XVI. Asır Şairi Halîlî ve Şiirleri

Yıl 2024, Sayı: 51, 243 - 278, 16.07.2024

Muzaffer Kılıç

Öz

Klasik Türk edebiyatının önemli kaynakları arasında yer alan mecmualar, bugüne kadar adından söz edilmemiş pek çok eser, müellif ve şairin gün yüzüne çıkmasına vesile olmaktadır. XVI. asır şairlerinden Halîlî de yaşadığı dönem kaynaklarında adı geçmeyen ve varlığından mecmualar vesilesiyle haberdar olunan şairlerden biridir. Halîlî’nin şiirleri, XVII. asrın ortalarında tertip edilen İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi Koleksiyonu 850 numaralı mecmua-i eşârda yer almaktadır. Biyografik ve bibliyografik kaynaklarda hayatı ve eserlerine dair herhangi bir malumata rastlanmayan Halîlî hakkında bildiklerimiz, şimdilik mezkûr mecmuada yer alan şiirlerindeki ipuçlarından ibarettir. Söz konusu mecmuada toplam 17 şiiri bulunan Halîlî’nin, XVI. asrın tanınmış şairlerinden Yetîmî, Bâkî, Derzi-zâde Ulvî ve Nev‘î’nin şiirlerine tesdisler yazmış olması, onun yaşadığı dönemi tespitte önem arz etmektedir.
Bu makalede, Halîlî’nin zikredilen mecmuadaki şiirleri, XVI. asırda yaşamış Halîlî mahlaslı diğer şairlerin şiirleriyle dil ve üslup bakımından mukayese edilmiş ve bilinen manzumeleri üzerinden hüviyetiyle ilgili bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Şiirlerinin incelendiği bölümde önce manzumeleri içeren mecmua ana hatlarıyla tanıtılmış, devamında ise manzumelerin muhteva, aruz ve kafiye hususiyetleri üzerinde durularak Halîlî’nin şairliği ve üslubu mevzubahis edilmiştir. Son olarak söz konusu mecmua-i eşârda yer alan şiirlerin metni; kaside, musammat, gazel ve matlalar şeklinde sıralanarak sunulmuştur. Böylelikle kaynaklara yansımamış bir şairin hayatı ve şiirleri ele alınarak Türk edebiyatı literatürüne katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halîlî, XVI. asır, mecmua-i eşar, nazire.

XVI. CENTURY POET HALÎLÎ AND HIS POEMS

Öz

Mecmuas, which are among the important sources of classical Turkish literature, are instrumental in the identification of many works, authors and poets whose names have not been mentioned until today. Khalīlī, one of the poets of the 16th century, is one of the poets whose name is not mentioned in the sources of his period and whose existence is known through mecmuas. Khalīlī's poems are included in the mecmua-i eşâr numbered 850 in the Reşid Efendi Collection of the Süleymaniye Library in Istanbul, which was organized in the middle of the seventeenth century. What we know about Khalīlī, whose biographical and bibliographical sources do not provide any information about his life and works, is limited to the clues in his poems in the aforementioned collection. The fact that Khalīlī, who has a total of 17 poems in this collection, wrote tesdis to the poems of Yetīmī, Bāqī, Derzi-zāde Ulvī and Nev'î, who were well-known poets of the 16th century, is important in determining the period he lived in.
In this article, Khalīlī's poems in the aforementioned collection are compared with the poems of other poets with the pseudonym Khalīlī who lived in the 16th century in terms of language and style, and some evaluations are made about his identity based on his known verses. In the section where his poems are analyzed, first the collection containing the verses is introduced in outline, then the content, prosody and rhyme features of the verses are emphasized and Khalīlī's poetry and style are discussed. Finally, the text of the poems in this mecmua-i eşâr is presented in the order of qasida, musammat, ghazal and matlas. In this way, it is aimed to contribute to the literature of Turkish literature by discussing the life and poems of a poet who is not reflected in the sources.

Anahtar Kelimeler

Halīlī, 16th century, mecmua-i eşar, nazira

Kaynakça

• Ahdî, Gülşenü’ş-Şu‘arâ, haz. Süleyman Solmaz, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2018.
• AKPINAR, İsa, “Âzerî İbrahim Çelebi’nin Kasideleri”, Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halkbilim Araştırmaları Dergisi, 33, 12-54.
• Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme-Metin), haz. Filiz Kılıç, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2018.
• Bakî, Dîvân, haz. Sabahattin Küçük, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara.
• Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, haz. Aysun Sungurhan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2017.
• ÇAKIR, Müjgan, ““Bitlis Nâm Şehirden” Bir Şâir: Halîlî Şiirleri ve Şairliği Üzerine Tespitler”, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu (Bitlis: 2006), Bitlis Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Bitlis 2007, 401-420.
• Derzi-zâde Ulvî, Dîvân, haz. Büşra Çelik - Muzaffer Kılıç, DBY Yayınları, İstanbul 2018.
• Edirneli Dervîş Hasan Hüsâmî, Tuhfetü’l-Emsâl, haz. Muzaffer Kılıç, DBY Yayınları, İstanbul 2022,
• Edirneli Nazmî, Mecma‘u’n-Nezâ’ir (İnceleme-Metin), haz. M. Fatih Köksal, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2017.
• Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî, haz. Ramazan Ekinci, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• Halîlî-i Mar‘aşî, Halîlî-i Maraşî Dîvânçe ve Etvâr-ı Seba (Tenkitli Metin-Tıpkıbasım), haz. Lütfi Alıcı, Ukde Kitaplığı, Kahramanmaraş 2010.
• Halîlî-i Mar‘aşî, Halîlî-i Mar‘aşî Ravzatü’l-Îmân (Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), haz. Lütfi Alıcı, Gülcan Tanıdır Alıcı, Ukde Kitaplığı, Kahramanmaraş 2012.
• KALYON, Abuzer, Peşteli Hisâlî Metâli’ü’n-Nezâ’ir [(II. Cilt) İnceleme-Metin], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2011.
• KAVAKLIYAZI, Ahmet, “15. Yüzyıl Şairlerinden Diyarbakırlı Halîlî’nin Şiirleri”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2015, 34, 1-88.
• KAYA, Bilge, Hisâlî Hayatı-Eserleri ve Metâliü’n-Nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi (İnceleme-Metin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2003.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, haz. Aysun Sungurhan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2017.
• KUCUR, Sadi S., “Üsküdar Nalçacı Şeyh Halil Efendi Tekkesi Haziresi Mezartaşları”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V: 1-5 Kasım 2007 Bildiriler (Üsküdar Belediyesi), ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2008, C. II, 329-378.
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, haz. Rıdvan Canım, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2018.
• Mecdî Mehmed Efendi, Hadâ’iku’ş-Şakâ’ik: Mecdî’nin Şakâ’ik Tercümesi, haz. Bilal Alpaydın-Fatih Odunkıran, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2022.
• Mehmed Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, C. I, Bizim Büro Yay., Ankara 2001.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi, Mecelletü’n-Nisâb, İstanbul Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi 628.
• Nevʿî, Dîvân (Tenkidli Basım), haz. Mertol Tulum - M. Ali Tanyeri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1977.
• Pervâne b. Abdullah, Pervâne Bey Mecmuası (Topkapı Sarayı Bağdat 406), haz. Kamil Ali Gıynaş, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2017.
• PİROĞLU, Zehra, Yetîmî (Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YL Tezi, Konya 1996, 156.
• Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şu‘arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (E-Kitap), Ankara 2017, 139-140.
• TAŞ, Hakan, “Klasik Türk Şiirinde pâreye at-/atıl- Deyimi Üzerine”, Doğumunun 60. yılında Mustafa S. Kaçalin Armağanı: Dîvânu Lugâti’t-Türk’ten Senglah’a Türkçe, haz. Mehmet Ölmez vd., Kesit Yayınları, İstanbul 2017, 609-615.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, 0324/27.