Lâmiî Çelebi Dîvânı’nda Emîr Ahmed Buhârî

Yıl 2024, Sayı: 52, 225 - 272, 24.12.2024

Rabia Sözer Göksu , Nihat Öztoprak

Öz

Emîr Ahmed Buhârî’nin müritlerinden olan Lâmiî Çelebi onu yakinen tanıyanlardan birisidir. Sağlığında ona intisap etmiş, sohbetlerine katılmış, ondan el almıştır. Daha sonra kendisi de onun gibi Nakşi tarikatı şeyhliği yapmıştır. Aynı zamanda büyük bir şair olan Lâmiî Çelebi, bilhassa Dîvân’ında şeyhi Emîr Ahmed Buhârî’nin çeşitli vasıflarını, ona duyduğu derin sevgisini ve bağlılığını, ondan beklentilerini ve taleplerini, ilmini, ahlâkını ve hizmetlerini dile getiren şiirler kaleme almıştır. Bu makalede bu şiirler değerlendirilerek Lâmiî Çelebi’nin gözünden Emîr Ahmed Buhârî tanıtılmaktadır.
Makalenin giriş kısmında hatırlatmak amacıyla Lâmiî Çelebi’nin hayatı, eserleri ve edebî kişiliği kısaca tanıtılmıştır. Sonra Emîr Ahmed Buhârî hakkında bilgi verilmiş, daha sonra Lâmiî Çelebi ile Emîr Buhârî arasındaki ilişkiden söz edilmiştir. Bu kısımda tanışmaları, görüşmeleri vs. ilişkileri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise Lâmiî Çelebi’nin Emîr Buhârî hakkındaki düşünceleri, Dîvân’ındaki şiirlerinden hareketle değerlendirilmiştir. Dîvân’ında müstakil bir bölüm içinde onun için yazılmış 28 gazel yer almaktadır. Lâmiî Çelebi, Emîr Buhârî’yi Dîvân’ında “Mîr, Mîr Efendi, Buhârî, Mîr-i Buhârî, Mîr Sultan” kelimeleriyle zikretmiş, çeşitli vasıflarından dolayı da onu “yâr, dildâr, merdân, mâşûk, hâce, şehenşâh, gamhâr, sevgili, Humâ, simurg, âfitâb, kitap, kâmil, gönül mimârı, dost vb.” sıfatlarla anmıştır.
Lâmiî Çelebi, Emîr Buhârî’nin örnek davranışlarını, örnek ahlâkını, sohbetlerini, nasihatlerini anlatmanın yanında ondan beklentilerini dile getirmeyi ve halini arz etmeyi de ihmal etmemiştir. Emîr Buhârî’yi sağlığında yakinen tanıyan, kalem ehli canlı şahitlerdendir. Bu sebeple onun Emîr Buhârî hakkında verdiği bilgiler son derece kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

Lâmiî Çelebi, Emîr Ahmed Buhârî, Nakşibendi, Emîr Buhârî Tekkesi Bursa, İstanbul

Kaynakça

• Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-şu’arâ, (Haz. Filiz Kılıç), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2018.
• AYAN, Gönül, Lâmi’î Vâmık u Azrâ İnceleme-Metin, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1988.
• ____________ “Lâmiʻî Çelebi’nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1994, sayı 1, s.43-65.
• BURMAOĞLU, Hamit Bilen, Lâmiî Çelebi Dîvânı (Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni), Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 1983.
• EĞRİ, Sadettin, Şerefü’l-İnsân, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bursa 1997.
• ____________ “Bursa Kültür Hattında İki Sûfî: Emîr Ahmed Buhârî ve Lâmiî Çelebi”, Bursa Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, Bursa 2002, s. 245-253.
• ESİR, Hasan Ali, Lâmi’i Çelebi Ferhâd ile Şîrîn (İnceleme-Metin-İndeks), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1998.
• ____________ Münşeât-ı Lamiî (Lamiî Çelebi’nin Mektupları) -İnceleme-Metin-İndeks Sözlük, KTÜ Matbaası, Trabzon 2006.
• ____________ “Lâmiî Çelebi’nin Müşeât’ında Kendisi ve Bursa ile İlgili Verdiği Bazı Bilgiler”, Bursalı Lâmiî Çelebi ve Dönemi, (ed. Bilal Kemikli, Süleyman Eroğlu), Bursa Büyükşehir Belediyesi Yay. Bursa 2011, s.281-310.
• ____________ “c”, Turkish Stuedies, Volume8/13, Ankara 2013, s.103-111. Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, (Haz. Mustafa İsen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• KARA, Mustafa, “Emîr Buhârî”, (DİA), 1995, cilt 11, s.125-126.
• KARACA, Songül, Lâmi’î Çelebi, Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Rize 2019.
• KEPECİOĞLU, Kâmil, Bursa Kütüğü, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa 2009.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş- şu’arâ, (Haz. Aysun Sungurhan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• KURNAZ, Cemal, Mustafa Tatcı, İstanbul’da Buharalı Bir Mutasavvıf Emîr Buhârî, Akçağ Yay. Ankara 1999.
• KUT, Günay, “Lâmiî Çelebi”, (DİA), 2003, cilt 27, s.96-97.
• ____________ “Lâmiî Çelebi, Mahmûd b. Osman”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman (Erişim tarihi: 14.09.2024)
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (Haz. Rıdvan Canım), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2018.
• Musrafa (Cârullahzâde), Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ), (Haz. Aysun Sungurhan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara), (Haz. Namık Açıkgöz), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• Sehî Beg, Heşt Bihişt, (Haz. Halûk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey), Kültür ve Turiz Bakanlığı Yay., Ankara 2017.
• TAŞCI, Hülya Canpolat, “Bir Şarih Olarak Bursalı Lâmiî”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı 16-17, Ocak/Ağustos/2009, s.233-254.
• TEZCAN, Nuran, “Bursalı Lâmiî Çelebi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Enstitüsü, Türkoloji Dergisi, C. VIII, Ankara Üniversitesi Basımevi 1979, s.305-345.