KLASİK TÜRK MÛSIKÎSİ ESERLERİNİN TÜRKÇE GÜFTELERİNİN ŞAİR, KAYNAK VE METİN BAKIMINDAN DÖRT ESER ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Sayı: 52, 273 - 306, 24.12.2024

Mustafa Çipan

Öz

Klasik Türk Mûsıkîsinin temel vasfı, estetik ile faydayı birlikte mütâlaa etmesi, nağmenin yanında güfteye de büyük önem vererek insan sesini öne çıkarması ve repertuvarındaki eserlerin çok büyük bir kısmının sözlü eserler olmasıdır. Şiir ile nağme, birbirini tamamlamak suretiyle mûsıkî eserini meydana getiren iki aslî unsurdur.
Güfte varlığımızı tespit bakımından kütüphanelerde ve özel koleksiyonlarda binlerce el yazması ve matbu güfte-şiir mecmuası ile dîvân mevcuttur.
Özellikle yeni harfli güfte mecmualarında ve nota altı güfte yazımlarında pek çok hata, eksiklik ve farklılık vardır. Eserlerin büyük bir bölümünün de güfte şairleri henüz tespit edilebilmiş değildir.
Genel durum hakkında bir fikir verebilmek maksadıyla bu makalede, Klasik Türk Mûsıkîsi takımlarını meydana getiren eserlerden dördü üzerinde durulmuştur. Makam / usûl / form / bestekâr, vezin, nazım şekli yazılmış, bestelenmek üzere seçilen beyit veya bendler, bestekârın güfteyle ilgili yapmış olduğu tercih ve tasarruflar, güftelerde meydana gelen tahrifat anlatılmıştır.
Güftelerin hem antolojilerde hem de nota altlarında nazım şekilleri gözetilmeden, bütün mısrâlarının eşit aralıklarla yazılmış olması, nazım şekillerinin tespitinde ve güfteye anlam vermede zorluklar oluşturmaktadır. Bu zorlukların aşılması bakımından, bundan sonra tertip edilecek olan güfte antolojilerinde ve nota altlarında güftelerin nazım şekilleri dikkate alınarak beyit / bend usûlüne göre yazılmasının lüzumu ifade edilmiştir.
Güfte metinlerinin imlâsında vezne uygunluğu ve doğru okuyabilmeyi sağlamak için gerekli olan noktalama işaretleri belirtilmiş, bazı kelimelerin imlâsı da günümüz telaffuzuna uygun şekilde yazılmıştır.

Anahtar Kelimeler

güfte, nağme, mecmua, dîvân, mûsıkî, makam, usûl, form

Kaynakça

• Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, Haz. Coşkun Ak, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001.
• Behar, Cem, Bestesiz Güfteler Şarkılardan “Klasik”liğe: XIX. Yüzyıl Matbu Güfte Mecmuaları (1852-1905), YKY, İstanbul, 2024.
• Cevrî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Haz. Hüseyin Ayan, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 1981.
• Çıpan, Mustafa, “Güfte ve şiir mecmûalarımız hakkında bir değerlendirme: Dervîş Avnî güfte ve şiir mecmuası”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmûa: Osmanlı edebiyatının kırkambarı, Turkuaz Yayınları, İstanbul, 2012, s.201-251.
• Çıpan, Mustafa, “Klasik Türk Mûsıkîsi eserlerinin güfteleri, / mûsıkîmizin şiiri”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIV, Dîvândan nağmeler: farklı boyutlarıyla edebiyat-mûsikî ilişkileri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2019, s.172-215.
• Çuhadâr-zâde Şâkir Dîvânı (Metin-İnceleme), Haz. Fatma Dikbaş Tüysüzoğlu, Gazi Üniversitesi (YLT), Ankara, 2005.
• Dervîş Avnî Güfte ve Şiir Mecmuası, Haz. Mustafa Çıpan, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya, 2000.
• Dilden Tele Güfte Antolojisi, c.1-2, Haz. Mehmet Turan Yarar, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Konya, 2009.
• https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/celal-yeniceri-agasizade (26.09.2024)
• http://projetsm.com/eserler/4082-hekimbasi-abdulaziz-efendi-beyati-beste-ey-gamze-soyle-zahm-i-dilimden-zebanim-ol (26.09.2024)
• http://projetsm.com/bestekarlar/1807-zekai-dede-eserleri (26.09.2024)
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/328555 (05.12.2024)
• https://divanmakam.com/(26.09.2024)
• https://www.youtube.com/watch?v=0HdNb9pLW9w (26.09.2024)
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1319531 (05.12.2024)
• Korkmaz, Harun, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’ndeki Musiki Yazmalarının Kataloğu, İstanbul Üniversitesi (YLT), İstanbul, 2014.
• Korkmaz, Harun, Türk Musiki Tarihinin Kaynağı Olarak Güfte Mecmuaları, İstanbul Üniversitesi (DT), İstanbul, 2021.
• Mecmûa-yı Letâif fî Sandukati’l-Me‘ârif (Metin ve Değerlendirme), Haz. Erdal Kılıç, İstanbul Üniversitesi (DT), İstanbul, 2013.
• Riyâzî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği (Dîvân, Sâkî-Nâme ve Düstûrü’l-Amel’in Tenkidli Metni), Haz. Namık Açıkgöz, Fırat Üniversitesi (DT), Elazığ, 1986.
• Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı, Haz. Hasan Kavruk, KTB, Ankara.
• Tayyar-zâde Atâ Osmanlı Saray Tarihi Ata Tarihi -Tarih-i Enderûn, Haz. Mehmet Arslan, Kitapevi Yay., İstanbul.
• Türk Musikisi Güfteler Antolojisi, c.1-2, Haz. Etem Ruhi Üngör, Eren Yayınları, İstanbul, 1981.
• Türk Musikisi Güfteler Hazinesi, c.1-2, Haz. Sadun Aksüt, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
• Uslu, Recep, “Güfte Mecmualarında Bu Müzik Eseri Kimin Problemi? Ve Müzikolojik Bir Metot Önerisi”, Yegâh Mûsikî Dergisi, c.III, S.2, İstanbul, 2020, s.137-153 (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1319531)(05.12.2024).
• XVIII. Yüzyıl Divan Şiiri ve Musiki İlişkisi, Haz. Ali Cançelik, İstanbul Üniversitesi (YLT), İstanbul, 2010.