarafından faaliyet gösteren cami, medrese ve kütüphane vasıtasıyla aktarılmıştır. Yüzyıllar boyu topluma ve eğitim-öğretim kurumlarına hizmet eden kütüphaneler, Tanzimat sonrasında ise dönemin şartlarına uygun faaliyet göstermişlerdir. Abdülmecid Efendi Kütüphanesi: Şehzâdelik Günlerinden Halifeli Yıllara Entelektüel Hayatının Simge Mekanı isimli yazımızda amacımız, son Halife Abdülmecid Efendi’nin kütüphanesini onun muhitiyle birlikte çözümlemektir. Bu bakış açısıyla Abdülmecid Efendi’nin okuma merakı, kitaba olan ilgisi ve kütüphanesindeki koleksiyonlar üzerinde durulacaktır. Abdülmecid Efendi bir koleksiyoner sadece eser biriktirmemiş okuma zevki doğrultusunda takibinde de olmuştur. Kitapları incelemiş ve kitaplarına kimi zaman notlar almıştır. Şahsına hediye edilen eserlerin ithaf yazılarında, Abdülmecid Efendi’nin sanatçı kimliğine vurgu yapan ifadelere de rastlamak mümkündür. Abdülmecid Efendi’nin entelektüel kimliği için bir simge olarak nitelendireceğimiz kütüphanesi, çok çeşitli konu başlıklarından oluşmaktadır. Çok katmanlı koleksiyonu, farklı dillerden ve konulardan müteşekkildir. Kütüphanedeki konu çeşitliliği Abdülmecid Efendi’nin çok yönlü ve gelişmeye açık profil çizmesiyle ilişkilendirebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Son Halife Abdülmecid Efendi, Kütüphane, Dolmabahçe Sarayı, kitap, süreli yayın

Kaynakça

• A r ş iv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Mâbeyn-i Hümâyûn Evrakı (MB)
• BOA., MB. 1029/58 lef 2-3, 22 Ağustos 1313 (3 Eylül 1897).
• BOA., MB, 1114 /21, lef 1, 8 Muharrem 1339 (22 Eylül 1920).
• BOA., MB 1116/ 23, 8 Rebîülâhir 1339 (20 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/32, 9 Rebîülâhir 1339 (21 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/37, 10 Rebîülâhir 1339 (22 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/46, 13 Rebîülâhir 1339 (25 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/52, 15 Rebîülâhir 1339 (27 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/55, 16 Rebîülâhir 1339 (28 Aralık 1920).
• BOA., MB. 1116/60, 17 Rebîülâhir 1339 (29 Aralık 1920).
• BOA., MB., 1131/13, lef 1, 24 Ramazan 1340 (22 Mayıs 1922).
• BOA., MB., 1132/49, lef 1, 30 Haziran 1338 (30 Haziran 1922).
• BOA., MB., 1135/45, lef 2, 8 Teşrînievvel 1338 (8 Ekim 1922).
• BOA., MB 1136/16, lef 2, 30 Teşrînievvel 1338 (30 Ekim 1922).
• BOA., MB., 1144/34 (3), 1 Temmuz 1339 (1 Temmuz 1923).
• BOA., MB 1136/16, lef 2, 30 Teşrînievvel 1338 (30 Ekim 1922).
• BOA., HH. d., 27713, 10 Mart 1338 (10 Mart 1922), s. 112.
• BOA., HH. d., 27717, 14 Mayıs 1338 (14 Mayıs 1922), s. 12.
• BOA., HH. d., 30677, 15 Temmuz 1337 (15 Temmuz 1921), s. 141.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS. MA. D).
• BOA., TSMA- D. 494/1, 29.12.1291 (6 Şubat 1875).
• Topkapı Sarayı Müzesi Evraklar (TSMA E)
• BOA., TSMA- E 7781
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi Milli Saraylar Koleksiyonu, Abdülmecid Efendi Kütüphanesi
• Kitaplar ve Makaleler
• “Abdülmecid Hazretlerinin Terceme-i Hâli”, Vakit, 20 Kasım 1922, 1.
• “Abdülmecid Efendi ve Ailesi’nin İsviçre’ye Muvâsalatı”, Tevhîd-i Efkâr, 10 Mart 1924,1.
• AÇBA, Leyla, Bir Çerkes Prensesinin Hatıraları, (Hazırlayan: Harun Açba), Leyla ile Mecnun, İstanbul 2004.
• AKYILDIZ, Ali, Nazime Aydın ve Dindar Bir Sultan, Timaş, İstanbul 2020.
• ALABAY, Sercan ve Levent Ali Çanaklı, “Son Halife Abdülmecid Efendi’nin Maupassant Çevirisi”, Türklük Bilimi Araştırmaları, XLVI, Niğde 2019, 28-63.
• ALFIERI, V., İstibdâd, ter. Abdullah Cevdet, Matbaa-i İçtihâd, Mısır 1909. http://hdl.handle.net/11543/2186 (Erişim 19.09.2020).
• ALİMDAR, Selçuk, Osmanlı’da Batı Müziği, İstanbul Teknik Üniversitesi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Almancadan Türkçeye Lügat Kitabı Deutsch-Türkisches. Çev. Ömer Fâik, Matbaa-i Osmâniye, 1314, http://hdl.handle.net/11543/2184 (Erişim 19.09.2020).
• ANDI, M. Fatih, Yılmaz Taşcıoğlu, Hüseyin Yorulmaz, Mektuplarla Tevfik Fikret ve Çevresi, Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul 1999.
• ANDI, M. Fatih, “Saray Karşısında Tevfik Fikret”, Bir Muhalif Kimlik Tevfik Fikret, (hazırlayanlar: Bengisu Rona, Zafer Toprak), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007, 49-72.
• ARACI, Emre, “Beethoven Tutkunu Bir Halife: Osmanlı Sarayı’nda Batı Müziği ve Abdülmecid Efendi.” Hanedandan Bir Ressam: Abdülmecid Efendi (Editör: Ömer Faruk Saraçoğlu), YKY., İstanbul 2004, 115-181.
• AŞİROĞLU, O. Gazi, Son Halife Abdülmecid Efendi, Burak Yayınları, İstanbul 1992.
• BARELLIES, Roland, Osmanlı’nın Alacakaranlığı: 1875-1933 Son Büyük Sultanlık’da Bir Fransız, Güncel Yayınları, İstanbul 2003.
• BARDAKÇI, Murat, Neslişah: Cumhuriyet Devrinde Bir Osmanlı Prensesi, Everest Yayınları, İstanbul 2011.
• BAŞARAN, Naciye Uçar, “Abdülmecid Efendi Kütüphânesi Koleksiyonu’nda Cilt Sanatı Örnekleri”, Milli Saraylar: Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, VII, İstanbul 2011, 111-119.
• BAYKAL, İsmail, “Son Osmanlı Veliahdı ve Halifesi Abdülmecid’in Sarayında Neler Gördüm?”, Tarih Dünyası II/17, İstanbul 1950, 707-710.
• ______, İsmail. “Son Osmanlı Veliahdı ve Halifesi Abdülmecid’in Sarayında Neler Gördüm?” Tarih Dünyası II/ 18, İstanbul 1950, 764-767.
• ______, İsmail, “Son Osmanlı Veliahdı ve Halifesi Abdülmecid’in Sarayında Neler Gördüm?”, Tarih Dünyası, II/19, İstanbul 1951, 822-824.
• _______, İsmail. “Abdülmecid Efendi ve Sarayı’nda Cereyan Eden Bazı Olaylar.” Hatıralar, Vesikalarla, Resimlerle Yakın Tarihimiz: Birinci Meşrûtiyetten Zamanımıza Kadar, IV/48, İstanbul 1963, 276-280.
• “Beşinci Sultan Mehmed Han Hazretlerinin Cenaze Alayı ve Altıncı Sultan Mehmed Han Hazretlerinin Biat Merasimi”, Vakit, 5 Temmuz 1918,1.
• BİLGİCİOĞLU, Banu, “Sarây-ı Atîk-i Ȃmire”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2006, XXXI,122-125.
• BİRİNCİ, Ali, “İzmirli İsmail Hakkı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001, XXIII, 533-535.
• _________, Ali, “Lutfi Fikri”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003, XXVII, 233-234.
• BOSTAN, M. Hanefi, “Said Halim Paşa”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2008, XXXV, 557-560.
• CANDEMİR, Murat, “II. Abdülhamid’in Hal’inden Sonra Yıldız Kütüphânesi’nin Tasfiyesine Dair Bazı Tespitler”, Prof. Dr. Mübahat S. Kütükoğlu’na Armağan, (editör: Zeynep Tarım Ertuğ), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 2006, 406-409.
• Celâl Nûri, Kendi Nokta-i Nazarımdan Hukûk-ı Düvel, İstanbul Osmanlı Şirketi Matbaası, 1330. http://hdl.handle.net/11543/2165 (Erişim 19.09.2020).
• ÇELİK, Akile, “Dolmabahçe Sarayı’nda Son Halife Abdülmecid Efendi’nin Kütüphânesi”, Milli Saraylar: Kültür- Sanat Tarih Dergisi, 5, İstanbul 2010, 55-70.
• __________, “Abdülmecid Efendi Kütüphânesi Kartpostal Koleksiyonu”, Milli Saraylar: Kültür- Sanat-Tarih Dergisi, sy. 8, İstanbul 2011, 177-181.
• DERMAN, M. Uğur, “Mehmed İzzet Efendi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, Ankara 2003,493-494.
• Haladjian, B. Des Personnes Morales Etrangéres. Paris Arthur Rousseau, 1901. http://hdl.handle.net/11543/2167 (Erişim 19. 09. 2020).
• Djem, sy:3, 24 Kasım1910, 1.
• Dolmabahçe Sarayı, (editörler: Ömer Taşdelen, Aydan Gürün), TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 2005.
• DOLU, Edibe, “Osmanlı Sarayı’nda Bir İtalyan Ressam Zonaro”, Hayat Tarih Mecmuası, I/8 İstanbul, Eylül 1970, 49.
• DUYMAZ, Recep, “Celâl Nuri İleri”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1993, VII, 242-245.
• EBÜZZİYA, Ziyad, “Ebüzziyâ Mehmed Tevfik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1994, X, 374-378.
• EDHEM, Halil, Elvâh-ı Nakşiye Koleksiyonu, (bugünkü dile aktaran Gültekin Elibal), Milliyet, İstanbul 1970.
• EFE, Adem, “Sebilürreşad”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2009, XXXVI, 251-253.
• El-Ahkâm Es-Soulthâniya, Le Comte Léon Ostrorog, Paris Ernest Leroux, 1901. http://hdl.handle.net/11543/2178 (Erişim 19.09.2020).
• ERHAN, Kemal, “Romantizm, Elem, Hüzün, Melankoli Hüseyin Avni Lifij” Antik-Dekor, S.16, İstanbul 1992, 81-82.
• ERÜNSAL, İsmail E, “Osmanlı Kütüphanelerinin Tarihi Gelişimi”, Osmanlı Devleti’nde Bilim Kültür ve Kütüphaneler, Türk Kütüphaneciler Derneği, Ankara 1999, 235-246.
• ERÜNSAL, İsmail E., Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik Tarihî Gelişimi ve Organizasyonu, Timaş Yayınları, İstanbul 2015.
• ES, Hikmet Feridun, Tanımadığımız Meşhurlar, (hazırlayan: Selçuk Karakılıç) Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
• Eskizlerden Tablolara Ressam Sultan Abdülaziz, (danışman: Ömer Faruk Şerifoğlu) Uluslararası Kültür Sanat Derneği, İstanbul 2013.
• FESCH, Paul, Abdülhamid’in Son Günlerinde İstanbul, (çeviren: Erol Üyepazarcı), Pera Turizm ve Ticaret, İstanbul, 1999.
• Fethî en-Neklâvî, “Kasım Emîn”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001, XXIV, 541-542.
• Filistin Albümü, http://hdl.handle.net/11543/2224 ( Erişim 19.09.2020).
• “Fransa-Türkiye”, İkdam, 3 Eylül 1922,3.
• GEORGEON, François, Sultan Abdülhamid, İletişim, İstanbul 2015.
• GOURDJI, Salih, Les Revendications Turques, Paris, Joe Bridge, 1922 http://hdl.handle.net/11543/2186 (Erişim19.09.2020).
• GÜNDÜZ, Uğur, Osmanlı’dan Günümüze Basın ve Modernleşme, İmge, Ankara 2018.
• “Halîfe-i Müslimîn Abdülmecid Hazretleri”, Vakit, 20 Teşrînisâni, 1922,1.
• Hoca Ali Rıza (1858-1930), (hazırlayan: Ömer Faruk Şerifoğlu), Yapı Kredi Yayınları İstanbul 2005.
• IŞIKTAŞ, Bilen, Peygamber’in Dâhi Torunu Şerif Muhiddin Targan Modernleşme, Bireyselleşme, Virtüozite, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Hattatlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970.
• İzzet Molla (Keçecizade), Manzumetü’l müsemma bâ Mihnet Keşan, http://hdl.handle.net/11543/2138 (Erişim 19.09.2020).
• Mehmed Saim Halim Paşa, İnhitât-ı İslâm Hakkında Bir Tecrübe-i Kalemiyye, İstanbul Matbaa-i Âmire 1334. http://hdl.handle.net/11543/2132 (Erişim 19.09.2020).
• İREPOĞLU, Gül, Feyhaman Duran, Tifdruk, İstanbul 1986.
• KAÇALİN, Mustafa S., “Dîvân-ü Lugati’t Türk”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1999, IX.
• KOÇU, Reşad Ekrem, “Abdülmecid Efendi”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul, I,1958, 137.
• KAHRAMAN, Alim, “Mahfil”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003, XXVII, 333-334.
• KAPLAN, Mehmet, Tevfik Fikret: Devir, Şahsiyet, Eser, İstanbul, Dergâh Yayınları 1987.
• Kasım Emin, Hürriyet-i Nisvan. mütercimi Zeki Mugamiz Dersa‘âdet:Kitabhâne-i İslâm ve Askeri, 1339. http://hdl.handle.net/11543/2176 (Erişim 18.07.2020).
• Kasım Emin,, Hürriyet-i Nisvân, Dersaâdet, Matbaa-i Hayriye ve Şürekası 1329. http://hdl.handle.net/11543/2176 (Erişim 19.09.2010).
• KAZIM, Musa, Safvetü’l beyân fî Tefsîri’l Kur‘an, İstanbul Matbaa-i Âmire, 1335. http://hdl.handle.net/11543/2126 (Erişim 19.09.2020).
• KENAN, Seyfi. “Tevfik Fikret’in Eğitim Felsefesi: Fikri Hür, Vicdanı Hür Birey Yetiştirmek.” İçinde Ölümünün 100. Yıldönümünde Tevfik Fikret Sempozyumu, hazırlayan Ata Yersu, 49-75. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2016.
• KÖPRÜLÜ, Orhan F., “Sultan Abdülaziz ve Lehli Ressam Schelobowsky”, Türk Kültürü, XI/122, Ankara 1972, 77-78.
• LEVÉQUE, E. Photographie de Sculpture, Paris 1881. http://hdl.handle.net/11543/2275 (Erişim 19.09.2020).
• “L’exil du Calife”, L’écho de Paris, no:15347, 11 Mars 1924,3.
• “L’ınvestiture Du Khalife Abdul Medjid II”, I’illustration, no:4162, 9 Décembre 1922, 593.
• MANDELSTAM, Andre, La Justice Ottomane: Dans Ses Rapports Avec les Puissances Entrangéres, 1911. http://hdl.handle.net/11543/2180 (Erişim 19.09.2020).
• NİGAR, Salih Kerâmet, Halife İkinci Abdülmecit, İnkılâp ve Aka, İstanbul 1964.
• ORTAYLI, İlber, “19. Yüzyılda Osmanlı Saraylarının Geçirdiği Değişim”, Milli Saraylar: Kültür-Sanat-Tarih Dergisi, sy.1, İstanbul 1999, 14-25.
• ÖNER, Sema, “Dolmabahçe Sarayı Resim Koleksiyonu’ndaki Yapıtlarıyla Halife Abdülmecid Efendi”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi, (yayına hazırlayan: Zeynep Rona) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1992, s. 86-87.
• ÖRİK, Nahid Sırrı, Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar 1895-1960, Türkiye İş Bankası, İstanbul 2002.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Mahmud I.” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2003, XXVII, 348-352.
• “Pierre Loti ve Claude Farrére’nin Abdülmecid Efendi’ye Mektupları”, Hayat Tarih Mecmuası, (çeviren: Orhan Yüksel), II/11, İstanbul 1965, 52-55.
• “Piyer Loti Nizamnamesi”, Toplumsal Tarih, XII/73, İstanbul 2000, 32.
• Treasures of Knowlwdge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3-1503/4). (editörler: by. Gülru Necipoğlu, Cemal Kafadar, Cornel H.Fleischer) 2 vols. Brill Boston, 2019.
• ÖRİK, Nahid Sırrı, “Son Veliaht ve Halife Abdülmecit Efendi”, Resimli Tarih Mecmuası, sy.39 İstanbul 1953, 191.
• ÖZSAYGINER, Cihan, “Hattat Osmanlı Padişahları II” Antika, sy. 2, İstanbul 1985, 46.
• ÖZTUNA, Yılmaz, “Abdülmecid II (Halife)”, Türk Musikisi Ansiklopedisi I, İstanbul, 1969,257.
• “Pierre Loti’nin Abdülmecid Efendi’ye Mektupları”, Hayat Tarih Mecmuası, X, İstanbul 1965, 10-15.
• “Pierre Loti ve Claude Farrére’nin Abdülmecid Efendi’ye Mektupları”, Hayat Tarih Mecmuası, (çeviren: Orhan Yüksel), XI, İstanbul 1965, 52-55.
• “Pierre Loti Cemiyeti”, İfhâm, 15 Kânûnuevvel 1919, 3.
• ROUSSEAU, J. J., Du Contrat Social OU Principes du Droit Politique. Paris, Bibliothéque Nationale, 1885. http://hdl.handle.net/11543/2155 (Erişim 19. 09.2020).
• SAKAOĞLU, Necdet, Bu Mülkün Sultanları: Valide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. Oğlak Bilimsel Kitaplar, İstanbul 2008.
• SALİH, Halide, Seviyye Talib, Hüdâvendigâr Vilâyet Matbaası, 1326. http://hdl.handle.net/11543/1114 (Erişim 19. 09.2020).
• SATAN, Ali, Halifeliğin Kaldırılması, Gökkubbe, İstanbul 2008,244.
• ________, Son Halife Abdülmecid Efendi: Saltanatsız Hilafet ve Halifesiz Cumhuriyet Günlerinde, (Editör: Lütfü Tınç), İstanbul Doğan, 2009, 162.
• SERTOĞLU, Midhat, “Son Osmanlı Veliahdı ve Son Halife: Abdülmecid Efendi 1”, Hayat Tarih Mecmuası, sy. 4, 1978, 11-17.
• SEZER, Yavuz, “The Architecture of Bibliophilia: Eighteenth Century Ottoman Libraries” Thesis Ph.D, Massachusetts Institute of Technology (MIT), 2016.
• SİMÂVİ, Sedat, “Veliahd-ı Saltanat Devletlû Necâbetlû Abdülmecid Efendi Hazretleriyle Mülâkat”, İnci, nr. 9, 1919, 5-6.
• SÜREYYA, Mehmed, Osmanlı Devleti’nde Kim Kimdi, (hazırlayan: Gültekin Oransay), c.I, Küğ, Ankara 1969.
• ŞALK, Serhan, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Yapılışı, Tamiratları ve Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• ŞEHSUVAROĞLU, Haluk Y., Tarihî Odalar, İnkılap, İstanbul 1954.
• TANRIVERDİ, Nurgül, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kütüphanesi Kumaş Ciltlerinin Araştırma ve Uygulaması, Yüksek Lisans, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul 2019.
• TANSU, Samih Nafiz, Madalyonun Tersi: Anlatan; Sadrazam Avlonyalı Ferid Paşa’nın Oğlu Celaleddin Paşa (Velora), Gür, İstanbul 1970.
• TERZİ, Arzu, Bezmiâlem Vâlide Sultan, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
• TEVFİK, Rıza, Tevfik Fikret: Hayatı- San‘atı-Şahsiyeti, İnkılap, İstanbul 1945.
• TOKER, Hikmet, Sultan Abdülaziz Dönemi’nde Osmanlı Sarayı’nda Mûsikî, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• TÜRK, Ömer, Mesarif Defterleri Işığında III. Ahmed (Enderun) Kütüphanesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2018.
• UÇAN, Lâle, Son Halife Abdülmecid Efendi’nin Hayatı-Şehzâdelik, Veliahtlık ve Halifelik Yılları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2019.
• _______, Lâle, “Dolmabahçe Sarayı’nda Çocuk Olmak: Sultan Abdülaziz’in Şehzâdelerinin ve Sultanefendilerinin Çocukluk Yaşantılarından Kesitler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, sy.14, İstanbul 2019, 228-260.
• ________, Lale, Halife Abdülmecid Efendi Zamanın Ruhunun Peşinde Bir Hanedan Mensubu, Timaş Akademi, İstanbul 2021.
• ULUÇAY, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK, Ankara 1980.
• UZEL, Nezih, “Köprülüler Yalısı”, Hayat Tarih Mecmuası, 8, İstanbul 1965, 89-90.
• ÜNÜVAR, Safiye, Saray Hatıralarım, (Editör: Aslı Saraç) Timaş, İstanbul 2009.
• ÜNVER, Süheyl, “İkinci Selime Kadar Osmanlı Hükümdarlarının Hususi Kütüphaneleri Hakkında”, Türk Tarih Kongresi IV/1952, 294-312.
• “Veliaht-ı saltanat: Abdülmecid Efendi Hazretlerinin Hayat-ı Husûsiyeleri”, Vakit, 5 Temmuz 1918,1.
• YAĞBASAN, Eylem, “Halife Abdülmecid Efendi ve Sanatı”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2004.
• _______, Eylem, “Ressam Halife Abdülmecid Efendi”, Hânedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi, (editör: Ömer Faruk Şerifoğlu) Yapı Kredi Yayınları İstanbul 2004, 23-62.
• ________, Eylem, “Abdülmecid Efendi’nin Resimlerinde Konular ve Üsluplar”, Hânedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi, (editör: Ömer Faruk Şerifoğlu), Yapı Kredi Yayınları İstanbul 2004, 65-110.
• YAĞIZ, Sudi, “Son Halife Abdülmecid Efendi”, Resimli Tarih Mecmuası, sy.14, 1951, İstanbul 598-600.
• Yeni Gün, 3 Aralık 1918.
• YÖRÜK, Ali Adem, “Comte Léon Ostrorog”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. ek-2, İstanbul 2016, 385-386.